Kabil Əfşar dialekti

Əfşar dili
Əfşar dili
Ölkələr	Əfqanıstan, İran, Suriya, Türkiyə
Regionlar	İran (Kirman, Xorasan), Əfqanıstan (Kabil)
Danışanların ümumi sayı	300-600 min
Təsnifatı
Kateqoriya	Avrasiya dilləri
	türk dilləri Ortaq türk dili Oğuz dilləri Southern Oghuz[vd] Əfşar dili
Yazı	ərəb əlifbası, latın əlifbası
Dil kodları
Glottolog	afsh1238

Əfşar və ya Əfşari adlanan Azərbaycan türkcəsinin dialektlərindən biri — Türk dillərinin Oğuz dilləri qrupuna daxildir. Alman əsilli altayşünas və türkoloq Gerhard Dörfer Kabil Əfşar dialektini Azərbaycan dilinin dialektlərinin XIV (14-cü) qrupuna aid edir.^[1] Bu dialektdə danışan qruplar hal-hazırda Azərbaycanda, Türkiyədə, İranda, Suriyada və Əfqanıstanda yaşamaqdadırlar. Ethnologue və Glottolog bu dialkekti Cənubi Azərbaycandakı dilin dialekti olaraq qruplaşdırmışdır. İranika Ensiklopediyası isə onu müstəqil Cənubi Oğuz dili kimi təqdim edir.^[2]^[3]^[4]

İslam Ensiklopediyasının üçüncü nəşrində bunlar qeyd edilmişdir:^[5]

Linqivistik olaraq Əfşari Türk dillərinin Cənubi Oğuz qrupuna (cənub-qərbi türk dilləri) aid edilir (Johanson, History of Turkic, 82–3), və ya Cənubi Azərbaycan türkcəsinin dialekti kimi təqdim edilir. Farsdilli bir mühitdə yerləşdiklərinə görə, bir çox hallarda farsi dili əfşarların ana dilinə çevrilmişdir. Digər qruplar isə ikidilli olmuşdurlar (Kirmanda olduğu kimi). Bundan başqa, görünüşə görə, digər dillərlə olan kontaktlar orijinal dialekti transformasiya etmişdir. 2009-cu ildə müxtəlif Əfşar qruplarının linqvistik müqayisəsi diqqətəlayiq olaraq qalır.

Əfşari dialekti fars dilindən xeyli sayda alınma sözlər almış və Özbək dilində olduğu kimi /a/ foneminin [ɒ]-a yuvarlaqlaşdırılması baş vermişdir. Bəzi hallarda, Azərbaycan dili ilə Əfşari arasında müəyyən fərqlər də görülməkdədir. Məsələn, Əfşari də yiz (100) kimi işlənən söz Azərbaycan dilində yüz kimi işlədilir.

Özünün Kirman, Kabil və Həmədan dialektləri vardır.^[6]

Həmçinin bax

İstinadlar

↑ Fascicle 3. — VIII. Azeri Turkish (author G. Doerfer), pp. 245–248. // Encyclopaedia Iranica. Volume III: Atas-Bayhaqi, Zahir-Al-Din. Edited by Ehsan Yarshater. New York: Bibliotheca Persica Press, 1989, 896 pages. ISBN 9780710091215

Orijinal mətn (ing.)

... Azeri dialects. We may distinguish the following Azeri dialects (see Širäliev, 1941 and 1947): (1) eastern group: Derbent (Darband), Kuba, Shemakha (Šamāḵī), Baku, Salyani (Salyānī), and Lenkoran (Lankarān), (2) western group: Kazakh (not to be confounded with the Kipchak-Turkic language of the same name), the dialect of the Ayrïm (Āyrom) tribe (which, however, resembles Turkish), and the dialect spoken in the region of the Borchala river; (3) northern group: Zakataly, Nukha, and Kutkashen; (4) southern group: Yerevan (Īravān), Nakhichevan (Naḵjavān), and Ordubad (Ordūbād); (5) central group: Ganja (Kirovabad) and Shusha; (6) North Iraqi dialects; (7) Northwest Iranian dialects: Tabrīz, Reżāʾīya (Urmia), etc., extended east to about Qazvīn; (8) Southeast Caspian dialect (Galūgāh). Optionally, we may adjoin as Azeri (or “Azeroid”) dialects: (9) East Anatolian, (10) Qašqāʾī, (11) Aynallū, (12) Sonqorī, (13) dialects south of Qom, (14) Kabul Afšārī. ...
↑ Glottolog, 2022. səh. 91
↑ Ethnologue, 2022
↑ Knüppel, 2000
↑ Stöber, 2010
↑ Anonby, 2006

