1. Yer üzünün üzərində mavi bir qübbə kimi görünən fəza, boşluq. Göydə buludlar üzür. Göydə ulduzlar sayrışır. Bu vaxt göydə bulud göründü.
// Yer üzünü əhatə edən kainat boşluğu; ənginlik, hava.
Bu halda sərayi-şahibən göyə bir fişəng buraxdılar.
□ Göy cisimləri – Günəş, Ay, planetlər və ulduzlar.
// Obrazlı ifadələrdə məcazi mənada. Xəbər allam: göyün qapısı hardan; Kim açar, kim örtər, sorağı nədi? “Abbas və Gülgəz”.
Ömrünün min dürlü cilvəsi vardır; Könlümün göyləri damar-damardır.
Göy guruldamaq – göydə göy gurultusu baş vermək.
…Bayırda şiddətlə göy guruldadı, şimşək parladı.
Göy gurultusu (gurlaması) – göydə şimşək çaxdıqdan sonra eşidilən bərk gurultu. Bu sırada hava tutulur.
Ara-sıra göy gurlaması davam edir.
Göy gurultusu … qulaqbatıran bir dəhşətlə şaqqıldayırdı.
Göy qaralmaq – hava bulud çəkdiyindən və ya axşam düşdüyündən qaranlıq olmaq.
Günəş batdı, göylər qaraldı.
Süzülən nurunu toplayıb qəmər; Girdi buludlara, qaraldı göylər.
Bir saat çəkmədi ki, çovğun şiddətləndi, üfüq tutuldu, göy qaraldı.
Göy qurşağı – havadakı su damlacıqlarında işığın sınması nəticəsində görünən optik hadisə; hacılar yolu, qarı nənə örkəni.
Yağlanmış su dalğalandıqca göy qurşağı kimi rəng verib rəng alırdı.
Gözlərə tağ çəkən göy qurşağını; Hələ Kərbəlada görən olmayıb.
Göy qübbəsi – göyün görünən hissəsi.
Göy qübbəsindən asıldı qəndil; Üzündən alıb niqabı məndil.
Axşamüstü tamamilə yerin üzərinə enmiş göy qübbəsi indi yenidən nəhəng bir çətir kimi açılıb yüksəlmiş, ən uzaq ulduzları ilə ta ərşə dirənmişdi.
Keçdi kiçik bir zaman; Lap göyün qübbəsindən; Qırmızı bir xal düşdü.
2. Allahın, mələklərin, hurilərin və s. olduğu yer. Göyün yeddinci qatı.
– Göydə mələk, yerdə insan gözəli; Sənsən, xoş xuyinə qurban olduğum.
◊ Göydə axtarmaq – çox axtarmaq, cidd-cəhd edərək əldə etməyə çalışmaq.
[Qadın Aslana:] Mənim kişim sənin kimiləri göydə axtarır.
Göydə almaq (götürmək, qapmaq) – 1) tez götürmək, əlüstü almaq, macal vermədən qapmaq.
Yaxşı gündə mənəm-mənəm deyənlər; Ovu göydə alıb, göydə yeyənlər. ;
2) tez satılmaq, rəvac olmaq.
[Hacı Qara:] Buların qumaşı özgə qumaşdır, müştəri macal vermir, göydə götürür!
[Rüstəm] bilirdi ki, Muğanın qarpızı Bakı bazarına çıxanda alıcılar bir-birinə dəyir, göydə qapırlar.
Göydə ələ düşmək – çətin tapılmaq, həmişə ələ düşməmək.
Belə qazanc göydə ələ düşməz! – Əhməd həmişəki kimi burada da öz sevdiyi şüarını təkrar edib, icrasına qədəm qoydu.
Göydə razı olmaq – etiraz etmədən, dərhal razı olmaq, məmnuniyyətlə qəbul etmək.
[Baloğlan:] Bəli ya, təki [Molla Sübhanın] məvacibi gəlsin, göydə razı olar.
