YANVÁR

Qara Yanvar, bəzən Qanlı Yanvar və ya 20 Yanvar faciəsi — 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə saat 23:30-da Sovet İttifaqı qoşunları SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin "Bakı şəhərində fövqəladə vəziyyət elan edilməsi haqqında" Fərmanına uyğun olaraq və siyasi müxalifət nümayəndələrinin təşkil etdiyi kütləvi iğtişaşların qarşısını almaq üçün SSRİ Konstitusiyasının 14-cü maddəsinin 119-cu bəndini rəhbər tutaraq Bakı şəhərinə daxil oldular. Respublikada vəziyyətin sabitliyinin pozulması dövrü ilk növbədə Ermənistanla Azərbaycan arasında Qarabağla bağlı ərazi mübahisəsi ilə bağlı olmuşdur. Bu, regionda idarəolunmaz vəziyyətlərin, o cümlədən etnofobiya təzahürlərinin yaranmasına səbəb olmuşdur. 1989-cu ilin iyulunda Azərbaycan Xalq Cəbhəsi siyasi təşkilatı Azərbaycan milli hərəkatının rəhbəri oldu. Bunun fonunda 1990-cı il yanvarın əvvəlində və ortalarında ermənilərlə azərbaycanlılar arasında toqquşmalara çevrilmiş Bakıda kommunist hökumətinə qarşı ölkədə kütləvi nümayişlər keçirildi. Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin o vaxtkı sədri Ayaz Mütəllibovun 1989-cu il dekabrın 25-də yazdığı xatirələrə əsasən, respublika KP MK-nın birinci katibi Əbdürəhman Vəzirov onu çağırıb: "O dedi ki, fəlakət yaranır və biz Moskvadan kömək istəməliyik. Bizim Daxili İşlər Nazirliyinin dəbilqə və dəyənəklə təchiz olunmuş öz daxili qoşunlarımız yox idi. Onlar ancaq Moskvadan gələn əmrlərə əməl edirdilər. Biz Daxili İşlər Nazirliyinə və Nazirlər Şurasına qoşun göndərməyi xahiş etdik, əks halda böyük fəlakət baş verə bilər". SSRİ Kommunist Partiyasının baş katibi Mixail Qorbaçov və müdafiə naziri Dmitri Yazov Azərbaycan istiqlal hərəkatının Sovet Azərbaycanı hökumətini devirmək cəhdlərinin qarşısını almaq üçün hərbi vəziyyətin zəruri olduğunu müdafiə edirdilər.

Qara Yanvar, bəzən Qanlı Yanvar və ya 20 Yanvar faciəsi — 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə saat 23:30-da Sovet İttifaqı qoşunları SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin "Bakı şəhərində fövqəladə vəziyyət elan edilməsi haqqında" Fərmanına uyğun olaraq və siyasi müxalifət nümayəndələrinin təşkil etdiyi kütləvi iğtişaşların qarşısını almaq üçün SSRİ Konstitusiyasının 14-cü maddəsinin 119-cu bəndini rəhbər tutaraq Bakı şəhərinə daxil oldular. Respublikada vəziyyətin sabitliyinin pozulması dövrü ilk növbədə Ermənistanla Azərbaycan arasında Qarabağla bağlı ərazi mübahisəsi ilə bağlı olmuşdur. Bu, regionda idarəolunmaz vəziyyətlərin, o cümlədən etnofobiya təzahürlərinin yaranmasına səbəb olmuşdur. 1989-cu ilin iyulunda Azərbaycan Xalq Cəbhəsi siyasi təşkilatı Azərbaycan milli hərəkatının rəhbəri oldu. Bunun fonunda 1990-cı il yanvarın əvvəlində və ortalarında ermənilərlə azərbaycanlılar arasında toqquşmalara çevrilmiş Bakıda kommunist hökumətinə qarşı ölkədə kütləvi nümayişlər keçirildi. Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin o vaxtkı sədri Ayaz Mütəllibovun 1989-cu il dekabrın 25-də yazdığı xatirələrə əsasən, respublika KP MK-nın birinci katibi Əbdürəhman Vəzirov onu çağırıb: "O dedi ki, fəlakət yaranır və biz Moskvadan kömək istəməliyik. Bizim Daxili İşlər Nazirliyinin dəbilqə və dəyənəklə təchiz olunmuş öz daxili qoşunlarımız yox idi. Onlar ancaq Moskvadan gələn əmrlərə əməl edirdilər. Biz Daxili İşlər Nazirliyinə və Nazirlər Şurasına qoşun göndərməyi xahiş etdik, əks halda böyük fəlakət baş verə bilər". SSRİ Kommunist Partiyasının baş katibi Mixail Qorbaçov və müdafiə naziri Dmitri Yazov Azərbaycan istiqlal hərəkatının Sovet Azərbaycanı hökumətini devirmək cəhdlərinin qarşısını almaq üçün hərbi vəziyyətin zəruri olduğunu müdafiə edirdilər.