Mənbə

Erik Anonby. Atlas of the Languages of Iran A working classification. Ottawa: Carleton University. 2006.
Azerbaijani, South. Ethnologue. 2022.
Glottolog 4.6 - Afshari. Glottolog. 2022.
Michael Knüppel, E. "TURKIC LANGUAGES OF PERSIA: AN OVERVIEW". Encyclopædia Iranica. TURKIC LANGUAGES OF PERSIA: AN OVERVIEW. Encyclopædia Iranica. 2000.
Georg Stöber. Afshār. Encyclopaedia of Islam (3rd ed.) - Brill Online. In Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett (eds.). 2010. ISBN 1873-9830.

Xarici keçidlər

[1] Fascicle 3. — VIII. Azeri Turkish (author G. Doerfer), pp. 245–248. // Encyclopaedia Iranica. Volume III: Atas-Bayhaqi, Zahir-Al-Din. Edited by Ehsan Yarshater. New York: Bibliotheca Persica Press, 1989, 896 pages. ISBN 9780710091215

Orijinal mətn (ing.)

... Azeri dialects. We may distinguish the following Azeri dialects (see Širäliev, 1941 and 1947): (1) eastern group: Derbent (Darband), Kuba, Shemakha (Šamāḵī), Baku, Salyani (Salyānī), and Lenkoran (Lankarān), (2) western group: Kazakh (not to be confounded with the Kipchak-Turkic language of the same name), the dialect of the Ayrïm (Āyrom) tribe (which, however, resembles Turkish), and the dialect spoken in the region of the Borchala river; (3) northern group: Zakataly, Nukha, and Kutkashen; (4) southern group: Yerevan (Īravān), Nakhichevan (Naḵjavān), and Ordubad (Ordūbād); (5) central group: Ganja (Kirovabad) and Shusha; (6) North Iraqi dialects; (7) Northwest Iranian dialects: Tabrīz, Reżāʾīya (Urmia), etc., extended east to about Qazvīn; (8) Southeast Caspian dialect (Galūgāh). Optionally, we may adjoin as Azeri (or “Azeroid”) dialects: (9) East Anatolian, (10) Qašqāʾī, (11) Aynallū, (12) Sonqorī, (13) dialects south of Qom, (14) Kabul Afšārī. ...

