Tunis Milli Dialoq Dördlüyü

Tunis Milli Dialoq Dördlüyü (ərəbcə: الرباعي التونسي للحوار الوطني‎, fransızca: Quartet du dialogue national) 2011-ci il Yasəmən inqilabı iğtişaşlarından və tarixi rejim dəyişikliyindən sonra Tunisdə əldə edilmiş demokratik qazancları möhkəmləndirmək və konstitusiyanın möhkəmləndirilməsində mərkəzi vasitəçi olan dörd vətəndaş cəmiyyəti təşkilatından ibarət qrupdur.

Tunis Milli Dialoq Dördlüyü
Əsas münaqişə: Yasəmən inqilabı nəticəsinin bir hissəsi
Tunis Milli Dialoq Dördlüyü 2016-cı ilin mart ayında Vyanada səfərdədir. Soldan sağa Abdessəttar Ben Musa (Tunis İnsan Hüquqları Liqası), Nurəddin Alleq (Vəkillər kollegiyası), Hüseyn Abbasi (Tunis Sənaye, Ticarət və Sənətkarlıq Konfederasiyası), Vaydid Bouçamaoy (Tunis Sənaye, Ticarət və Sənətkarlıq Konfederasiyası).
Tunis Milli Dialoq Dördlüyü 2016-cı ilin mart ayında Vyanada səfərdədir. Soldan sağa Abdessəttar Ben Musa (Tunis İnsan Hüquqları Liqası), Nurəddin Alleq (Vəkillər kollegiyası), Hüseyn Abbasi (Tunis Sənaye, Ticarət və Sənətkarlıq Konfederasiyası), Vaydid Bouçamaoy (Tunis Sənaye, Ticarət və Sənətkarlıq Konfederasiyası).
Tarix 2013-cü ilin avqustundan 2014-cü ilin yanvarına kimi formalaşdırılıb
Yeri Tunis
Nəticəsi
  • Baş nazir vəzifəsini icra edən Mehdi Cuma ilə texnokratik hökumət quruldu
  • Yeni konstitusiya təsdiq edildi
  • Həm prezident, həm də qanunvericilik seçkiləri təyin edildi.
Münaqişə tərəfləri

Tunis Milli Dialoq Dördlüyü

  • Tunis Ümumi Həmkarlar İttifaqı
  • Tunis Vəkillər kollegiyası
  • Tunis Sənaye, Ticarət və Sənətkarlıq Konfederasiyası
  • Tunis İnsan Haqları Liqası

Hakimiyyətdəki Üçlük

  • İntibah Partiyası (Tunis)
  • Respublika üçün Konqres
  • Əmək və Azadlıqlar Uğrunda Demokratik Forum

Müxalifət:

  • Milli Qurtuluş Cəbhəsi (Tunis)
Komandan(lar)

Dördlük liderləri

  • Hüseyn Abbasi (Tunis Ümumi Həmkarlar İttifaqının baş katibi)
  • Abdessəttar Ben Musa (Tunis İnsan Haqları Liqasının prezidenti)
  • Məhəmməd Fadel Mahfud ( Tunis Vəkillər kollegiyasının sədri)
  • Vaydid Bouçamaoy (Tunis Sənaye, Ticarət və Sənətkarlıq Konfederasiyasının sədri)

Hökumətdəki liderlər

  • Rəşid Əl-Qannuşi (İntibah Partiyası lideri)
  • Monsef Marzuki (Tunis prezidenti)
  • Əli Laraed (Tunis Baş naziri, 2014-cü ilin yanvarında vəzifəsindən çıxıb)
  • Mehdi Cüma (2014-cü ilin yanvar-fevral 2015-ci ildə Baş nazirin səlahiyyətlərini icra edib)
Öldürülən müxalifət liderləri
  • Şokri Belaid † (Demokratik Vətənpərvərlər Hərəkatının Baş Katibi)
  • Məhəmməd Brahmi † (Xalq Hərəkatının keçmiş Baş Koordinatoru)
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Dördlük 2013-cü ilin yayında konstitusiya prosesini dayandıran siyasi böhrandan sonra yaradılıb.[1] Dördlüyün İntibah partiyasının başçılıq etdiyi hökumət gedən danışıqlardan uğur əldə etməsi və tarixi konstitusiyanın hazırlanmasında əldə etdiyi uğurun nəticəsi olaraq, 9 oktyabr 2015-ci ildə Nobel sülh mükafatına layiq görülmüşdür.[2][3]

Milli Dialoq Dördlüyü Tunis vətəndaş cəmiyyətində aşağıdakı təşkilatlardan ibarətdir:[4]

  • Tunis Ümumi Həmkarlar İttifaqı (UGTT, Union Générale Tunisienne du Travail)
  • Tunis Sənaye, Ticarət və Sənətkarlıq Konfederasiyası (UTICA, Union Tunisienne de l'Industrie, du Commerce et de l'Artisanat)
  • Tunis İnsan Hüquqları Liqası (LTDH, La Ligue Tunisienne pour la Défense des Droits de l'Homme)
  • Tunis Vəkillər kollegiyası (Ordre National des Avocats de Tunisie)

Tunis vətəndaş cəmiyyəti konteksti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2010-cu ilin dekabr ayının ortalarında Məhəmməd Buəzizinin Sidi Bu-Zeyddə özünü yandırmasından sonra Tunis artan etiraz hərəkatları ilə əhatə olundu. Hərəkat əvvəlcə Sidi Bu-Zeyddə bölgəsindəki kənddə orta səviyyəli işçilər və gəncləri tərəfindən sürətləndirildi, lakin əhalinin müxtəlif təbəqələrini əhatə etdi.