Yanvar — Qriqorian təqvimində ilin birinci ayı, 31 gündən ibarətdir. Bu ad latın sözü olan januarius sözündən götürülmüş və Roma tanrısı Yanusun şərəfinə belə adlandırılmışdır. Antik dövrdə bu ay Roma təqviminin on birinci ayı, Yuli Sezarın təqvim islahatından sonra isə ilin birinci ayı olmuşdur. Psixoloqlara görə bu ay ilin ağır ayı hesab edilir. Braziliyanın Rio de Janeyro şəhərinin adının mənası "Yanvar çayı"deməkdir. Bu adın etimologiyasında portuqalların Quanabara buxtasını məhz yanvar ayında kəşf etmələri durur. Yanvar sözünün ilkin mənası qapı deməkdir. Yanvar ayı başlanğıc,zaman tanrısı olan Yunusun adından götürülmüşdür. Yanus şəkillərdə əks istiqamətlərə baxan ikisifətli insan kimi təsvir olunurdu. Üzünün biri qabağa yəni gələcəyə baxırdısa,digəri arxaya,yəni keçmişə nəzər salırdı.

0 yanvar (sıfır yanvar; alternativ adı: 31 dekabr) — bir çox astronomik və texniki materiallarda qeyd olunan mövcud olmayan təqvim tarixidir.

10 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 10-cu günü. Bu tarixdə ilin sonuna 355 gün (uzun ildə 356 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 28 dekabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === E.ə. 49 — Qay Yuli Sezar Rubikon çayını keçərək, Qədim Roma vətəndaş müharibəsini başlayıb. 1072 — Robert Qviskar Palermonu işğal edib. === 1601–1900 === 1863 — Londonda Paddinqton və Farrinqton stansiyaları arasında dünyada ilk metro xətti istifadəyə verilmişdir. === 1901–cari === 1946 — Londonda 51 millətin nümayəndəsinin iştirakı ilə BMT-nin ilk Baş Assambleyasının açılışı olmuşdur. === Azərbaycana aid hadisələr === 1954 — Mingəçevir Su Elektrik Stansiyası işə salınıb. 1992 — Azərbaycan Beynəlxalq Bankı yaradılmışdır.

11 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 11-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 354 gün (uzun ildə 355 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 29 dekabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === 1569 — İngiltərədə ilk dəfə lotereya qeyd olunub. === 1601–1900 === 1861 — ABŞ-də vətəndaş müharibəsi: Alabama ştatı ABŞ-dən ayrılmışdır. === 1901–cari === 1935 — Ameliya Erhart Havaydan Kaliforniyaya təkbaşına uçan ilk şəxs olmuşdur. 1985 — Rio-de-Janeyroda ilk dəfə Rock in Rio musiqi festivalı keçirilib. === Azərbaycana aid hadisələr === 1963 — Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqı təsis edilib. 1991 — "Səs" qəzeti ilk dəfə nəşr olunub. 1994 — Azərbaycan və Latviya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.