[FOOTNOTEGlottolog202291-2] Glottolog, 2022. səh. 91

[FOOTNOTEEthnologue2022-3] Ethnologue, 2022

[FOOTNOTEKnüppel2000-4] Knüppel, 2000

[FOOTNOTEStöber2010-5] Stöber, 2010

[FOOTNOTEAnonby2006-6] Anonby, 2006

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Türk dilləri
Qədim türk dili †
Bulqar dilləri	qədim: Avar (türk) dili †¹ • Bulqar dili † • Hun dili †¹ • Xəzər dili †¹ müasir: Çuvaş dili (dialektləri: üst dialektləri, alt dialektləri; Malokaraç ləhcəsi)
Qədim türk dilləri	Qədim qırğız (Yenisey-qırğız) dili † • Orxon-Yenisey (qədim türk) dili • Uyğur runa (Orxon-uyğur) dili †
Dağlıq Altay (mərkəzi-şərqi) dilləri¹	Qırğız-qıpçaq dilləri³: Qırğız dili (Şimali qırğız dili dialektləri, Fərqanə-qıpçaq dili (†), Cənubi qırğız dili dialektləri) • Tubalar dili² • Cənubi Altay dili (dialektləri: Sibir tatar - cənubi Altay dialektləri¹, Əsl Altay dili (oyrot, Altay-kiji), Telengit ləhcəsi, Teleut ləhcəsi) Şimali Altay dilləri¹: Şor dilinin kondom dialekti² • Çulım dilinin aşağı çulım dialekti² • Şimali Altay dili (dialektləri: Kumandin ləhcəsi, Çelkan ləhcəsi) • Sibir tatar dili - Şimali Altay dialektləri
Qarluq dilləri¹	Qədim qarluq dili † Qarluq-uyğur dilləri¹: Qədim uyğur dili † • Qaraxani (qaraxani-uyğur) dili † • Xələc dili (arğu)¹ Qarluq-Xorəzm dilləri¹: ədəbi qədim yazılı — Xorəzm-türk dili † • Çağatay dili † • Türki dili † (Povolj türkisi)¹ müasir — Ayni (əynu) dili ‡² • İli-türk dili¹ • Lobnor dili ‡¹ • Sibir tatar dili — qarluq dialektləri¹ • Özbək (qarluq) dili • Uyğur (yeni uyğur) dili (dialektləri: Xotan dili) • Xoton dili (†) ‡¹ • Cənubi qırğız — qarluq dili dialektləri²
Qıpçaq dilləri	Qədim qıpçaq dili † Noqay-qıpçaq dilləri — Alabuqat-noqay dili² • Həştərxan-noqay dili² • Qazax dili • Qaraqalpaq dili • Noqay dili • Sibir tatar — noqay dialektləri¹ • Krım-tatar dilinin çöl dialekti • Özbək-noqay dili (özbək dilinin qıpçaq dialektləri) ‡² • Fərqanə-qıpçaq — noqay-qıpçaq dielktləri² • Cənubi qırğız dili — noqay-qıpçaq dialektləri² • Yurtov-noqay dili² Povolj-qıpçaq dilləri — Başqırd dili • Sibir tatar dili¹ (dialektləri: Baraba dili, Tobol-irtış dialekti, Tom dialekti) • tatar-başqırd idiomu² • tatar dili (dialektləri: Kazan dialekti, Mişar dialekti; Kryaşen dialekti¹) Poloves-qıpçaq dilləri — Qədim polovets (Kuman) dili † • Qəraim dili (dialektlər: Qal dialekti, Krım dialekti¹, Traka dialekti) • Krım-tatar (Ədəbi dili, Krımçaq dili², Krım-tatar dilinin orta dialekti, Urum (azovyanı) — qıpçaq şivələri²) • Qafqaz¹ (Erməni-qıpçaq dili †, Qaraçay-balkar dili, Qumuq dili) • Məmlük-qıpçaq dili †¹
Oğuz dilləri	Qədim oğuz dili † Pəçənək dili †¹ • Salar dili • Şimali özbək (ikan-qarabulağ) dili¹ Oğuz dilləri — Azərbaycan dili (dialektləri, Türk-tatar dili) • Aynallu² • Çəpni dili • Əfşar dili² • Balkan-qaqauz dili • Qaqauz dili • Qaşqay dili² • Osmanlı dili † • Səlcuq dili² • Suriya-türkmən dialektləri² • Kirmanşahın Sunqur şivəsi • Türk dili (dialektləri: Kipr dialekti, Salk dili) • Türkmən dili (dialektləri: Truxmən dili) • Urum (azovyanı) — oğuz şivələri • Xorasan-türk dili (dialektləri: Bocnurdi dili) • Xarəzm dili (özbək dilinin oğuz dialektləri)² • Krım-tatar dilinin cənub sahil dialekti
Sayan (tobas) dilləri	çol dilləri — Kök-monçak dili • Tıva dili • Səngəl dili tayqa dilləri — Şərqi tıva dili dialektləri² • Soyot-satan dili (dialektləri.: soyot, uryanxay, satan) • Tofalar dili
Xakas (qırğız) dilləri	Sarıq-yuqur (xara-yoqur) dilləri • Fuyuy-qırğız dili Xakas-altay (əsl Xakas) dilləri — Şor dilinin mras dialekti² • Çulım dilinin orta çulım dialekti² • Xakas dili (dialektləri: kaçin dialekti, Qızıl dialekti, Saqay dialekti, Şor dialekti)
Yakut dilləri	"A"laşan yakut dili dialektləri • "O"laşan yakut dili dialektləri, o cümlədən Dolqan dili², Ədəbi yakut dili
Qarışıq türk dilləri və dil qrupları	Altay (Dağlıq Altay, Oyrot) dili • Krım-tatar dili • Sibir tatar dili • Özbək dili • Urum (azovyanı) dili • Fərqanə-qıpçaq dili (†) • Çulım dili • Şor dili • Cənubi qırğız dili dialektləri qarışıq dil qrupları: Qarluq dilləri • xakas, şimali Altay və qırğız-qıpçaq dillərinin birləşməsi
Yazısı	Orxon-Yenisey runaları • Bolqar runaları • Yanalif • Qədim uyğur yazısı
Qeyd: ¹ dilin və ya dil qrupunun təsnifatı mübahisəlidir, dil və ya dil qrupu hipotetikdir (bax: Türk dillərinin təsnifatı); ² "dil" terminin tətbiqi mübahisəlidir, "Dil və dialekt" problemi; ³ mümkündür ki, qıpçaq dilidir; † Ölü, bölünmüş və ya dəyişilmiş dillər; (†) Mümkündür ki, ölü dildir; ‡ qarışıq dillər