Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər (2000)

Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. Lütfən, məqaləyə etibarlı mənbələr əlavə edərək onu təkmilləşdirməyə kömək edin. Mənbəsiz məzmun problemlər yarada və silinə bilər. Problemlər həll edilməmiş şablonu məqalədən çıxarmayın. Daha ətraflı məlumat və ya məqalədəki problemlərlə bağlı müzakirə aparmaq üçün məqalənin müzakirə səhifəsinə diqqət yetirə bilərsiniz.

Azərbaycanda parlament seçkiləri (2000) — Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi II çağırışına seçkilər.

← 1995   2005 →
Azərbaycanda parlament seçkiləri (2000)
5 noyabr 2000
Seçici fəallığı	68.64%
Rəhbər	Heydər Əliyev	Əli Kərimli	Sabir Rüstəmxanlı
Partiya	Yeni Azərbaycan Partiyası	Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası	Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası
Tutulan yerlər	72	5	3
Dəyişən yerlərin sayı	▲ 22	▲ 2	▲ 2
Əvvəlki yerlərin sayı
Rəhbər	Ramiz Əhmədov	İsa Qəmbər	Fəzail Ağamalı
Partiya	Azərbaycan Kommunist Partiyası	Müsavat Partiyası	Ana Vətən Partiyası
Tutulan yerlər	2	2	1
Dəyişən yerlərin sayı	▲ 2	▲ 2	▲ 1
Əvvəlki yerlərin sayı
Rəhbər	Etibar Məmmədov	Xanhüseyn Kazımlı
Partiya	Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası	Azərbaycan Sosial Rifah Partiyası
Tutulan yerlər	1	1
Dəyişən yerlərin sayı	▼ 2	▲ 1
Əvvəlki yerlərin sayı
Nəticə	Yeni Azərbaycan Partiyası 72 deputatla birinci partiya olaraq konstitusional çoxluğu əldə etdi. 10 seçki dairəsi üzrə təkrar seçkilər keçirildi.

II çağırış Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər 2000-ci il noyabrın 5-nə təyin olunmuşdu.

İyulun 18-də Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Qərarı ilə ölkədə əsas siyasi qüvvələri təmsil edən 17 nəfərdən ibarət Mərkəzi Seçki Komissiyası təşkil olundu. Tərkibinin 1/3 prinsipi ilə formalaşdırılması nəzərdə tutulan Komissiyanın 6 üzvü vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə seçilmiş deputatları Milli Məclisdə çoxluq təşkil edən və onların namizədliklərini təqdim edən siyasi partiyanı (Yeni Azərbaycan Partiyasını), 6 üzvü vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə seçilmiş deputatları Milli Məclisdə azlıq təşkil edən və onların namizədliklərini təqdim edən siyasi partiyaları, qalan 5 nəfəri isə heç bir siyasi partiyaya mənsub olmayan və onların namizədliklərini təqdim edən deputatları təmsil edirdi.

"Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər haqqında" Qanunun 12-ci maddəsinin 5-ci bəndinə uyğun olaraq seçkilərə 110 gün qalmış, yəni 2000-ci il iyulun 18-dən gec olmayaraq birmandatlı seçki dairələrinin yaradılması sxemi və qrafik təsviri Mərkəzi Seçki Komissiyası tərəfindən təsdiq olunmalı idi, lakin seçkilərə hazırlığın başlanğıc mərhələsində yaranmış müəmmalı vəziyyət MSK-nın yeni tərkibdə fəaliyyətə başlamasına imkan vermirdi. Mərkəzi Seçki Komissiyasının Azərbaycan Milli İstiqlal və Azərbaycan Xalq Cəbhəsi partiyalarını təmsil edən 6 üzvü dönə-dönə edilən xəbərdarlığa baxmayaraq, iclasa gəlmir və yetərsay olmadığına görə Komissiya öz səlahiyyətlərini icra edə bilmirdi.

İyulun 19-da Mərkəzi Seçki Komissiyasının təkrarən iclası çağırılmış və təyin edilmiş bütün üzvlərin hər biri bu barədə məlumatlandırılmışdı. Komissiyanın yuxarıda göstərilən 6 üzvü bu dəfə də iclasa gəlməmiş və MSK-nın formalaşması baş tutmamışdı.

Yaranmış gərgin vəziyyətdən çıxmaq üçün Komissiyanın qalan üzvləri ölkə Prezidentinə xahişlə müraciət etdilər. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədrinə və ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosunun rəhbərinə də belə müraciətlər olundu.