12 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 12-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 353 gün (uzun ildə 354 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 30 dekabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === E.ə. 49 — Yuli Sezar 13-cü Legionun rəhbəri kimi Rubikonu keçir. Keçmiş müttəfiqlər olan Sezar və Pompey arasında vətəndaş müharibəsi qaçılmaz olur. === 1601–1900 === === 1901–cari === 1967 — Ceyms Bedford ilk krionik dondurulan şəxs olur. 1991 — Körfəz müharibəsi: ABŞ Konqresi İraqı Küveytdən çıxarmaq üçün Amerika hərbi gücündən istifadəsinin lehinə səs verir. 2015 — Gümrüdə kütləvi qətl baş verib. 2016 — İstanbulun Sultanəhməd meydanında terror aktı törədilib.

13 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 13-cü günü. Bu tarixdə ilin sonuna 352 gün (uzun ildə 353 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 31 dekabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === E.ə. 27 — Oktavian Avqust dövləti Senatın və xalqın sərbəst sərəncamına verib. O, on il müddətinə İspaniya, Qaul və Suriyanı öz əyaləti kimi idarə edib. === 1601–1900 === 1900 — Çex millətçiliyinə qarşı mübarizə aparmaq üçün, imperator I Frans İosif Almaniyanın imperiya ordusunda alman dilini rəsmi edib. === 1901–cari === 1968 — Conni Keş Folsom Dövlət Həbsxanasında çıxış edib. 2020 — ABŞ-də ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. === Azərbaycana aid hadisələr === 1813 — Rusiya imperiyasının əsgərləri Talış xanlığının paytaxtı Lənkəran şəhərini işğal edib.

14 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 14-cü günü. Bu tarixdə ilin sonuna 351 gün (uzun ildə 352 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 1 yanvar tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === 1900 — Cakomo Puççininin "Toska" operası Romada səhnəyə qoyulub. === 1901–cari === 1939 — Norveç Kraliça Mod Torpağına Antarktidada iddia edib. 1953 — İosip Broz Tito Yuqoslaviyanın ilk prezidenti seçilib. === Azərbaycana aid hadisələr === 1982 — Şuşada Vaqif türbəsinin açılış mərasimi olub. 1992 Azərbaycan və Türkiyə arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. Bolqarıstan Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır. == Doğumlar == === 1600-cü ildən əvvəl === E.ə.

15 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 15-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 350 gün (uzun ildə 351 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 yanvar tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === 1559 — I Elizabet Vestminster abbatlığında İngiltərənin şahzadəsi olub. === 1601–1900 === 1759 — Britaniya muzeyi xalqa açılıb. 1892 — Ceyms Neysmit basketbolun qaydalarını nəşr edib. === 1901–cari === 2001 — Vikipediya fəaliyyətə başlayıb. === Azərbaycana aid hadisələr === 1990 — Dağlıq Qarabağda fövqəladə vəziyyət tətbiq edilib. 1992 — Avstriya Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır. 1997 — Azərbaycan və Kosta-Rika arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.

16 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 16-cı günü. Bu tarixdə ilin sonuna 349 gün (uzun ildə 350 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 3 yanvar tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === E.ə. 27 — Oktavian Avqusta Roma Senatı tərəfindən Roma imperiyasının başlanğıcını qeyd edən "Avqust" titulu verilib. 929 — III Əbdürrəhman Kordova xilafətini təsis edib. 1555 — II Filipp İspaniyanın kralı olub. === 1601–1900 === === 1901–cari === 1909 — Ernest Şeklton ekspedisiya zamanı Cənub maqnit qütbünü tapıb. 1979 — Sonuncu İran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvi ailəsi ilə birlikdə İrandan birdəfəlik qaçaraq Misirə köçüb. 2020 — Yaponiyada ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb.