Tunis həmkarlar ittifaqlarının etiraz səylərini gücləndirəcəyi müəyyən deyildi. Müstəqillik əldə etdikdən sonra Tunis Ümumi Həmkarlar İttifaqı (UGTT) siyasi cəhətdən fəal idi, xüsusən də Beynəlxalq Valyuta Fondunun subsidiyalarının kəsilməsinə etiraz etdi, lakin Ben Əli rejimi tərəfindən getdikcə daha çox repressiyaya məruz qaldı.[5] İstehlak qiymətlərinin artmasına və əmək haqqının durğunluğuna cavab olaraq 1978-ci ildə "Qara cümə axşamı" etirazı kimi hadisələr və BVF-nun subsidiyalarının daha da azaldılması və yaşayış dəyərinin sürətlə artması ilə əlaqədar 1985-ci il etirazlarının Ben Əlinin daha repressiv mühitində təkrarlanacağı çətin görünürdü. Bu repressiv dövrün zirvəsində Tunis İnsan Haqları Liqası rəsmi olaraq qəbul edilən tək QHT idi.[6] 2011-ci il Ərəb Barometri Tədqiqatına görə, etiraz edən əhalinin 10 faizinin həmkarlar ittifaqına mənsub olduğu Misirdən fərqli olaraq seçmənin yalnız üç faizinin həmkarlar ittifaqında iştirak etdiyini iddia etdi.[7]

Etirazlar 2010-cu ilin dekabr ayına qədər durmadan artdı. Təkcə 2006 və 2007-ci illərdə Baş nazir Nazifin bütün dövlət işçilərinin maaşlarını azaltması ilə 100.000 tunisli tətilə çıxdı, halbuki 1996-cı ildən 2004-cü ilə qədər hər il 50.000 nəfər etiraz etdi.[8]

2008-ci ildə Qafsa iğtişaşları zamanı işçiləri səfərbər etməkdə qəbul edilən uğursuzluğa cavab verən Tunis Ümumi Həmkarlar İttifaqı Tunis inqilabını öz xeyrinə uğurla idarə edə bildi.[9] Tunis Ümumi Həmkarlar İttifaqı, Məhəmməd Buəzizinin özünü yandırmasına cavab olaraq Sidi Bu-Zeyddə tətil elan etdi və kənarda yerləşən rayonlarda tətillər üçün planlar hazırladı.[10] Tunis Ümumi Həmkarlar İttifaqının baş katibinin müavini Mouldi Cendoubi tez bir zamanda əlavə tətil səylərini səfərbər etdi və nəticədə yanvarın 14-də ümumi tətil elan etdi.[11]

2008-ci ildə əldən verilmiş fürsətin əksinə olaraq, Tunis Ümumi Həmkarlar İttifaqının öz institusional mövqeyindən və Ben Əli rejiminə tarixi yaxınlığından öz xeyrinə istifadə etdi. Tunis Ümumi Həmkarlar İttifaqı etiraz hərəkatı üçün avanqard mövqe tutmuşdu və izlənəcək istənilən danışıqlarda əsas söz onlara məxsus idi.

Formalaşması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ben Əlinin gedişinə baxmayaraq, islamçı Ennahda partiyasının rəhbərlik etdiyi hakim Üçlük Tunis Məclisində daimi konstitusiya nizamlanmasına nail ola bilmədi. 217 parlament mandatından yalnız 89-nu qazanan Ennahda dünyəvi Respublika üçün Konqres (CPR) və Əmək və Azadlıqlar Uğrunda Demokratik (Ettakatol0 partiyalarına qoşularaq üçlü koalisiyaya daxil olmaq məcburiyyətində qaldı.[12] Bununla belə, ittifaq zəif idi və Ennahda dövlətə islam qaydalarını tətbiq etmək cəhdlərində ittiham olunurdu. 20 mart 2012-ci ildə İslamı dövlətin rəsmi dini kimi kodlaşdıran Ennahdanın təklif etdiyi konstitusiya müddəalarına cavab olaraq etirazlar keçirildi.[9] Ennahda həmçinin qadınların formal bərabərliyə layiq olmadığını da açıqlamışdı. Dünyəvilər bu qanunun şəriət qanunlarının gələcəkdə birləşdirilməsinə yol açacağından qorxurdular.[13][9]

İlkin fəaliyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hələ 18 iyun 2012-ci ildə Tunis Ümumi Həmkarlar İttifaqı Ennahda, Nida Tunis və digər müvafiq partiyaları konstitusiya və seçki qaydaları ətrafında qurulan konvensiya üçün danışıqlara çağırdı.[14] Keçid dövrünün bu mərhələsində TÜHİ hələ də böyük ölçüdə partizan maraqlarına, xüsusən də Ennahdanın rəhbərlik etdiyi islamçı islahatı tənqid edən müxalifət partiyalarına bağlı hesab olunurdu.[14] Bu məqsədlə Tunis Ümumi Həmkarlar İttifaqı katibinin müavini Samir Çeffi mayın 30-da milli televiziyaya çıxış edərək təşkilatın bütün tərəflər arasında nizamlanma axtarışında qərəzsiz qalacağını bildirmişdi.[15]

Bunun ardınca, 18 iyun 2012-ci ildə TÜHİ milli barışıq axtaran “siyasi təşəbbüs” elan etdi. Ennahda mərkəzçi Nida Tunis partiyasını hər hansı danışıqlar prosesindən kənarlaşdırmağa çalışdığı üçün təşəbbüs yarandığı gündən siyasi baxımdan narahat idi.[16] Bundan əlavə, Ennahdanın buna əməl etməkdən imtina etdiyi halda TÜHİ tərəfindən çağırılan ümumi tətilin gözlənilən xəyali, səmərəli müzakirə üçün yaxşı heç nə vəd etmirdi. Tunis İntibah partiyası tarixən bu cür ittifaqçı kampaniyalardan kənarda qalmışdı, TÜHİ-da islamçıların təmsilçiliyi seyrək idi və 1980-ci illərdə Tunisin struktur düzəlişləri dövründə islamçı müdafiəçilər susmuşdu.[17]

TÜHİ-nın istifadə etdiyi ümumi tətil ən azı 500.000 həmkarlar ittifaqını səfərbər edəcək və bununla da Tunis iqtisadiyyatının dayanmasına səbəb olacaqdı.[18] Daha sonra məlum oldu ki, TÜHİ-nın başlatdığı “siyasi təşəbbüs” daha möhkəm milli barışığa çevrilərsə, Ennahda və Respublika üçün Konqres digər vətəndaş cəmiyyəti aktyorlarının da cəlb edilməsini tələb edəcək.[19]