İyulun 22-də Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə MSK-ya namizədliyi Milli Məclisin heç bir siyasi partiyaya mənsub olmayan deputatları tərəfindən irəli sürülmüş 18-ci üzvü təyin edildi. İyulun 24-də Komissiya üzvlərinin 2/3 hissəsinin iştirakı ilə yetərsay olan birinci səlahiyyətli iclasını keçirdi. Həmin iclasda Məzahir Məhəmməd oğlu Pənahov yenidən Mərkəzi Seçki Komissiyasının sədri, həmçinin sədrin müavini və Komissiyanın katibi seçildi. Gündəlikdəki məsələlər üzrə müvafiq qərarlar qəbul olundu. Milli Məclisdə nümayəndələri azlıq təşkil edən siyasi partiyalar tərəfindən MSK-nın tərkibinə irəli sürülmüş 6 nəfər bu dəfə də iclasda iştirak etmirdi.

Mərkəzi Seçki Komissiyasının 2000-ci il iyulun 24-də elan olunmuş bəyanatında göstərilirdi ki, həmin gün MSK-nın yeni tərkibdə iclası keçirilib, iclasda üzvlərin 2/3 hissəsi iştirak etdiyinə və yetərsay olduğuna görə Komissiya formalaşdırılaraq, onun sədri, sədrin müavini və qurumun katibi seçilmiş, gündəliyə çıxarılan məsələlər müzakirə edilmiş və müvafiq qərarlar qəbul olunmuşdur.

Sentyabrın 16-nadək – səsvermə gününə 50 gün qalmış dairə seçki komissiyalarına müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarının və bələdiyyə qurumlarının başçıları ilə razılaşdırılmaqla seçki məntəqələrinin yaradılması işi başa çatdırıldı.

Azərbaycanın qaçqın vətəndaşlarının seçki hüquqlarını təmin etmək üçün onların yığcam yaşadıqları ərazilərdə, əvvəllər olduğu kimi, ayrıca seçki məntəqələri yaradılmışdı. Səsvermə gününə azı 30 gün qalanadək, yəni oktyabrın 6-na kimi, əcnəbi dövlətlərdə olan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının səs verməsi üçün ölkənin xaricdəki səfirliklərində və diplomatik nümayəndəliklərində də seçki məntəqələri, eləcə də məntəqə seçki komissiyaları təşkil edilmişdi. Ölkədə cəmi 4.976 seçki məntəqəsi yaradılmışdı.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev seçkilərə bir ay qalmış – oktyabrın 6-da qarşıdakı parlament seçkilərində siyasi partiyaların proporsional seçki sistemi üzrə iştirakı məsələlərinə yenidən baxmaq imkanının müzakirə olunması barədə Mərkəzi Seçki Komissiyasına müraciət etdi.

Mərkəzi Seçki Komissiyası oktyabrın 7–8-də keçirilmiş iclasında Prezident Heydər Əliyevin müraciətini müzakirə edərək belə nəticəyə gəldi ki, seçkilərdə iştirak etmək niyyətində olan bütün siyasi partiyaların deputat mandatı uğrunda mübarizəsinə şərait yaradılması ölkədə azad və ədalətli seçkilər keçirilməsinə xidmət etmiş olar.

Mərkəzi Seçki Komissiyası yuxarıda göstərilənləri nəzərə alaraq və "Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Seçki Komissiyası haqqında" Qanunun 2.2-ci maddəsinin 10-cu bəndini rəhbər tutaraq, Komissiyada əvvəllər qeydiyyatdan keçmiş Yeni Azərbaycan Partiyasının, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının, Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyasının, Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının və Azərbaycan Kommunist Partiyasının vahid namizədlər siyahısı ilə yanaşı, Müsavat Partiyasının, Azərbaycan Demokrat Partiyasının, Azərbaycan Xalq Demokratik Partiyasının, Milli Konqres Partiyasının, Azərbaycan Naminə Alyans Partiyasının, Demokratik Azərbaycan Dünyası Partiyasının, Azərbaycan Liberal Partiyasının vahid namizədlər siyahısının da qeydə alınması barədə müvafiq qərar qəbul etdi.

Mərkəzi Seçki Komissiyasında qeydiyyatdan keçmiş Azərbaycan Milli Dövlətçilik, Azərbaycan Milli Hərəkat və Azərbaycan Demokratik Maarifçilik partiyaları seçkilərdə partiyalar bloku halında çıxış etməyi qərara aldılar və ölkənin parlament seçkiləri praktikasında ilk dəfə olaraq "Demokratik Azərbaycan" siyasi partiyalar bloku qeydiyyatdan keçirildi.