17 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 17-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 348 gün (uzun ildə 349 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 4 yanvar tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === 1899 — Amerika Birləşmiş Ştatları Sakit Okeandakı Ueyk rifini ələ keçirib. === 1901–cari === 1904 — Anton Çexovun "Vişnə bağı" əsərinin pemyerası Moskva İncəsənət Teatrında keçirilib. 1917 — ABŞ Danimarkadan Vircin adalarını 25 milyon dollara alıb. 1946 — BMT Təhlükəsizlik Şurasının ilk iclası keçirilib. 1961 — Konqonun keçmiş baş naziri Patris Lumumba, Belçika və ABŞ hökumətlərinin dəstəyi və iştirakçılığı ilə qətlə yerinə yetirilmişdir. 1995 — Yaponiyada 7.3 bal gücündə Böyük Hanşin zəlzələsi vermişdir. 2012 — Malidə Tuareq üsyanı başlamışdır.

18 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 18-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 347 gün (uzun ildə 348 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 5 yanvar tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1919 — Birinci Dünya müharibəsi: Fransanın Versal şəhərində Paris Sülh Konfransı başlamışdır. 1943 — Varşava gettosu üsyanı: Varşava gettosunda yəhudilərin ilk üsyanı. === Azərbaycana aid hadisələr === 2022 — Bakıda Zeynalabdin Tağıyevin heykəlinin açılışı olmuşdur.

19 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 19-cu günü. Bu tarixdə ilin sonuna 346 gün (uzun ildə 347 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 6 yanvar tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === 1419 — Yüzillik müharibə: Ruan şəhəri İngiltərə kralı V Henriyə təslim olur və o, Normandiyanın yenidən fəthini tamamlayır. === 1601–1900 === === 1901–cari === 1983 — Nasist müharibə cinayətkarı Klaus Barbi Boliviyada həbs edilib. 2012 — Honqkonqda yerləşən Megaupload fayl paylaşım saytı Federal Təhqiqat Bürosu tərəfindən bağlanmışdır. === Azərbaycana aid hadisələr === 1990 — Sovet İttifaqının qoşun hissələri Bakı və Azərbaycanın digər ərazilərində dinc əhaliyə qarşı şiddətlı basqın edib. 1992 — İslandiya Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır. 1993 — Azərbaycan və Qırğızıstan arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2019 — Bakıda siyasi məhbuslara dəstək etirazı keçmişdir.

1 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 1-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 364 gün (uzun ildə 365 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 19 dekabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === 1502 — Braziliyanın Rio de Janeiro şəhərinin indiki yeri, ilk olaraq Portuqallar tərəfindən araşdırılıb. === 1601–1900 === 1600 — Şotlandiya 25 mart əvəzinə, yanvarın 1-ni ilin başlanğıcı kimi tanıyıb. 1651 — II Karl Şotlandiyanın kralı olub. === 1901–cari === 1912 — Çin Respublikası qurulub. 1942 — Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Bəyannaməsi iyirmi altı ölkə tərəfindən imzalanmışdır. 1971 — ABŞ televiziyasında siqaret reklamı qadağan edilib. 1984 — Bruney Birləşmiş Krallıqdan müstəqil olub.

21 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 21-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 344 gün (uzun ildə 345 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 8 yanvar tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1911 — İlk Monte Karlo Rallisi keçirilib. 1962 — Efiopiya milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. 1968 Konqo-Kinşasa milli futbol komandası Afrika Millətlər Kubokunu qazanıb. Vyetnam müharibəsi: Kxeşan döyüşü başlamışdır. 1996 — Meksika milli futbol komandası KONKAKAF Qızıl Kubokunu qazanıb. 2017 — Hindistanın cənub-şərq hissəsində yerləşən Andhra Pradeş ştatında dəmiryolu qəzası baş verib. === Azərbaycana aid hadisələr === 1732 — Səfəvilər dövləti ilə Rusiya arasında Rəşt müqaviləsi imzalanmışdır.