Bir sıra daxili görüşlərdən sonra, TÜHİ üç fərqli milli vətəndaş cəmiyyəti təşkilatına, Tunis Sənaye, Ticarət və Sənətkarlıq Konfederasiyası və ya TÜHİ-na, Tunis İnsan Hüquqları Liqasına və Tunis Vəkillər kollegiyasına təkliflər vermələri üçün qətiyyətli şəkildə ortaya çıxdı. 2012-ci ilin oktyabrında Ennahda və Respublika üçün Konqres-dən başqa bütün partiyaların təmsil olunduğu təşkilatlar toplandı.[20] Tunis Sənaye İttifaqının və ya TÜHİ-nin iştirakı dördlüyün formalaşması üçün xüsusilə vacib idi, çünki onlar 14 yanvar 2013-cü ildə TÜHİ ilə “Sosial müqavilə” imzalamışdılar.[21] Bu müqavilə göstərirdi ki, TÜHİ Tunis korporativ maraqlarının tarixi nümayəndələri ilə əl-ələ verməyə hazırdır - əsas işəgötürənləri və ştatda biznes maraqlarını təmsil edir.[22] Tunis vətəndaş cəmiyyətində belə birliklər misilsiz deyil, Tunis Sənaye, Ticarət və Sənətkarlıq Konfederasiyası və Tunis İnsan Haqları Liqası 1956-cı ildə Burguiba's Neo Destour ilə birlikdə yeni yaranan hökumət üçün bir araya gəldi.[22] Üstəlik, Tunis İnsan Haqları Liqası və Tunis Vəkillər kollegiyasının daxil edilməsi, Tunis Ümumi Həmkarlar İttifaqının Dördlüyü üçün axtardığı arbitraj mandatının qanuniləşdirilməsinə əlavə güc verdi. İnsan Haqları Liqası öz sıralarında çalışan bir çox Ennahda tərəfdarı ilə Ben Əli rejimi ilə sıx əlaqədə idi, ona görə də onun daxil olması Dördlüyün etimadnamələrini daha da gücləndirdi.[23]

Bu ilkin siyasi təşəbbüslərə baxmayaraq, bir sıra səs-küylü siyasi sui-qəsdlər yeni rejimin bünövrəsini çökdürməklə hədələyirdi.

Siyasi böhran

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müxalifət liderləri, Demokratik Vətənpərvərlərin Vahid partiyası lideri Çokri Belaid və Xalq Hərəkatı partiyasının qurucusu Məhəmməd Brahminin öldürülməsi Müəssislər Məclisinin işini dayandırmaqla hədələyən yeni etiraz dalğasını sürətləndirdi. Xüsusilə, bir sıra müxalifət partiyalarının Müəssislər Məclisindən tamamilə çıxması ilə Brahminin öldürülməsi konstitusiya prosesinə zərbə kimi qiymətləndirilib.[24] Brahminin öldürülməsinin nəticəsi olaraq, dünyəvi müxalifət koalisiyası Milli Qurtuluş Cəbhəsi 2013-cü ilin iyul ayında bir ay davam edən etiraz aksiyaları təşkil etdi və bu Tunis İntibah partiyasının istefaya getməli oldu.[24] Hərəkatın əsas mərkəzi etirazçıların toplaşdığı və hökumətin istefası çağırışlarının səsləndiyi Bardo Milli Muzeyi idi. Misir üsyanı zamanı edilən çağırışlar kimi hökumətə ərəbcə “irhal” və ya “get” çağırışları edilib.[24]

Əsasən Liviyada fəaliyyət göstərən islamçı qrup olan Ənsar Şəriyə Brahminin qətlinə görə məsuliyyət daşıyır, Üçlük isə müvafiq olaraq heç bir cavab tədbiri görmür.[25] Misirdə bir-birindən fərqli vətəndaş cəmiyyəti və siyasi müxalifət qruplarından təşkil olunmuş Tamarod Hərəkatı Tunisdəki Milli Qurtuluş Cəbhəsi fəallarının islamçı hökuməti devirmək cəhdlərini düzgün addım kimi görürdülər.[24] Onların Zeynalabdin bin Əli rejiminə və ən böyük korporativ firmalara yaxınlığı, bir sıra ümumi tətillərin təşkilində rolu, Tunis Ümumi Həmkarlar İttifaqına icraat başlatmasına rəvac verdi.[26]

Dialoq prosesi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2013-cü ilin fevralında müxalifət lideri Şokri Belaidin öldürülməsindən sonra TÜHİ dialoq strukturunu rəsmiləşdirməyə çalışdı.[27] Bununla belə, Ennahdanın Belaidin qətlində potensial iştirakı ilə bağlı ittihamlar davam etdiyi üçün TÜHİ-ı müvəqqəti prezident Monsef Marzuki tərəfindən çağırılan ikinci forumda iştirakdan imtina etdi.[27] Bu zərbədən sonra tanınmış müxalifət xadiminə ikinci sui-qəsd, 25 iyul 2013-cü ildə dünyəvi lider Məhəmməd Brahmi ilə bağlı hər hansı konstitusiya müzakirəsi və ya milli dialoqa mane oldu.[28] TÜHİ iki günlük ümumi tətil çağıraraq bu anı ələ keçirdi və İan Hartşorna görə, üzvlərinin təxminən 50 faizini səfərbər edə bildi.[29] Təsis Məclisinin iqamətgahı Bardo sarayı dərhal minlərlə etirazçı toplamağa başladı.[30] Oturaraq keşirilən aksiyalar və “Üçlüyün” devrilməsi üçün açıq çağırışlar qeyri-adi deyildi.[30] Professor Məhəmməd-Salah Omri Brahminin öldürülməsindən sonra bu etirazı "kritik kütləyə" çatmaq kimi təsvir edir.[31] Bu məqamda düzəlməz vətəndaş qarşıdurması qorxusu yayılmağa başladı və avqustun 6-da Müəssislər Məclisinin prezidenti Mustafa Ben Cəfər bütün qanunvericilik prosedurlarını dayandırdı.[32]

Buna görə də, bu, yalnız üçüncü milli dialoq konvensiyası vasitəsilə, 2013-cü il oktyabrın 25-də hər hansı bir qalıcı qəsəbənin tikildiyi barədə çağırış etdi. Başlanğıcda, TÜHİ-nin rəhbərlik etdiyi koalisiya Ennahdanı Tunis milli siyasətini təmin edən kimi gördükləri ekstremizmdən ayrılmış apolitik bir hökumət kimi gördüklərini açıqladı. Bu mənada 2013-cü ilin oktyabrında Milli Dialoqa dəvət olunmuş 24 partiyadan 21-i konvensiyanın ümumi məqsədlərini əks etdirən “yol xəritəsi” imzalayıb.[33] Onlar:

