Ales Belyatski

Ales Belyatski (əsl adı Aleksandr Viktoroviç Belyatski, belar. Аляксандр Віктаравіч Бяляцкі; 25 sentyabr 1962[1], Vyartsilya[d], Kareliya MSSR) — Belarus hüquq müdafiəçisi, “Viasna” hüquq müdafiə mərkəzinin sədri, siyasi məhbus, “vicdan məhbusu”.[6] 2022-ci il Nobel Sülh Mükafatı laureatı.[7][8]

Ales Belyatski
belar. Аляксандр Віктаравіч Бяляцкі
Doğum tarixi 25 sentyabr 1962(1962-09-25)[1] (61 yaş)
Doğum yeri Vyartsila şəhəri, Sortaval rayonu, Kareliya MSSR, RSFSR, SSRİ
Vətəndaşlığı SSRİ SSRİ Rusiya Rusiya
Uşağı 1
Milliyyəti belarus
Təhsili Qomel Dövlət Universiteti
Fəaliyyəti yazıçı, insan hüquqları fəalı, ədəbiyyatşünas, ədəbiyyat tənqidçisi, ədəbiyyat tarixçisi, dissident, siyasi məhbus, müəllim
Mükafatları Vatslav Havel adına mükafat (2013)[2][3]
Saxarov mükafatı (2020)[4]
"Nobel" sülh mükafatı (2022)[5]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Belyatski iki dəfə həbs edilib: 2011-ci ildən 2014-cü ilə qədər və 2021-ci ildən indiyədək. 3 mart 2023-cü ildə Ales 10 il həbs cəzasına məhkum edilib.[9]

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kareliya MSSR-da belarus ailəsində anadan olub, atası Roqaçevskidən, anası Qomel vilayətinin Narovlyanski rayonundan olub. 1965-ci ildə ailə Svetloqorskda daimi yaşamaq üçün Belarusa qayıdıb. Svetloqorsk 5 saylı orta məktəbin məzunu olub. 1984-cü ildə Qomel Dövlət Universitetinin tarix-filologiya fakültəsini filoloq, Belarus və rus dilləri və ədəbiyyatı müəllimi ixtisası üzrə bitirib.[10]

Qomel vilayətinin Lelçitsi rayonunda müəllim işləyib. O, Sverdlovsk yaxınlığında artilleriya tank əleyhinə döyüş diviziyasında zirehli traktorun mexaniki-maşinisti kimi hərbi xidmətdə olub.

1986-1989-cu illərdə aspiranturada oxuyarkən “Tüteyşiyyə” Gənc Ədiblər Birliyinin qeyri-rəsmi təsisçilərindən biri olub. 1987-ci ildə o, Minsk Şəhər Şurasına ilk dəfə olaraq totalitarizm dövründə repressiyaya məruz qalanların anım günü olan “Dziadın” əcdadlarının anım günündə kütləvi tədbirin keçirilməsi haqqında ərizəni imzalayıb. "Dziadi-88" günündə iştirak etdiyinə görə inzibati məsuliyyətə cəlb edilib. 1988-ci ildə Belarusun ilk insan haqları təşkilatlarından biri olan “Belarus şəhidliyi” cəmiyyətinin yaradılmasında iştirak edib. "Adradjenne" Belarus Xalq Cəbhəsi ictimai təşkilatının təşkilat komitəsinin üzvü, idarə heyətinin katibi (1996-1999), sədr müavini (1999-2001) olub.

1989-cu ildə BSSR Elmlər Akademiyasının Ədəbiyyat İnstitutunun aspiranturasını bitirib. Belarus Ədəbiyyatı Tarixi Muzeyində kiçik elmi işçi, sonra Maksim Boqdanoviç Ədəbiyyat Muzeyinin direktoru (Minsk, 1989-1998). 1990-cı ildə Belarus Katolik İcmasının təşkilatçılarından biri olub.[11]

1991-1996-cı illərdə Minsk Şəhər Deputatlar Sovetinin deputatı seçilib.