22 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 22-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 343 gün (uzun ildə 344 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 9 yanvar tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === 1506 — İsveçrə qvardiyasından 150 nəfərlik dəstə Vatikana gəlmişdir. 1517 — I Səlimin idarə etdiyi Osmanlı İmperiyası Məmlük dövlətini məğlub edərək, Ridaniyə döyüşündə indiki Misiri ələ keçirib. === 1601–1900 === === 1901–cari === 1963 — Fransa ilə Qərbi Almaniya arasında əməkdaşlıq haqqında Yelisey Müqaviləsi Şarl de Qoll və Konrad Adenauer tərəfindən imzalanmışdır. 1973 — Abort ABŞ-də qanuniləşdirilib. 2009 — Evo Morales Boliviyanın ilk yerli xalqı əsilli prezidenti oldu. 2009 — ABŞ prezidenti Barak Obama Quantanamo həbs düşərgəsinin bağlanması ilə bağlı fərman imzalasa da, Konqresin müxalifəti səbəbindən fərman icra olunmadı. 2018 — Minni Maus 90 illik yubileyi çərçivəsində Hollivudda Şöhrət Xiyabanında öz ulduzunu alıb.

23 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 23-cü günü. Bu tarixdə ilin sonuna 342 gün (uzun ildə 343 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 10 yanvar tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === 1556 — Çində 830,000 nəfərin həlak olduğu Şensi zəlzələsi baş vermişdir. 1579 — Utrext birliyindən sonra Niderland Protestant respublikası olmuşdur. === 1601–1900 === 1719 — Lixtenşteyn Knyazlığı Müqəddəs Roma İmperiyasının tərkibində yaradılmışdır. === 1901–cari === 1950 — Knesset Qüdsün İsrailin paytaxtı olduğuna qərar verib. 2020 Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı COVID-19 koronavirus pandemiyasını beynəlxalq narahatlıq doğuran ictimai səhiyyə fövqəladə halı elan edib. Finlandiya, Honkonq, Sinqapur və Vyetnamda ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. === Azərbaycana aid hadisələr === 2011 — "İnter Bakı" Sankt-Peterburqda Birlik Kubokunu qazanıb.

24 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 24-cü günü. Bu tarixdə ilin sonuna 341 gün (uzun ildə 342 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 11 yanvar tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === 1458 — I Matyaş Macarıstanın kralı olub. === 1601–1900 === 1835 — Braziliyanın Salvador şəhərində qullar 50 ildən sonra orada köləliyə son qoymağa kömək edən üsyan ediblər. 1848 — Kaliforniya qızıl hərisliyi: Ceyms Marşal Sakramento yaxınlığındakı Satter dəyirmanında qızıl tapıb. === 1901–cari === 1984 — Apple Computer şirkəti Macintosh fərdi kompüterini ABŞ-də satışa çıxarıb. 2020 — Fransa və İsveçdə ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. === Azərbaycana aid hadisələr === 1992 — Slovakiya Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır. 2022 — Qarabağ müharibəsindən sonra Bakıdan Ağdama və Şuşaya ilk sərnişin avtobusu yola düşüb.

25 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 25-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 340 gün (uzun ildə 341 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 12 yanvar tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === 41 — Gecə danışıqlardan sonra Klavdi Senat tərəfindən Roma imperatoru seçilib. 1533 — VIII Henri gizli olaraq ikinci arvadı Anna Boleyn ilə evlənib. 1554 — Braziliyanın San-Paulu şəhəri Yezuit keşişlər tərəfindən yaradılıb. === 1601–1900 === === 1901–cari === 1924 — Fransanın Şamoni şəhərində I Qış Olimpiya Oyunları keçirilmişdir. 1947 — Tomas Toliver Qoldsmit ilk elektron oyun olan "Cathode Ray Tube Amusement Device"-ın patentini yaratmışdır. 1971 — İdi Amin Milton Oboteni devirən çevrilişə rəhbərlik edir və Uqandanın prezidenti olub. 2020 — Avstraliya, Kanada və Malayziyada ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb.