  1. Tunisi barışıq prosesində görmək üçün müvəqqəti prezident təyin etmək
  2. Prezident və qanunvericilik orqanlarına seçkilər üçün əsasnamə və vaxt qrafiki müəyyən etmək
  3. Qərəzsiz seçki komissiyasının yaradılması
  4. Konstitusiyanı bitirmək, təsdiqləmək və ratifikasiyası üçün Tunis Təsis Məclisinə təqdim etmək.[34]

Həmkarlar İttifaqları və Ərəb İnqilablarında Hela Yusfinin iddia etdiyi kimi: TÜHİ Tunis nümunəsi Milli Dialoqun gedişatını istiqamətləndirmək üçün iki “rəhbər prinsipi” ortaya qoydu: Tunisi keçid dövründə görmək üçün texnokratik, apolitik idarəetmə və bütün dövlət zorakılığı və terror təhdidlərinin dərhal dayandırılması. Sui-qəsdlərdən sonra partiyalar müvəqqəti idarəçiliyə razılıq verərək total siyasi böhranın qarşısını almağa meyilli oldular.[22] Xüsusilə, TÜHİ-nin baş katibi Hüseyn Abassi kritik məqamlarda prosesi irəli apara bildi vəsiyasi partiyaları konstitusiya ratifikasiyasına aparan yolda irəliləmək üçün indiki dörd güclü koalisiyanın yüksək sövdələşmə gücündən istifadə etməyə hazır idi.[35] Helen Yusifinin Dialoqda iştirak edənlərdən müxtəlif müsahibələr toplayan işində bildirildiyi kimi, Abassi “heç bir qərar qəbul edilmədiyi təqdirdə görüşdən sonra siyasi partiyaların nümayəndələrinin otaqda qalmasını tələb etməyə hazır idi.[35]

Tunis Ümumi Həmkarlar İttifaqı və Tunis Sənaye, Ticarət və Sənətkarlıq Konfederasiyasının “birlik cəbhəsi”ndəki israrları dördlüyün uğurunu daha da artırdı. TÜHİ rəsmilərinin və Tunis Sənaye, Ticarət və Sənətkarlıq Konfederasiyasının prezidenti Vaydid Bouçamaoyinin bəyanatlarında əks olunan Tunisin xarici sərmayələrə açılması Dördlüyün nail olacağına ümid etdiyi əsas inkişaf idi.[36]

Dialoq prosesinin nəticəsi olaraq həm qanunvericilik, həm də prezident seçkiləri təyin olundu.[37] Qanunvericilik seçkilərində Milli Qurtuluş Cəbhəsi koalisiyasının dominant partiyası olan Nida Tunis 26 oktyabr 2014-cü ildə Nümayəndələr Məclisində çoxlu mandat qazandı.[37] Bundan əlavə, 24 noyabr 2014-cü ildə Nida Tunis lideri Essebsi Respublika üçün Konqresin lideri və hazırda ləğv edilmiş Üçlüyün sevimli iştirakçısı Marzukini məğlub etdi.[37]

Nobel sülh mükafatı (2015)

[redaktə | mənbəni redaktə et]

9 oktyabr 2015-ci ildə Dördlük "2011-ci il Yasəmən inqilabından sonra Tunisdə plüralist demokratiyanın qurulmasına həlledici töhfəsinə görə" 2015-ci il Nobel sülh mükafatına layiq görülüb.[2]

Nobel Komitəsinin sədri Kaci Kullmann Dördlüyü: "Ölkənin vətəndaş müharibəsi astanasında olduğu bir vaxtda bu, alternativ dinc siyasi prosesin əsasını qoydular" - deyə təqdim etdi.[38] Nobel Komitəsi Tunisin siyasi keçid dövrünü yaşayan digər ölkələr üçün nümunə olacağına ümid etdiyini bildirib.[39]

Beynəlxalq reaksiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Tunis prezidenti Beji Kaid əs-Sebsi mükafatın "konsensus yolunu" tanıdığını və "Tunis ideoloji fikir ayrılıqlarına baxmayaraq, dialoqdan başqa həll yolu olmadığını" söylədi.[38] Tunis Vəkillər kollegiyasının rəhbəri Məhəmməd Fadel Mahfud bildirdi ki, mükafat "bütün prosesin tanınmasıdır. Bu, Tunisin demokratik sistemə sahib olması üçün başlamış böyük prosesdir...Bu, həm də dünyanın qalan hissəsinə, bütün ölkələrə, demokratiya və sülhə can atan bütün insanlara bir mesajdır..."[40]
  • ABŞ prezidenti Barak Obama “Dayanıqlı sülh və təhlükəsizliyin yalnız vətəndaşlara öz gələcəklərini qurmaq səlahiyyəti verildikdə əldə edilə biləcəyini və “demokratiyanın Şimali Afrika və Yaxın Şərqdə mümkün və zəruri olduğunu” bildirərək Dördlüyü bu istiqamətdə lider adlandırıb.[38][40]
  • Almaniya kansleri Angela Merkelin sözçüsü Steffen Seybert bildirib ki, Nobel sülh mükafatı “Demokratiya üzərində işləməyə, diktaturadan əl çəkmiş xalqın yeni diktaturadan daha yaxşı bir şeyə layiq olduğu fikrinə sadiq qalmağa görə layiqli mükafatdır."[40]
  • BMT-nin sözçüsü Əhməd Fövzi Cenevrədə jurnalistlərə müraciətində: “Sülh proseslərini irəli aparmağa kömək edəcək vətəndaş cəmiyyətinə ehtiyacımız var" -deyə bildirib.[38]
  • Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş katibi Pan Gi Mun deyib ki, "bu tanınma Ərəb baharını doğuran və çoxlu sayda qurbanları qorumağa çalışan hər kəsə məxsusdur. Ərəb baharı tezliklə böyük şübhələrlə əvəzlənən böyük ümidlərə səbəb verdi."[40]

Beynəlxalq rezonans və yardım

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Beynəlxalq ictimaiyyət Tunisdə keçid prosesini geniş şəkildə dəstəklədi və müxtəlif yollarla iqtisadi yardım göstərdi. Xüsusilə, ABŞ və Avropa İttifaqı iqtisadi dəstəkdən istifadə etməklə Ennahdanıtəmin etmək üçün kritik məqamlarda müdaxilə edərək Dialoq prosesinin tamamlanmasına təkan verdi.[26] Aydın oldu ki, Beynəlxalq Valyuta Fondu və Dünya Bankı rejimə dəstəyi ancaq "Üçlüyün" istefası və Dialoq prosesi ilə gələcək əməkdaşlıq yolu ilə əldə edilə bilər.[26]