1996-cı ildə o, hazırda sədri olduğu “Viasna-96” (indiki “Viasna” İnsan Hüquqları Mərkəzi) hüquq müdafiə təşkilatını təşkil edib.[12] Belarus Demokratik Qeyri-Hökumət Təşkilatları Assambleyasının İşçi Qrupunun rəhbəri (2000-2004) olub.[13] Belarus “Adradzhenne” ictimai birliyinin sədr müavini, Beynəlxalq İnsan Hüquqları Federasiyasının (FIDH) vitse-prezidenti - (2007-2016), Belarus Yazıçılar Birliyinin və Pen Mərkəzinin üzvü kimi fəaliyyət göstərib. O, aktiv ictimai və insan hüquqları sahəsində fəaliyyətinə görə 20 dəfədən çox cinayət məsuliyyətinə cəlb edilib.[14]

Ales Belyatskinin sülhün möhkəmlənməsinə verdiyi töhfələr, o cümlədən BMT tərəfindən geniş qiymətləndirilir.[15]

2020-ci ildə Belarusda keçirilən etiraz aksiyaları zamanı o, siyasi böhranın aradan qaldırılması prosesinin təşkili üzrə Koordinasiya Şurasının üzvü olub.[16]

2011-ci ildə həbs və məhkumluq

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2011-ci il avqustun 4-də Ales Belyatski təhlükəsizlik xidməti tərəfindən saxlanılıb, daha sonra həbs edilərək istintaq təcridxanasına yerləşdirilib.[17] Maliyyə Təhqiqatları Departamentinin əmri ilə onun evində və "Viasna" hüquq müdafiə mərkəzinin ofisində axtarış aparılıb. Ales Belyatskinin saxlanmasına səbəb vergidən yayınma olduğu iddia edilib. “Viasna” insan haqları mərkəzinin Litva bank hesabları haqqında məlumat buna əsas olub. Bu ilin martında məlumatlar Belarus tərəfinin xahişi ilə Belarusla mövcud razılaşma çərçivəsində Litva Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən Belarus tərəfinə təqdim edilib. Belarus vergi orqanları bütün məbləğləri hüquq müdafiəçilərinin özlərinin (“Viasna”nın sədr müavini Valentin Stefanoviç və Ales Belyatski) şəxsi gəlirləri hesab edib və onları vergiləri gizlətməkdə ittiham ediblər. Stefanoviç inzibati, Ales Belyatski isə cinayət işi ilə ittiham olunub.[18] “Viasna” hüquq-müdafiə mərkəzinin sədr müavini Valentin Stefanoviç bu həbsi belə şərh edib: "Xarici vəsaitlər hesabına köçürülən bu vəsaitlər heç bir halda bizim şəxsi vəsaitimiz deyil. Onlar hüquq müdafiə mərkəzinə köçürülüb və onun tərəfindən xərclənib".[18]

Stefanoviç onu da əlavə edib ki, fəaliyyət göstərdikləri illər ərzində belarus hüquq müdafiəçiləri hüquqları pozulan minlərlə vətəndaşa dəstək olublar. Almaniya federal hökumətiin İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili Markus Löninq Belarus hakimiyyətindən Belyatskini dərhal azad etməyi tələb edib: "Federal hökumət hüquq müdafiəçisi Ales Belyatskinin dərhal azad edilməsini tələb edir və cinayət qanunvericiliyinin tətbiqini kəskin şəkildə pisləyir. Belarus vətəndaş cəmiyyətinin daha bir fəal nümayəndəsini siyasi səbəblərdən susdurmaq üçün Cinayət Məcəlləsindən istifadə etmək ədalətsizlikdir".[19]

Ales Belyatski Daxili İşlər Nazirliyinin Volodarski küçəsində yerləşən 1 saylı istintaq təcridxanasına yerləşdirilib. Belarus hakimiyyətinin onu ittiham etməyə çalışdığı maddə üzrə maksimum cəza 7 il təşkil edirdi.[20]

2011-ci il sentyabrın 15-də Avropa Parlamenti Ales Belyatski işi ilə bağlı qətnamə qəbul edərək, onun azadlığa buraxılmasını tələb edib.[21]