27 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 27-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 338 gün (uzun ildə 339 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 14 yanvar tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === 1302 — Dante Aliqyeri qiyabi olaraq qınanılır və Florensiyadan sürgün edilib. === 1601–1900 === 1606 — Barıt sui-qəsdi: Qay Foks və digər sui-qəsdçilərin mühakiməsi başlayaraq, 31 yanvarda onların edam olunması ilə başa çatıb. 1880 — Tomas Edison elektrik lampasının patentini yaradıb. === 1901–cari === 1935 — Uruqvay milli futbol komandası Amerika Kubokunu qazanıb. 1945 — İkinci Dünya Müharibəsi: 872 gündən sonra Leninqradın blokadası ləğv olunmuşdur. 1945 — İkinci Dünya Müharibəsi: Sovet 322-ci Atıcı Diviziyası Auşvitz həbs düşərgəsində qalan məhbusları azad edib. 1967 — Soyuq müharibə: SSRİ, ABŞ və Böyük Britaniya Vaşinqtonda Xarici Kosmos Müqaviləsini imzalamışdır.

28 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 28-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 337 gün (uzun ildə 338 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 15 yanvar tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === 98 — Trayan Kölndə Roma imperatoru elan edilib. === 1601–1900 === 1813 — Ceyn Ostinin "Qürur və qərəz" əsəri ilk dəfə Böyük Britaniya nəşr edilib. === 1901–cari === 1958 — Lego şirkəti hələ də bu gün istehsal olunan kərpiclərlə uyğun gələn Lego kərpiclərinin dizaynını patentləşdirmişdir. 1986 — Kosmik məkik "Challenger" havaya qalxdıqdan sonra parçalanmış, göyərtəsində olan yeddi astronavtın hamısı həlak olmuşdur. === Azərbaycana aid hadisələr === 1923 — "Azərbaycan" ədəbiyyat jurnalı nəşr olunub. 1992 — Qarabağ müharibəsi: Şuşa yaxınlığında Mi-8 helikopteri erməni terrorçuları tərəfindən vurulub. 2004 — İsrafil Aşurlı Cənubi Amerikanın ən yüksək dağı olan Akonkaquaya çıxan ilk azərbaycanlı olmuşdur.

29 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 29-cu günü. Bu tarixdə ilin sonuna 336 gün (uzun ildə 337 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 16 yanvar tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === 1845 — Edqar Allan Ponun "Quzğun" əsəri ilk dəfə Nyu-Yorkda "The Evening Mirror" qəzətində nəşr edilib. 1861 — Kanzas ABŞ-nin 34-cü ştatı olub. 1886 — Karl Benz ilk uğurlu benzinlə işləyən avtomobili patentləşdirmişdir. === 1901–cari === 1964 — IX Qış Olimpiya Oyunları İnsbrukda keçirilib. 1996 — Prezident Jak Şirak Fransanın nüvə silahı sınaqlarına "qəti son" qoyulduğunu elan edib. 2011 — Yaponiya milli futbol komandası Asiya Kubokunu qazanıb. 2020 — Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb.

2 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 2-ci günü. Bu tarixdə ilin sonuna 363 gün (uzun ildə 364 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 20 dekabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === 1492 — Rekonkista: İspaniyada son güclü Mavr hakimiyyəti olan Qranada əmirliyi təslim olub. === 1601–1900 === 1788 — Corciya ABŞ-nin 4-cü ştatı olub. 1839 — Lui Dager Ayın ilk fotoşəkilini çəkib. === 1901–cari === 1942 — Yaponiya qoşunları Manilanı işğal edib. 1967 — Ronald Reyqan Kaliforniyanın qubernatoru seçilib. 2022 — Janaozendə maye qazın bahalaşmasına qarşı kütləvi etirazlar, daha sonra bütün Qazaxıstana yayılmışdır. === Azərbaycana aid hadisələr === 1842 — Bakı şəhərində 5 ballıq zəlzələ olub.