Dialoqdan sonra Tunis demokratiyasının davamlı böyüməsini gücləndirmək üçün bir sıra maliyyə dəstəyi göstərilmişdir. ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi və Avropa İttifaqının davamlı dəstəyindən əlavə, Tunis 2020-ci ildə,[41] 70-dən çox ölkədən beynəlxalq və özəl donorların iştirak etdiyi forumdan, iqtisadiyyatın böyüməsini davam etdirmək, iş yerlərinin yaradılmasını gücləndirmək və demokratik normaları təsdiqləmək üçün 14 milyard dollar dəyərində yardım topladı. Qeyd edək ki, Avropa İnvestisiya Bankı və Ərəb İqtisadi və Sosial İnkişaf Fondu hər biri müvafiq olaraq 3,1 və 1,5 mlrd dəyərində yardım göstərmişdi.[42] 17 dekabr 2017-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatına verdiyi müsahibədə, Dördlük zamanı Tunis Sənaye, Ticarət və Sənətkarlıq lideri və Nobel mükafatı laureatı Vaydid Bouçamaoy bu sərmayəni dəstəklədiyini bildirdi. Bouçamaoy xarici kapitalı cəlb etmək üçün daha da liberallaşmaya çağırdı:

"Bir sıra qanunlara yenidən baxılmalıdır. Administrasiyanın ləng işləməsi investorları ruhdan salır. Xarici investorlar o qədər də həvəsli deyillər, çünki onlar hiss edirlər ki, mövcud qanunlar ya aydın deyil, ya da tətbiq olunmur."[43]

Dördlük Nobel sülh mükafatını alarkən verdiyi rəsmi çıxışında da eyni şəkildə dövlətə xarici investisiyaların yatırılmasına çağırışlar etdilər. Onlar başa düşürdülər ki, Dördlük idarəetmə və seçki plüralizmi üçün çərçivələr qura bilsə də, dövlət gənclərin işsizliyi və peşə perspektivləri ilə bağlı problemlərlə üzləşməkdə davam edir:

“...Biz Tunis iqtisadiyyatının normal vəziyyətinə qayıtmasını təmin edən şərait yaratmalı, sərmayələr üçün ümumi mühiti yaxşılaşdırıb, hökumətlə iqtisadi və sosial qurumlar arasında geniş məsləhətləşmələr apararaq, lazımi təmir işlərini təsdiqləməyə başlamalıyıq."[44]

Tənqidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Proses beynəlxalq müşahidəçilər və qeyri-hökumət təşkilatları tərəfindən xoş qarşılansa da, faktiki Milli Dialoq daha qatı həmkarlar ittifaqı tərəfdarları tərəfindən Tunisdə işləyən yoxsulların xəyanəti kimi qınandı. Xüsusilə, Tunislilərin əmək haqqının artırılması uğrunda mübarizədə çətinlik çəkdiyi bir məqamda Tunis Sənaye, Ticarət və Sənətkarlıq Konfederasiyasının daxil olması müəyyən həmkarlar ittifaqı fəallarına və işçi sinfinə üzvlük qarşısındakı borcunu yerinə yetirməkdən boyun qaçırmaq kimi görünürdü.[35]

Dördlüklə bağlı tez-tez irəli sürülən başqa tənqid, Tunisin birdən müstəqilliyə can atdığı bir vaxtda onun əlavə xarici investisiya, donor yardımı və beynəlxalq iqtisadi dəstəyi təmin etməsidir. 2013-cü ilin sentyabrında Afrika milli konqresinin fəaliyyəti dayandırıldıqda və etirazlar tez-tez Bardo sarayının ətrafında cəmləşdikdə, BVF 1,7 milyard dollarlıq kredit paketini saxlamağa qərar verdi.[45] Müvəqqəti hökumətə başçılıq edən Coma məsələyə qoşulduqdan sonra kredit paketinin 500 milyon dolları ayrıldı. BVF-nin iştirakı tunislilər tərəfindən Tunis agentliyinin yenicə əldə edildiyi bir anda xarici, texnokratik nəzarəti təmin etmək kimi qiymətləndirildi.[46]Üstəlik, müxtəlif tunislilər Milli Dialoqun texnokratları müxtəlif partiya rəsmilərinə həvalə etməkdə israrını Tunis əhalisinin dövlət idarəçiliyini təyin etmək üçün agentlik istəklərinə xəyanət kimi qiymətləndirdilər.[47] BVF və Dünya Bankı Tunisi rejimə keçid modeli kimi elan etməyə davam etdi və 2016-cı ildə rejimin dövlət borcunu azaltmaq səylərini gücləndirmək üçün Genişləndirilmiş Fond Proqramı çərçivəsində əlavə 2,9 milyard dollar ayırdı.[48]

Müəyyən tarixçilər, Dördlüyün siyasi aktyorları masaya gətirmək qabiliyyətinə baxmayaraq, Tunis Ümumi Həmkarlar İttifaqı və Tunis Sənaye, Ticarət və Sənətkarlıq Konfederasiyasının iqtisadi restrukturizasiyaya təkan verə bilmədiklərini tənqid etdilər. Keçid dövründə bu birliklər imtiyazlı mövqeyə malik olsalar da, Coul Benin kimi tənqidçilər dövlətin iqtisadi strukturunu dəyişməz hesab edirdilər.[49] Tunisin Xarici İnvestisiyaların Təşviqi Agentliyi əsasən müxalifət təşkilatçılığından dəstəyə malikdir. Tənqidçilər “yeni ictimai müzakirəni” qəbul etsələr də, 2014-cü ilin sentyabrında keçirilən “Tunisdə İnvestisiya” Konfransı BVF və Dünya Bankının yardım paketlərinə uyğun iqtisadi mühitin olduğunu göstərdi.[49]