2011-ci il noyabrın 2-də Minskin Moskovski rayon məhkəməsində Pervomayski rayon məhkəməsinin hakimi Sergey Bondarenkonun sədrliyi ilə Ales Belyatskinin işi üzrə məhkəmə prosesi başlayıb. Məhkəmə zalında Ales Belyatskinin qohumlarından başqa, Almaniya, Litva, Polşa, Çexiya və ABŞ-ın diplomatik nümayəndəliklərinin rəhbərləri, tanınmış siyasətçilər, ictimai xadimlər və hüquq müdafiəçiləri iştirak ediblər.[22] 2011-ci il noyabrın 23-də ABŞ, Fransa, Macarıstan və Almaniyanın diplomatik nümayəndəliklərinin rəhbərlərinin, Belarus, Rusiyadan olan hüquq müdafiəçilərinin iştirak etdiyi Minskin Pervomayski rayon məhkəməsində Ales Belyatskinin hökmü elan edilib. Məhkəmə Ales Belyatskini vergidən yayınmada təqsirli bilib və əmlakı müsadirə olunmaqla, ciddi rejimli koloniyada 4,5 il müddətinə azadlıqdan məhrum edib (Belarus Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 243-cü maddəsinin 2-ci hissəsi).[23]

2014-cü il yanvarın 21-də Müstəqillik Sarayında Belarus mediasının rəhbərləri ilə görüşdə Aleksandr Lukaşenko prezident administrasiyasının birinci müavini Aleksandr Radkova məhkəmənin qərarına əsasən, Ales Belyatskinin dövlətə vurduğu ziyan barədə məlumatı yoxlamağı tapşırıb. Yoxlama onun dövlətə ziyanı kompensasiya etdiyini müəyyən edib.[24]

21 iyun 2014-cü ildə Ales Belyatski Bobruyskdakı islah koloniyasından vaxtından əvvəl azad edilib.[25]

Beynəlxalq insan haqları təşkilatları Ales Belyatskini vicdan məhbusu və siyasi məhbus kimi tanıyıb. Bir sıra insan haqları təşkilatları və hərəkatları 2012-ci ildən Belarusda Vətəndaş Cəmiyyəti ilə Beynəlxalq Həmrəylik Gününü qeyd edir və tarix kimi Ales Belyatskinin həbs olunduğu gündən istifadə edir.

2021-ci ildə həbs və məhkumluq

[redaktə | mənbəni redaktə et]

“İctimai təşkilatların talanı” ilə əlaqədar olaraq, Ales Belyatski 14 iyul 2021-ci ildə Belarus Cinayət Məcəlləsinin 243 (“Vergidən yayınma”) 1 və 2-ci hissələri ("İctimai qaydanı kobud şəkildə pozan hərəkətlərin təşkili və hazırlanması və ya onlarda fəal iştirak") maddələri ilə cinayət işi çərçivəsində saxlanılıb.[26][27] İyulun 15-də “Viasna” İnsan Hüquqları Mərkəzi, Belarus Jurnalistlər Assosiasiyası, Belarus Helsinki Komitəsi və Belarus PEN Mərkəzi də daxil olmaqla, 9 təşkilatın birgə bəyanatı ilə cinayət işi üzrə həbs edilən fəal siyasi məhbus elan edilib.[27][28]

7 oktyabr 2022-ci ildə Ales Belyatski Nobel Sülh Mükafatı laureatı elan edilib. Dekabrın 10-da Natalya Pinçuk həbsdə olan ərinə qızıl medal və laureat diplomu təqdim edib. Tarixdə ilk dəfə olaraq Nobel nitqi belarus dilində səsləndirilib.