30 yanvar — Qriqorian təqvimində ilin 30-cu günü. Bu tarixdə ilin sonuna 335 gün (uzun ildə 336 gün) qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 17 yanvar tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === 1018 — Polşa və Müqəddəs Roma İmperiyası arasında Bautzen sülhü razılaşdırılıb. === 1601–1900 === === 1901–cari === 1933 — Adolf Hitler Almaniyanın kansleri olmuşdur. 1948 — V Qış Olimpiya Oyunları Sankt-Moritsdə keçirilib. 1969 — Londonda Apple Records-un damında The Beatles qrupunun son ictimai çıxışı olmuşdur. 1972 — Şimali İrlandiya konflikti: Qanlı bazar günü: Şimali İrlandiyanın Derri şəhərində Britaniya əsgərləri 13 silahsız etirazçını öldürmüşdür. 2020 — Filippində ilk dəfə COVID-19 qeydə alınıb. === Azərbaycana aid hadisələr === 1992 Azərbaycan Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının üzvlüyünə qəbul olunub.

Madrid anlaşması Beynəlxalq müqavilə olub İspaniya və Portuqaliya arasında 13 yanvar 1750-ci ildə Madriddə imzalanmışdır. Anlaşmada iki ölkə arasında Cənubi Amerikadakı torpaqlarında sərhədlərin müəyyənləşməsini nəzərdə tuturdu.Katolik kilsəsinin dəstəyi ilə imzalanmış Tordesilyas müqaviləsi koloniyada 46-cı horizontalın sərhəd olmasını nəzərdə tuturdu.Bu anlaşmaın şərlərini pozan Portuqaliya ərazini 46-cı horizantaldan qərbə doğru genişləndirildi.Madrid anlaşmasına əsasən hər iki ölkə Tordesil anlaşmasının şərtlərinin ləğv edilməsini qəbul edir.Portuqaliyanın ələ keçirdiyi torpaqlar onun mülkiyyəti elan edilir.Utrxt anlaşmasını 5-7 ci maddələri öz gücünü itirir.26-cı madfələrə bu şərtlər əlavə edilir: Sakremento koloniyası İspaniyaya verilir.Ru Qrandi du Sul vilayyəti Portuqaliyanın nəzarətində qalır.Portuqaliya Uruqvay çayına kiçik dar çıxış əldə edir. Portuqaliya İspaniyanın lehinə Yuxarı La Plata çayı hövzəsində Xapuri çayından qərbindəki torpaqlarını və Sakrementonu imtina etməli olur. İspaniya və Portuqaliya arasında müharibə baş verərsə bu torpaqlar neytral elan edilir.Koloniyada yaşayanlar bu müharibələrə cəlb edilə bilməz. Cənubi Amerikada olan limanlarına xoşlanmayan ölkələrin gəmilərinin və tacirləri buraxılmamalıdır. Bu müqavilənin şərtlərinə görə ardıq indiki Braziliyanın ərazisi formalaşır.Sərhədlərin müəyyənləşməsi üçün Quarani müharibəsinə adlanan Yuxarı Uruqvaya yeddi hərbi missiya təşkil edilir.Madrid anlaşması El Pardo anlaşmasına əsasən ləğv edilir.Bu ərəfədə Portuqaliya Yeddi İllik müharibəyə cəlb edilir.Sakremento yenidən işğal edilir və İspaniya bu torpağı Fonyeneblo və Paris anlaşmasında güzəştə getməli olur. Bununla belə La Plata vitse kralı Braziliyaya hücum edərək portuqaların ordusunu darmadağın edir.Hətta Braziliyanın itirilməsi təhlükəsi yarandığından San İldefonso anlaşmasını imzalamalı olur. Britaniya dan qələcək dəstək demək olar ki ABŞ İstiqlal müharibəsinə cəlb olması ilə mümkünsüzləsir.