Dördlüyü qurduğu elit, texnokratik keçid orqanlarına görə də tənqid edirdilər. Bəzi müşahidəçilər 2011-ci ildə milli seçkilərə nəzarət etmək üçün yaradılmış keçid orqanları ilə 2014-cü il konstitusiyasının hazırlanması üçün yaradılmış orqanlar arasında müqayisələr aparırdılar. Demokratik qazancları möhkəmləndirmək üçün 2011-ci ildə yaradılmış İnqilab, Siyasi İslahat və Demokratik Keçid məqsədlərinin həyata keçirilməsi üzrə ali səlahiyyətli orqan kimi, Dördlüyə də elitanın idarə etdiyi proses vasitəsilə “xalqın iradəsinə zidd olaraq nəzarəti ələ keçirən” kimi baxılırdı.[50]

İnstitusional irsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yeni konstitusiyanın dili ilə desək Tunis Ümumi Həmkarlar İttifaqı bir sıra əsas əmək qanunu bərpa etdi. Bu, Ben Əli rejiminin vətəndaş cəmiyyəti üzərində həyata keçirdiyi yüksək nəzarət və UGTT-nin himayəsi altında həmkarlar ittifaqı işçilərinin olduqca məhdud səfərbərliyi ilə tamamilə fərqli idi. 2014-cü il konstitusiyasında Dördlük daxilində fəaliyyət göstərən Tunis Ümumi Həmkarlar İttifaqı heç bir məhdudiyyət olmadan tətil hüququnu və yeni birliklər yaratmaq hüququnu təmin edə bildi.[51] Yeni təsdiq edilmiş konstitusiyadan əvvəl TUHİ-nın imkanlarını tənzimləyən 1994-cü il əmək qanunu həyati əhəmiyyətli sənayeni kölgələyən hər hansı tətil fəaliyyətini məhdudlaşdırırdı.[51] Beləliklə, Milli Dialoqun müvəffəqiyyəti Tunis tarixində əmək dostu konstitusiyasına imkan verdi və TUHİ-nın milli siyasi mübahisəni ən yüksək səviyyədə arbitraj etmək üçün institusional qabiliyyətini nümayiş etdirdi.[51]

2014-cü il konstitusiyasının əsas komponenti Tunisin gələcək idarəçiliyində şəffaflığı təmin edən müddəalar idi, ilk növbədə antikorrupsiya hökumət orqanını təsis edən 125-ci maddə konstitusiyaya əlavə edilmişdir.[52] Bu normativ dəyişikliyə uyğun olaraq, 2015-ci ilin iyun ayında Baş nazir Həbib Essid hökumət, TUHİ və Tunis Sənaye, Ticarət və Sənətkarlıq Konfederasiyası nümayəndələrindən ibarət Milli Sosial Dialoq Şurası yaratdı.[53] Hər üç tərəfdaş bu üçtərəfli razılaşmanı “daimi, müntəzəm və hərtərəfli üçtərəfli dialoqun təminatı” kimi qiymətləndirdi.[53]

Keçid dövrü müqaviləsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Politoloqlar keçid dövründə və üsyandan sonrakı dövrdə vətəndaş cəmiyyəti elitalarının, “Üçlük” və müxalifət arasında iştirakını xüsusi vurğulayırlar. Müəyyən müşahidəçilər Dialoqu müqaviləli keçid nümunəsi kimi qiymətləndirdilər.[54]

Razılaşdırılmış keçidlər o zaman baş verir ki, dövlət demokratik konsolidasiya dövründən keçsin və fərqli elitalar ümumi qaydalarla idarə olunan ümumi trayektoriya haqqında razılığa gələ bilsinlər. Bu qaydalara çox vaxt zorakılıqdan qaçınmaq, mövcud qurumlar daxilində işləmək, və xalq iğtişaşlarını demobilizasiya etmək daxildir. Cənubi Afrikanın 1990-cı illərin əvvəlindəki keçidi dövrü tez-tez paradiqmatik nümunə kimi xidmət edir. Bu cür keçidlər rejim növündən, ordunun rolundan və əvvəllər mövcud olan institutlardan asılı olsa da, Tunisin elit mərkəzli Dialoqunun bu tərifə cavab verdiyi düşünülür.[54] Qeri A. Stradiotto və Sujian Quo təsis paktlarını "mövcud və müxalifət qruplarından ibarət, avtoritar idarəçilikdən demokratiyaya keçid üçün sövdələşməyə cəhd edən danışıqlar bölməsi" kimi müəyyən edirlər.[55] Milli Dialoq prosesi bu təsvirə uyğun gəlir, çünki həm müxalifət partiyaları, həm hakim üçlük, həm də vətəndaş cəmiyyəti vasitəçiləri ortaq bir yol qurmaq üçün müdaxilə etdilər. Bununla belə, bəzi alimlər müqaviləli keçidlərin ənənəvi konsepsiyaları və Tunis işi ilə kəskin fərqlərin olduğunu qeyd ediblər.[56]