2023-cü ildə Ales Belyatski ilə birlikdə Minskdə “Viasna”nın nümayəndələri Valentin Stefanoviç və Vladimir Labkoviç mühakimə olunub. 2023-cü il martın 3-də iş üzrə hökm elan edilib. Minskin Leninski Rayon Məhkəməsi Ales Bialiatskini vergidən yayınma və “ictimai asayişi kobud şəkildə pozan hərəkətləri təşkil etmək və maliyyələşdirmək” ittihamı ilə təqsirli bilib və dövlətə cərimə ödəməklə 10 il müddətinə azadlıqdan məhrum edib. Ales Belyatski təqsirini etiraf etməyib. Ales Belyatskiyə pul köçürən təşkilatlar heç vaxt onun fəaliyyətinə qarşı heç bir iddia qaldırmayıblar. Hüquq müdafiəçiləri və avropalı siyasətçilər ittihamları uydurma hesab edirlər.[9][29]

Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Həyat yoldaşı - Natalya Pinçuk - tarix müəllimi.
  • Oğlu - Adam Belyatski.[30]

Biblioqrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • «Літаратура і нацыя» (rus. «Литература и нация»). — Мн., 1991.
  • «Прабежкі па беразе Жэнеўскага возера» (rus. «Пробежки по берегу Женевского озера»). — Мн., 2006.
  • «Асьвечаныя беларушчынай» (rus. «Освещённые белорусскостью»). — Мн., 2013. В книгу вошли литературоведческие статьи и эссе автора. Составление книги Беляцкий начал в 2011 году на свободе, а после ареста продолжил работу над ней, уже находясь за решёткой — в тюрьмах в Минске, Жодино и Бобруйске. Здесь Алесь Беляцкий впервые в современном литературоведении вводит термин «белорусская тюремная литература».[31] Книга была внесена в список вещей, которым запрещён ввоз в Белоруссию.[32]
  • «Іртутнае срэбра жыцьця» (rus. «Ртутное серебро жизни»). — Мн., 2014. Книга посвящена событиям 2010—2011 годов в Белоруссии и отражает два года жизни автора. Написана во время заключения, включает в себя письма с воспоминаниями и рассуждениями.[33]
  • «Халоднае крыло радзімы» (rus. «Холодное крыло родины»). — Вильнюс, 2014.
  • «Бой з сабой» (rus. «Бой с собой») — Мн, 2016 г.
  • 20-Я Вясна. /Зборнік эсэ і ўспамінаў сяброў Праваабарончага цэнтра «Вясна» (rus. «Сборник эссе и воспоминаний членов Правозащитного центра „Весна“»), Минск, 2016. — 204с. (А.Бяляцкий С.7-20; 189—203.)