Göydən düşmək – təsadüfi olaraq ortaya çıxan, əldə edilən şey haqqında. [Musa:] Bundan heç zad çıxmaz.
Çünki sən bir nemətsən ki, göydən düşübsən Məcnun bəyin əlinə.
Göydən od yağdırmaq (ələmək, tökmək) – dözülməz dərəcədə qızdırmaq, yandırmaq. Günəş göydən od tökürdü.
– Günəş göyün bir qatından od yağdırırdı.
Qışın şaxtasında, boranında, yayın göydən od ələyən uzun günlərində bu qızlar kətməni, beli əllərindən buraxmadılar.
Göydən od yağmaq – çox isti olmaq, dözülməz dərəcədə qızmaq (hava haqqında).
[Süleyman:] Birdən evin divarları titrəşdi, hamı hövlnak yerlərindən qalxdılar, mən çıxdım eşiyə, gördüm göydən od yağır, yerdən alov çıxır…
Göyə çəkilmək – 1) hündürdə uçmaq, cövlan etmək. Şahinlər göyə çəkilir; Durnalar gölə tökülür. “Əsli və Kərəm”;
2) tapılmamaq, qıt olmaq, ələ düşməmək.
Bir tərəf üsyandır, bir tərəf ordu; Göyə çəkilmişdir bu yerdə çörək.
Göyə (göylərə) çıxartmaq – həddən artıq tərifləmək, tərifdə ifrata varmaq, şişirtmək. Məclisdəkilər eşşəyin tərifini göyə çıxarırlar. “M.N.lətif.
” Göyə (göylərə) çıxmaq – 1) bərkdən eşidilmək, ucalmaq (bərk səs haqqında). Zarıltısı (fəryadı) göyə çıxır. – Yazıq heyvanın zingiltisi göyə çıxırdı. “Məktəb”;
2) gizlənmək. Göyə çıxsan da, səni tapacağam;
3) çox çalışmaq, əlləşmək, zəhmət çəkmək. Ev tikmək üçün göyə çıxdı.
Göyə qaldırmaq – 1) yuxarı qaldırmaq, ucaltmaq.
At qabaq əllərini qaldırdı göyə və az qaldı noxtanı Kərbəlayı Qasımın əlindən qoparsın. ;
2) bax göyə çıxartmaq. [Sədəf:] Oğlunuz dissertasiyasında bizə balta çalır.
Professor Vahidovun əkin sxemini göyə qaldırır.
Göyə qalxmaq – bax göyə çıxmaq 1-ci mənada. Teymurun anqırtısı göyə qalxır. “M.N.lətif.
” Göyə (göylərə) səs (səda) salmaq – bax göyə çıxmaq 1-ci mənada.
…Məzlum anaların fəryadı göylərə səda salmışdı.
Göyə sovrulmaq – puç olmaq, heçə çıxmaq, heç bir nəticə hasil olmamaq. Ümidi göyə sovruldu.
– Sənin atəşinə yanıb kül olur; Əməllər, arzular göyə sovrulur.
[Şahmar:] Mənim arzularım, gör necə puç oldu, kül kimi göyə sovruldu!
Göyə ucalmaq – 1) bax göyə (göylərə) çıxmaq.
Gəlib dolandı günlər; Nə anamdan bir xəbər; Nə karvandan iz qaldı; Ahım göyə ucaldı… ;
2) çox yuxarılara qalxmaq, yüksəlmək. Çoxmərtəbəli evlər göyə ucalır.
– Dürrə, şəhərin böyük məscidi və göylərə ucalan minarələrinin yanındakı kiçik bir daxmaya yetişdi.
Göyün yeddi qatı (mərtəbəsi) – çox yüksək, çox hündür.
Tamaşaçılar salonda onu atıb-tutanda, elə bil, məni göyün yeddi qatına qaldırırdılar.
