1. Ürək (adətən insanın daxili aləmi, onun hisslərinin, təəssüratının, əhvali-ruhiyyəsinin simvolu, rəmzi təzahürü mənasında işlənir).
Bu təsadüf onun qəlbində bir etimad oyandırdı.
Haman qız bütün səyahətçilərin qəlbini özünə məftun etmişdi.
Xavər yenə qəlbində sonsuz bir rahatçılıq və səadət duydu.
// məc. İnsanın həyat məqsədi, idealı, onu yaşatdıran amil mənasında.
[Hüseyn:] …Səhnə mənim məqsədim, idealım və qəlbimdir.
2. məc. Bir şeyin əsas hissəsi, ən mühüm yeri, mərkəzi. Bakı Azərbaycanın qəlbidir.
◊ Qəlb yoldaşı – sirdaş, ürək dostu, səmimi dost.
Ancaq həyalı bir qız mənə qəlb yoldaşı ola bilər.
Qəlbi incimək – incimək, xatiri qırılmaq.
Demək bu halizarı ol güli-rüxsarə müşküldür; Məbada inciyə qəlbi, bu dərdə çarə müşküldür.
Qoy bədənim rahət olsun, amma qəlbim inciməsin.
Qəlbi sevinmək – şadlanmaq, fərəhlənmək, sevinmək.
Məni görər-görməz sevindi qəlbi; Dedi ki, atana məndən salam de.
Qəlbi sıxılmaq – ürəyi sıxılmaq, darıxmaq.
Əgər istəyirsən ki, uşağın qəlbi sıxılmasın, onu çağır bura və xoş dil ilə onu danışdır.
Qəlbi sınmaq – bax qəlbi incimək.
Qəlbin sınmasın, nigaran da qalma.
Qəlbi vurmaq – ürəyi işləmək, sağ olmaq, yaşamaq, var olmaq.
Bir səs duydum qələm əldən düşüncə: – Mənim üçün qəlbin vursun ölüncə…
Qəlbi yanmaq – ürəyi yanmaq, son dərəcə yazığı gəlmək, acımaq.
Qəlbim yanar, ona deyərəm: “Ay yazıq çocuq! Sən sevgili vətəncigimin gül fidanısan”.
Qəlbi yaralı – dərdli, kədərli, ürəyində dərdi olan, fəlakət üz vermiş.
Ey qəlbi yaralı, fikri pərişan; Qəlbindən keçəni qorxma, de gəlsin.
Qəlbindən keçmək – ürəyindən keçmək, ummaq.
Salatın bu hadisədən sonra anasının qəlbindən keçənləri bilməsə də, onun sakitləşməsinə sevindi.
Qəlbinə dəymək – 1) incimək, pərt olmaq, qəlbi sınmaq;
2) incitmək, ürəyinə toxunmaq, könlünü qırmaq. Biganə ilə gəzmə, dedim, qəlbinə dəydi; Cana, nə bilim, sən bu qədər dəymədüşərsən?
Qəlbinə girmək – birinin ürək sirrini bilməyə çalışmaq.
Qəlbinə toxunmaq – bax qəlbinə dəymək 2-ci mənada.
Toxunma qəlbinə avarə gülün…
Qəlbini açmaq – birinə inanaraq ürəyini açmaq, ürəyindəkiləri açıb söyləmək, ürək sirrini açıb demək.
O zaman qəlbini bizə el açar; Öz ürək sözünü deyər doyunca.
Qəlbini ələ almaq – könlünü almaq, xoş sözlərlə dilə tutmaq, şirin sözlərlə razı etməyə, etimadını, məhəbbətini qazanmağa çalışmaq.
[Gəldiyev] axırda qızı mehriban danışdırmağı və beləliklə, bəlkə qəlbini ələ almağı kəsdirdi.
Qəlbini qırmaq (incitmək) – bax qəlbinə dəymək 2-ci mənada.
Qəlbini ovlamaq – ələ gətirmək, diqqətini cəlb etmək, məhəbbətini qazanmaq, özünə məftun etmək.
Operanın açılışı gecəsi istəklilər lojada əyləşdikləri zaman, Hədiyyə qət etmişdi ki, Kiçikxanım Nərimanın qəlbini ovlamışdır.
Qəlbini sıxmaq – ürəyini sıxmaq, darıxmaq, qəm çəkmək, fikir çəkmək.
Babalın boynuma, get fələlik et, qəlbini sıxma!
[Mir Paşa:] Əziz gedib deyə, çox da darıxma; Fikirlər eyləyib qəlbini sıxma.
Qəlbini sındırmaq – bax qəlbinə dəymək 2-ci mənada.
[Nizami] Fəxrəddin barəsində düşünür və onun qəlbini sındırdığı üçün peşmançılıq çəkirdi.