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Deutsche Nationalbibliothek Record #134194349 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  2. ↑ 2013 Václav Havel Human Rights Prize awarded to Belarusian human rights activist Ales Bialiatski Arxivləşdirilib 2013-10-03 at the Wayback Machine (ing.)
  3. ↑ "Премия Гавела белорусскому узнику совести". Радио «Свобода». 2013-09-30. 2015-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-05.
  4. ↑ "«На их стороне правда». Премию Сахарова за 2020 год получила белорусская оппозиция". 2020-10-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-23.
  5. ↑ "Nobels fredspris 2022 - Nobel Peace Prize". www.nobelpeaceprize.org (norveç). 2022-09-29. 2022-10-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-07.
  6. ↑ "Amnesty International признала Беляцкого узником совести". 2017-08-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-08-27.
  7. ↑ Jenni Reid. "Belarusian campaigner Ales Bialiatski and two human rights groups win 2022 Nobel Peace Prize". CNBC (ingilis). İstifadə tarixi: 2022-10-07.
  8. ↑ "Беляцкий Александр Викторович". Информационно-образовательный портал «bymedia.net». 2011. 2015-06-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-06.
  9. ↑ 1 2 "Нобелевского лауреата правозащитника Алеся Беляцкого в Беларуси приговорили к 10 годам тюрьмы". en:BBC (rus). 2023-03-03. 2023-03-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-10.
  10. ↑ "Алесь Бяляцкі – пра выбар лёсу" (belarus). Рэгіянальны партал — Светлагорск. 2011-11-17 tarixində arxivləşdirilib.
  11. ↑ "Возрождал и белорусизировал Католическую Церковь, готовил польских священников к работе в Беларуси. Алесь Беляцкий и его католическая активность в 90-е" (rus). Церковь и политический кризис в Беларуси. 2022-10-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-12.
  12. ↑ "Биография Александра Беляцкого". Правозащитный центр «Вясна». 2011-11-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-09-16.
  13. ↑ [Хто ёсць хто ў Беларусі / укл. Л. А. Андросік, В. Ф. Голубеў і інш. —Вільня , 2007. — 256 с. (С.35) УДК 32 ББК 92.2 Х 97.]
  14. ↑ "Беляцкий Александр Викторович". Информационно-образовательный портал «bymedia.net». 2011. 2012-08-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-06.
  15. ↑ Коровенкова Т. "Сегодня завершается выдвижение претендентов на получение премии имени Андрея Сахарова". Политика, Общество, Беларусь — Евросоюз. БелаПАН. 2012-09-12. 2012-10-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-13.
  16. ↑ "Президиум Координационного Совета". Rada.vision (rus). 2020-08-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-19.
  17. ↑ "Арестован правозащитник Алесь Беляцкий". Политика (rus). Хартия'97. 2012-05-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-04.
  18. ↑ 1 2 "В Минске арестован известный правозащитник". Права человека (rus). ОАО «Телекомпания НТВ». 2011-08-06. 2012-02-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-06.
  19. ↑ "От Минска требуют свободы политзаключённым". Права человека (rus). ОАО «Телекомпания НТВ». 2011-08-06. 2012-04-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-06.
  20. ↑ З. Щербаков. "Глава литовского Минюста пообещал помочь правозащитнику Алесю Беляцкому". Политика, Беларусь — Евросоюз (rus). ru:БелаПАН. 2011-08-09. 2012-08-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-09.
  21. ↑ Резолюция Европарламента P7_TA-PROV (2011) 0392 Беларусь: арест правозащитника Алеся Беляцкого[ölü keçid] en:FIDH (оригинальный текст Arxivləşdirilib 2019-06-16 at the Wayback Machine (ing.))
  22. ↑ "Судебный процесс по делу Алеся Беляцкого". БелаПАН. 2011-11-16. 2011-11-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-16.
  23. ↑ "Белорусский политолог: Государство преследует идейных людей как таковых". Политика (rus). ИА REGNUM. 2018-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-27.
  24. ↑ "Лукашенко пообещал выпустить Беляцкого?". Газета «Салідарнасць». 2014-02-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-01-21.
  25. ↑ Шамшур Ю. "В Белоруссии освобождён правозащитник Алесь Беляцкий" (rus). ИТАР-ТАСС. 2014-06-21. 2014-06-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-06-21.
  26. ↑ "Нобелевскую премию мира получили "Мемориал" и правозащитники из Белоруссии и с Украины". ТАСС (rus). 2022-10-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-17.
  27. ↑ 1 2 "Беларусь: Руководителей Правозащитного центра "Весна" держат в СИЗО. Потребуйте от властей освободить их!" (rus). en:Amnesty International. 2021-07-22. 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-28.
  28. ↑ "Затрыманых праваабаронцаў і актывістаў прызналі палівязнямі" (belarus). ru:Европейское радио для Беларуси. 2021-07-15. 2021-07-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-28.
  29. ↑ "Нобелевский лауреат Алесь Беляцкий приговорен к 10 годам". en:Deutsche Welle (rus). 2023-03-03. 2023-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-10.
  30. ↑ "Сына Алеся Беляцкого оштрафовали на 10 базовых величин". Политика. DATE.BS. 2011-08-23. 2012-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-27.
  31. ↑ "Вышла книга Беляцкого «Асьвечаныя беларушчынай»". Политика (rus). Хартия'97. 2013-02-07. 2013-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-02-07.
  32. ↑ Сяргей Макарэвіч. "Кнігу Бяляцкага забаранілі да ўвозу ў Беларусь" (belarus). Салідарнасць. 2014-01-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-01-06.
  33. ↑ "Вышла книга Алеся Беляцкого "Іртутнае срэбра жыцьця"" (rus). БелаПАН. 2014-05-14. 2014-05-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-05-15.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Ales Belyatski ilə əlaqəli mediafayllar var.

П:  Biography portalı П:  Belarus portalı