Qanunvericiliyə uyğun surətdə Mərkəzi Seçki Komissiyasında qeydiyyatdan keçmiş siyasi partiyalar və siyasi partiyalar bloku iyulun 7-dən etibarən vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə namizədlərinin siyahılarını təqdim etdilər.

İyulun 23-dən isə Azərbaycan vətəndaşları, siyasi partiyalar və siyasi partiyalar bloku tərəfindən deputatlığa namizədlərin birmandatlı seçki dairələri üzrə irəli sürülməsi prosesinə start verildi.

Göstərilən seçki dairələri üzrə namizədliyini irəli sürmək üçün müraciət etmiş 1.044 vətəndaş dairə seçki komissiyalarından imza vərəqələri almış, 823 nəfər bildiriş sənədlərini müvafiq komissiyalara təqdim etmişdi. Namizədlərin göstərilməsinə dair bildiriş sənədləri, о cümlədən seçicilərin imza vərəqələri dairə seçki komissiyalarında yoxlanıldıqdan sonra deputatlığa 408 namizəd qeydə alınmış və onların siyahısı elan edilmişdi. Sonradan bu rəqəm namizədliyini geri götürən və Mərkəzi Seçki Komissiyasının qərarı ilə namizədlər siyahısından çıxarılan şəxslər hesabına azalaraq 390 nəfər olmuşdur.^[1]

Birmandatlı seçki dairələri üzrə namizədlər siyahısına bitərəflərlə yanaşı, 33 siyasi partiyanı təmsil edən vətəndaşlar da daxil edilmişdi. Bu dairələr üzrə irəli sürülmüş namizədlərin 63,3%-ni siyasi partiyaların üzvləri, 36,7%-ni bitərəflər təşkil edirdi.

Azərbaycanda qanunvericiliyə uyğun surətdə fəaliyyət göstərən siyasi partiyalardan 14-ü seçkilərdə proporsional sistem üzrə iştirak etmək üçün Mərkəzi Seçki Komissiyasına müraciət etmişdi. Onlardan 9-u seçici imzalarının toplanmasında ciddi pozuntulara yol verdiklərinə və qeyri-düzgün məlumatlar təqdim etdiklərinə görə vahid namizədlər siyahılarını qeydiyyatdan keçirməyə nail olmamış, yalnız 5-i bildiriş sənədlərini qanunun tələblərinə uyğun tərtib və təqdim edərək seçkiyə buraxılmışdı.

Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasında Cümşüd Nuriyevlə baş katib postunu tutan Əsgər Məmmədov arasında ikinci yer uğrunda mübarizə getmiş, sonda ikinci yerdə Əsgər Məmmədov qərarlaşmşıdır. Ancaq partiyanın Ali Şurasının yığıncağında sədr Sabir Rüstəmxanlı Əsgər Məmmədovu və beynəlxalq məsələlər üzrə katib Ramiz Tağıyevi siyahıdan çıxartmışdır. Onların yerinə Fəzail İbrahimli ilə Rafael Hüseynovun adı siyahıya salınmışdır. Əsgər Məmmədovla Ramiz Tağıyev iclasda kvorum olmadığını və Sabir Rüstəmxanlının təkbaşına qərar qəbul etdiyini bildirdilər. Məmmədov bu addımın səbəbini Rüstəmxanlının siyasi dairələrlə anlaşması ilə əlaqələndirmiş, Rüstəmxanlı isə belə açıqlama vermişdir:^[2]

Belə təsəvvür yaradırlar ki, təsdiqlənmiş siyahıda dəyişiklik edilib. VHP-nin Siyasi Şurada təsdiqlənmiş siyahısı olmayıb. Amma qurultayda siyahıda kimlərin təmsil olunacağı təxminən müəyyənləşmişdi. Siyahı da vəzifə ardıcılığı ilə uyğun tutulmuşdu. Ramiz Tağıyevə dördüncü yeri təklif etdim. Onlar narazılıqlarını bildirəndə, təklif etdim ki, siyahıya başçılıq etsinlər, mən namizədliyimi majoritar qaydada verə bilərəm. Çalışırdım, onlara başa salım ki, hazırkı siyahıyla VHP-nin seçkiyə getməsi bizim üçün daha xeyirlidir. Yəni siyahıda ikinci və üçüncü yerləri tutanlar da nüfuzludular. MM-də partiyanı təmsil etmək üçün indiki namizədlər daha məqsədəuyğundurlar

Proporsional seçki sistemi üzrə seçkilərdə iştirak edən siyasi partiyaların və siyasi partiyalar blokunun əsas namizədlər siyahılarında olan nümayəndələri 25 deputat mandatı uğrunda rəqabət aparırdılar.