A. A. Holms və K. Kohler iddia edirlər ki, Terri Karlın ənənəvi ifadəsindən fərqli olaraq, davam edən etirazlar və Tunis İntibah partiyası idarəçiliyinə cavab verən yüksək qütbləşmə hakim "Üçlüyün" ictimai iğtişaşları aradan qaldırmadığının sübutudur.[37] Bu, TÜHİ-nın 2013-cü ilin dekabrında Tauzarda olduğu kimi Dialoq prosesi boyunca tətilləri səfərbər etmək üçün davam edən hədəsində aydın görünür.[37] Bundan əlavə, Holms və Kohler qeyd edir ki, Belaid və Brahminin qətli, Müəssislər Məclisinin müxalifətdən istefalarının kütləvi artması ilə birlikdə elitaların keçid proseduru ilə bağlı ümumi dil tapa bilmədiklərinin sübutudur.[57] Tunisdə islamçılar və dünyəvilər arasında qütbləşmə 2011-2013-cü illər arasında yüksəliş göstərdi və dünyəvilərin 60 faizindən çoxu Tunisli islamçılara etibar etmədiyini iddia etdi.[58] Qütbləşmə elə oldu ki, Tunis Milli Qurtuluş Cəbhəsi 2013-cü ilin iyulunda Misirdə prezident Məhəmməd Mürsinin devrilməsini tələb edən Tamarod hərəkatını öz koalisiyasına daxil etdi.[57] Dördlük prosesində qütbləşmə, etirazın davam etməsi və elitadan qaçma təhlükəsinin davamlı olması, Karl tərəfindən müəyyən edilmiş müqaviləyə uyğun keçid adlandırılmasında müəyyən narazılıqlar yaradır.[55]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Melvin, Don. "Boost for Arab Spring: Tunisian National Dialogue Quartet wins Nobel Peace Prize". CNN. 9 October 2015. 19 October 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 October 2015.
  2. ↑ 1 2 "Announcement - The Nobel Peace Prize for 2015". 9 oktyabr 2015. 22 dekabr 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  3. ↑ "The Nobel Peace Prize 2015". Nobelprize.org. 9 October 2015. 30 April 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 November 2021.
  4. ↑ "The Nobel Peace Prize 2015 - Press Release". Nobelprize.org. 9 October 2015. 9 October 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 November 2021.
  5. ↑ Benin, Joel. Workers and Thieves: Labor Movements and Popular Uprisings in Tunisia and Egypt. Palo Alto: Stanford University Press. 2016. 49. ISBN 978-0804798044.
  6. ↑ Beinin, Joel. Workers and thieves : labor movements and popular uprisings in Tunisia and Egypt. Palo Alto: Stanford University Press. 2016. 63. ISBN 9780804798044. OCLC 936010139.
  7. ↑ Beissinger, Mark; Jamal, Amaney; Mazur, Kevin. "Explaining Divergent Revolutionary Coalitions: Regime Strategies and the Structuring ofParticipation in the Tunisian and Egyptian Revolutions". Comparative Politics. 48 (1). October 2015: 9. doi:10.5129/001041515816075132. JSTOR 43664167.
  8. ↑ Omri, Mohamed-Salah. Confluency (tarafud) between trade unionism, culture and revolution in Tunisia. The Tunisian General Union of Labour. 2016. 31. ISBN 9789938143744. OCLC 1049180857.
  9. ↑ 1 2 3 Masri, Safwan. Tunisia: An Arab Anomaly (First). New York City: Columbia University Press. September 2017. səh. 60. ISBN 9780231179508.
  10. ↑ Masri, Safwan. Tunisia: An Arab Anomaly (First). New York City: Columbia University Press. September 2017. səh. 41. ISBN 9780231179508.
  11. ↑ Masri, Safwan. Tunisia: An Arab Anomaly (First). New York City: Columbia University Press. September 2017. səh. 66. ISBN 9780231179508.
  12. ↑ Masri, Safwan. Tunisia: An Arab Anomaly. New York City: Columbia University Press. 2017. 59. ISBN 9780231179508.
  13. ↑ Wilde, Gabriele; Sandhaus, Jasmin. Civil Society and Gender Relations in Authoritarian and Hybrid Regimes: New Theoretical Approaches and Empirical Case Studies (1). Verlag Barbara Budrich. 2018. 174. ISBN 9783847407294. JSTOR j.ctvdf01h0.
  14. ↑ 1 2 Yousfi, Hèla, Trade Unions and Arab Revolutions: the Tunisian Case of UGTT, Routledge, 2017-08-07, 197, doi:10.4324/9781315313610-5, ISBN 9781315313610
  15. ↑ Yousfi, Hela. Trade unions and Arab revolutions : the Tunisian case of UGTT. New York City: Routledge. 2018. 169. ISBN 9781138232051. OCLC 1044516053.
  16. ↑ Yousfi, Hèla. Trade Unions and Arab Revolutions: the Tunisian Case of UGTT. New York: Routledge. 2017-08-07. 198. doi:10.4324/9781315313610. ISBN 9781315313610.
  17. ↑ Yousfi, Hèla. Trade Unions and Arab Revolutions: the Tunisian Case of UGTT. New York City: Routledge. 2017-08-07. 170. doi:10.4324/9781315313610. ISBN 9781315313610.
  18. ↑ Aall, Pamela; Crocker, Chester. The Fabric of Peace in Africa : Looking beyond the State. MQUP. 2017. 196. ISBN 9781928096429. OCLC 987101809.
  19. ↑ Yousfi, Hela (2017). Trade unions and Arab revolutions : the Tunisian case of UGTT. Routledge. p. 198. ISBN 9781138232051. OCLC 1044516053.
  20. ↑ Wilde, Gabriele; Zimmer, Annette; Obuch, Katharina; Panreck, Isabelle-Christine. Civil society and Gender Relations in Authoritarian and Hybrid Regimes : New Theoretical Approaches and Empirical Case Studies. Verlag Barbara Budrich. 2018. 174. ISBN 9783847407294. OCLC 1055202039.
  21. ↑ Omri, Mohamed-Salah. Confluency (tarafud) between trade unionism, culture and revolution in Tunisia. The Tunisian General Union of Labour. 2016. 37. ISBN 9789938143744. OCLC 1049180857.
  22. ↑ 1 2 3 Yousfi, Hèla. Trade Unions and Arab Revolutions: The Tunisian Case of UGTT. New York City: Routledge. 2017-08-07. 201. doi:10.4324/9781315313610. ISBN 9781315313610.
  23. ↑ Hostrup, Haugbølle; Verfasser, Rikke. Tunisia's 2013 National Dialogue: Political Crisis Management National Dialogue Handbook. Case Studies. Berghof Foundation. 2017. 32. OCLC 993019999.
  24. ↑ 1 2 3 4 Masri, Safwan. Tunisia: An Arab Anomaly. New York City: Columbia University Press. 2017. 65. ISBN 9780231179508.
  25. ↑ El Amrani, Issandr. "Tunisia's National Dialogue Quartet Set a Powerful Example". Crisis Group (ingilis). 2015-10-10. 2022-08-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-01.
  26. ↑ 1 2 3 Masri, Safwan. Tunisia: An Arab Anomaly (First). New York City: Columbia University Press. September 2017. səh. 66. doi:10.7312/masr17950. ISBN 9780231179508. JSTOR 10.7312/masr17950.