Proporsional seçki üzrə bülletendə sıralama belə olmuşdur:

Proporsional seçki üzrə Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi:^[3]

Proporsional seçki üzrə Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi:

Proporsional seçki üzrə Müsavat Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi:

Proporsional seçki üzrə Yeni Azərbaycan Partiyasının vahid namizədlər siyahısı aşağıdakı kimi idi:^[4]

Beləliklə, 5 noyabr 2000-ci ildə ikinci çağırış Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər keçirildi.

Nəticələr belə idi:

• Seçki dairələrinin seçki məntəqələri üzrə seçici siyahılarındakı seçicilərin ümumi sayı – 4.212.915
• Seçki günü seçicilərə verilmiş seçki bülletenlərinin sayı – 3.000.198
• Etibarlı hesab edilmiş seçki bülletenlərinin sayı – 2.897.864

Birmandatlı seçki dairələri üzrə Milli Məclisə 88 deputat seçilmişdir.

Vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə isə seçkilərin nəticələri və siyasi partiyalar, siyasi partiyalar bloku arasında deputat mandatlarının bölüşdürülməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının 2000-ci il 17 noyabr tarixli protokolu ilə digər göstəricilərlə birlikdə deputat mandatlarının bölüşdürülməsində iştirak edən siyasi partiyaların hər birinin vahid namizədlər siyahısının lehinə verilmiş səslərin sayı belə idi:

• Yeni Azərbaycan Partiyası – 1.809.801
• Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası – 313.059
• Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası – 182.777
• Azərbaycan Kommunist Partiyası – 182.029

Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə Yeni Azərbaycan Partiyasından – 16, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasından – 4, Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasından – 3 və Azərbaycan Kommunist Partiyasından 2 deputat seçilmişdi.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə noyabrın 5-də keçirilmiş seçkilərə dair Mərkəzi Seçki Komissiyası tərəfindən müəyyənləşdirilmiş nəticələri təsdiq etdi.

Təkrar seçki günü, yəni yanvarın 7-də 163 beynəlxalq müşahidəçi 400-dən artıq seçki məntəqəsində seçkiləri müşahidə etmişdi. Müşahidəçilər arasında Avropa Şurası Parlament Assambleyasının 13 və ATƏT-in Parlament Assambleyasının 5 nümayəndəsi, "Aqo" qrupunun 5 üzvü vardı.

Təkrar seçkilərdə adları seçki bülletenlərinə daxil edilmiş 76 namizəddən 37-si doqquz siyasi partiyanın nümayəndəsi idi.

Ümumiyyətlə, ikinci çağırış Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə birmandatlı 99 seçki dairəsi üzrə 5 noyabr 2000-ci il seçkilərində və 7 yanvar 2001-ci ildə keçirilmiş təkrar seçkilərdə 4.964 seçki məntəqəsinin seçici siyahılarında olan seçicilərin 68,93%-i iştirak etmişdi. 2.926.904 seçki bülleteni etibarlı hesab olunmuş, adları seçki bülletenlərində olan namizədlərin lehinə 2.888.813 nəfər, əleyhinə isə 38.091 nəfər səs vermişdi. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçilmiş deputatların siyasi partiyalar üzrə təmsilçiliyi belə idi:

Seçilmiş deputatların 61-nin namizədliyi siyasi partiyalar, 52-si özləri və 11-i seçicilərin təşəbbüs qrupları tərəfindən irəli sürülmüşdü.

2000-ci il seçkilərində 11 seçki dairəsində seçki nəticələri ləğv edilmişdir. 7 yanvar 2001 tarixində bu seçki dairələrində təkrar seçkilər keçirilmişdir.

Boşalan yerlər üçün 16 noyabr 2001-ci, 2002-ci, 5 mart 2003-cü, 19 oktyabr 2004-cü illərdə əlavə və ya yeni seçkilər keçirilmiş sırasıyla 2, 3, 3, 3 millət vəkili seçilmişdir.

Siyasi partiya		Sədr	Majoritar seçki				Proporsional seçki				Ümumi mandat
			#	%	+\-	Mandat	#	%	+\-	Mandat	Sayı	+\-
Mandat qazanan
	Yeni Azərbaycan Partiyası	Heydər Əliyev				55 / 100	1 809 801	62.31%	▼ 0.39	17 / 25	72 / 125	▲22
	Bitərəf	-				25 / 100	N/A	N/A	N/A	N/A	25 / 100	▼11
	Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası	Əli Kərimli				1 / 100	313.059	10.95%	▲1.25	4 / 25	5 / 125	▲2
	Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası	Sabir Rüstəmxanlı				0 / 100	182.777	6.43%	Yeni	3 / 25	3 / 125	▲2
	Azərbaycan Kommunist Partiyası	Ramiz Əhmədov				0 / 100	182.029	6.33%	Yeni	2 / 25	2 / 125	▲2
	Müsavat Partiyası	İsa Qəmbər				2 / 100		4.85%	Yeni	0 / 25	2 / 125	▲2
	Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası	Etibar Məmmədov				1 / 100		3.89%	▼ 5.41	0 / 25	1 / 125	▼2
	Ana Vətən Partiyası	Fəzail Ağamalı				1 / 100	N/A	N/A	N/A	N/A	1 / 125	▲ 1
	Azərbaycan Sosial Rifah Partiyası	Xanhüseyn Kazımlı				1 / 100	N/A	N/A	N/A	N/A	1 / 125	▬
Mandat qazanmayan
	Azərbaycan Demokrat Partiyası	Rəsul Quliyev və İlyas İsmayılov			Yeni	0 / 100		1.06%	Yeni	0 / 25	0 / 125	Yeni
	Azərbaycan Xalq Partiyası	Pənah Hüseyn			Yeni	0 / 100	N/A	N/A	N/A	N/A	0 / 125	Yeni
	Azərbaycan Xalq Demokratik Partiyası	Rafiq Turabxanoğlu				0 / 100		0.28%	Yeni	0 / 25	0 / 125	▬
	Azərbaycan Liberal Partiyası	Lalə Şövkət				0 / 100		1.29%	Yeni	0 / 25	0 / 125	▬
	Azərbaycan Naminə Alyans Partiyası	Abutalıb Səmədov				0 / 100		0.95%	▲0.05	0 / 25	0 / 125	▬
	Demokratik Azərbaycan Bloku	Kollegial			Yeni	0 / 100		0.40%	Yeni	0 / 25	0 / 125	Yeni
	Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyası	Araz Əlizadə və Zərdüşt Əlizadə				0 / 100	N/A	N/A	N/A	N/A	0 / 125	▬
	Demokratik Azərbaycan Dünyası Partiyası	Məmməd Əlizadə				0 / 100		0.26%	Yeni	0 / 25	0 / 125	▬
	Milli Konqres Partiyası	İxtiyar Şirin			Yeni	0 / 100		0.51%	Yeni	0 / 25	0 / 125	Yeni
	Vəhdət Partiyası	Tahir Kərimli			Yeni	0 / 100	N/A	N/A	N/A	N/A	0 / 125	Yeni

Seçkilər zamanı seçki prosesinə qanuna zidd müdaxilə etdiklərinə, seçicilərin öz iradəsini azad və sərbəst ifadə etməsinə maneçilik törətdiklərinə və seçki komissiyalarının fəaliyyətinə təzyiq göstərdiklərinə görə Bakı şəhərinin Yasamal rayonu İcra hakimiyyətinin başçısı Arif Ağayev, Hacıqabul rayonu İcra hakimiyyətinin başçısı Ağababa Qasımov və İmişli rayonu İcra hakimiyyətinin başçısı Əli Məmmədov Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 27 noyabr 2000-ci il tarixli Sərəncamı ilə tutduqları vəzifədən azad edilmişdirlər^[8].

Azərbaycan müxalifəti: AXCP islahatçılar qanadı lideri Əli Kərimli, AXCP klassiklər qanadı lideri Mirmahmud Fəttayev, ALP lideri Lalə Şövkət, Müsavat lideri İsa Qəmbər, AXP lideri Pənah Hüseyn, ADP-nin sədr müavini Sərdar Cəlaloğlu, Çingiz Qənizadə və başqaları toplanaraq seçki nəticələrinin qəbul olunmadığı haqqında 14 noyabr 2000-ci ildə protokol imzalandı.

Daha sonra mitinqlər keçirildi.

• lalashevket.az