  27. ↑ 1 2 Wilde, Gabriele; Sandhaus, Jasmin. Civil Society and Gender Relations in Authoritarian and Hybrid Regimes: New Theoretical Approaches and Empirical Case Studies (1). Verlag Barbara Budrich. 2018. 174. ISBN 9783847407294. JSTOR j.ctvdf01h0.
  28. ↑ Wilde, Gabriele, editor. Civil society and gender relations in authoritarian and hybrid regimes : new theoretical approaches and empirical case studies. 2018. 175. ISBN 9783847407294. OCLC 1055202039. ([[:Category:|link]])[[Category:]]
  29. ↑ Hartshorn, Ian M. "Organized Interests in Constitutional Assemblies". Political Research Quarterly. 70 (2). 1 March 2017: 414. doi:10.1177/1065912917695190. ISSN 1065-9129.
  30. ↑ 1 2 Haugbølle, Hostrup; Verfasser, Rikke. Tunisia's 2013 National Dialogue: Political Crisis Management National Dialogue Handbook. Case Studies. Berghof Foundation. 2017. 22. OCLC 993019999.
  31. ↑ Omri, Mohamed-Salah. "No ordinary union: UGTT and the Tunisian path to revolution and transition". International Journal on Strikes and Social Conflict. November 2015: 27.
  32. ↑ Haugbølle, Hostrup; Verfasser, Rikke. Tunisia's 2013 National Dialogue: Political Crisis Management National Dialogue Handbook. Case Studies. Berghof Foundation. 2017. 30. OCLC 993019999.
  33. ↑ Yousfi, Hèla. Trade Unions and Arab Revolutions. New York City: Routledge. 2017-08-07. 199. doi:10.4324/9781315313610. ISBN 9781315313610.
  34. ↑ Aall, Pamela, Herausgeber. Crocker, Chester A, Herausgeber. Annan, Kofi, writer of foreword. The fabric of peace in Africa : looking beyond the state. 5 June 2017. 296. ISBN 9781928096429. OCLC 1037869525.
  35. ↑ 1 2 3 Yousfi, Hèla. Trade Unions and Arab Revolutions: the Tunisian Case of UGTT. New York City: Routledge. 2017-08-07. 202. doi:10.4324/9781315313610. ISBN 9781315313610.
  36. ↑ Yousfi, Hèla. Trade Unions and Arab Revolutions. Routledge. 2017-08-07. 203. doi:10.4324/9781315313610. ISBN 9781315313610.
  37. ↑ 1 2 3 4 5 Benin, Joel. Workers and Thieves: Labor Movements and Popular Uprisings in Tunisia and Egypt. Palo Alto: Stanford University Press. 2016. 131. ISBN 978-0804798044.
  38. ↑ 1 2 3 4 Luis Ramirez. "Tunisian Mediators Win Nobel Prize". VOA. 2015-10-09. 2016-08-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-29.
  39. ↑ "Nobel Peace Prize for Tunisian National Dialogue Quartet". BBC News. 2015-10-09. 2022-08-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-08.
  40. ↑ 1 2 3 4 "The Latest: Obama praises Nobel Peace Prize choice". Washington Times. Associated Press. 2015-10-09.
  41. ↑ "The $14 billion that could keep Tunisia on the path of democracy". Middle East Eye (ingilis). 2021-12-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-27.
  42. ↑ "Regional partners pledge billions in help for Tunisia". Reuters (ingilis). 2016-11-29. 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-27.
  43. ↑ "Ouided Bouchamaoui: "Prosperity springs from trust"". UNESCO (ingilis). 2017-10-18. 2022-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-13.
  44. ↑ "The Nobel Peace Prize 2015". NobelPrize.org (ingilis). 2021-12-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-13.
  45. ↑ Hostrup, Hostrup; Verfasser, Rikke. Tunisia's 2013 National Dialogue: Political Crisis Management National Dialogue Handbook. Case Studies. Berghof Foundation. 2017. 39. OCLC 993019999.
  46. ↑ Yousfi, Hèla. Trade Unions and Arab Revolutions: The Tunisian Case of UGTT. New York City: Routledge. 2017-08-07. 203. doi:10.4324/9781315313610. ISBN 9781315313610.
  47. ↑ Yousfi, Hèla. Trade Unions and Arab Revolutions: The Tunisian Case of UGTT. New York City: Routledge. 2017-08-07. 206. doi:10.4324/9781315313610. ISBN 9781315313610.
  48. ↑ "Press Release: IMF Executive Board Approves US$2.9 billion Extended Arrangement under the Extended Fund Facility for Tunisia". IMF (ingilis). 2022-09-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-27.
  49. ↑ 1 2 Benin, Joel. Workers and Thieves: Labor Movements and Popular Uprisings in Tunisia and Egypt. Palo Alto: Stanford University. 2016. 133. ISBN 978-0804798044.
  50. ↑ Yousfi, Hela. Trade unions and Arab revolutions : the Tunisian case of UGTT. Routledge. 2017. 206. ISBN 9781138232051. OCLC 1044516053.
  51. ↑ 1 2 3 Hartshorn, Ian M. "Organized Interests in Constitutional Assemblies: Egypt and Tunisia in Comparison". Political Research Quarterly (ingilis). 70 (2). 1 March 2017: 415. doi:10.1177/1065912917695190. ISSN 1065-9129.
  52. ↑ Masri, Safwan M., author. Tunisia : An Arab Anomaly. New York City: Columbia University Press. 2017. 62. ISBN 9780231545020. OCLC 1054872924.
  53. ↑ 1 2 Tunis Afrique Pressé. "Tunisia: Cabinet Meeting Approves Draft Law On Creation of National Council of Social Dialogue". allafrica.com. 3 June 2015. 4 March 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 December 2021.
  54. ↑ 1 2 Holmes, Amy Austin; Koehler, Kevin. "Myths of military defection in Egypt and Tunisia". Mediterranean Politics. 25. 2018-07-30: 45–70. doi:10.1080/13629395.2018.1499216. ISSN 1362-9395.
  55. ↑ 1 2 Stradiotto, Gary A., author. Democratic transitions : modes and outcomes. International Journal of World Peace. 2010. 7. ISBN 9781138683556. OCLC 936411468.
  56. ↑ Stradiotto, Gary A., author. (2010). Democratic transitions : modes and outcomes. International Journal of World Peace. p. 7. ISBN 9781138683556. OCLC 936411468.
  57. ↑ 1 2 Holmes, Amy Austin; Koehler, Kevin. "Myths of military defection in Egypt and Tunisia". Mediterranean Politics. 25. 2018-07-30: 45–70. doi:10.1080/13629395.2018.1499216. ISSN 1362-9395.
  58. ↑ Holmes, Amy Austin; Koehler, Kevin. "Myths of military defection in Egypt and Tunisia". Mediterranean Politics. 25. 2018-07-30: 45–70. doi:10.1080/13629395.2018.1499216. ISSN 1362-9395.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

П:  Afrika portalı