Paris Sülh Konfransı Ali Şurasının 1920-ci il 19 yanvar tarixli qərarı — müttəfiq dövlətlərin Cənubi Qafqaz respublikalarına hərbi yardım göstərmək barədə qərarı. 1919-cu ilin sonu - 1920-ci ilin əvvəllərində sovet Rusiyasının hərbi uğurları nəticəsində Denikin qüvvələri darmadağın edilmişdi. Qırmızı ordu hissələri Şimali Qafqaz ərazisinə soxularaq, sürətlə Cənubi Qafqazdakı müstəqil dövlətlərin sərhədlərinə yaxınlaşırdı. "Dünya inqilabı" şüarını xarici siyasət fəaliyyətinin əsas prinsipinə çevirmiş sovet Rusiyası 1920-ci ilin əvvəllərindon başlayaraq, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə diplomatik təzyiqləri daha da artırmışdı. Yeni yaranmış digər gənc dövlətlər kimi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin də bolşevik təhlükəsinə qarşı təkbaşına mübarizə aparması qeyri-mümkün idi. Əlimərdan bəy Topçubaşovun baçşılığı ilə Paris sülh konfransında (1919-20) iştirak edən nümayəndə heyəti böyük dövlətlərdən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə dərhal hərbi yardım göstərilməsini xahiş etmişdi. Böyük dövlətlərin başçıları aydın dərk edirdilər ki, sovet Rusiyasının təcavüzü təhlükəsi qarşısında Azərbaycanın və Gürcüstanın diplomatik baxımdan tanınması hələ kifayət deyildir. Bolşevizmin Yaxın və Orta şərq ölkələrinə yayılmasının qarşısını almaq üçün, Azərbaycan və Gürcüstana hərbi yardım göstərilməsi böyük dövlətlərin də maraqlarına cavab verirdi. Beləliklə, 1920-ci il yanvarın 15-də Versalda toplanmış hərbi eskpertlər şurası Azərbaycana və Gürcüstana hərbi yardım göstərilməsi məsələsini müzakirə etdi. Məsələnin ciddiliyini nəzərə alan B.Britaniya özünün yüksək rütbəli hərbçilərini - hərbi nazir U.Çörçilli, imperiya baş qərargahının rəisi feldmarşal H.Vilsonu, admirallığın birinci lordu U.Lonqu, admiral lord Bittini və b.

Qanlı Yanvar — Vahid Mustafayev tərəfindən çəkilmiş 2015-ci il istehsalı Azərbaycan filmidir. 20 yanvar 1990-cı il. O gün Azərbaycan xalqının tarixində Qanlı Yanvar kimi qalacaq. Məhz həmin gün Azərbaycan adlı kiçik bir respublika öz milli azadlıq və müstəqilliyi uğrunda böyük bir imperiya ilə mücadiləyə qalxdı və SSRİ ordusu tərəfindən öz qanına qəltan edildi. Azərbaycan şəhərlərinə daxil olan Sovet ordusu, tank və digər ağır texnika ilə qarşısına çıxanı qırırdı. Ən böyük toqquşmalar paytaxt Bakıda baş vermişdi. 140-a yaxın yerli sakin və 30-a qədər əsgər və zabit həlak olmuşdu. Qəlblərindəki Azadlıq Yanğısı ilə alışan gənclər və yeniyetmələr ən şirin nemət olan həyatlarından belə keçməyə hazır olduqlarını meydana qoydular. “Qanlı Yanvar” filmi həmin hadisəni bizə bir azərbaycanlı ailəsinin-Nərimanovların gözü ilə göstərir. İki qardaş, KQB zabiti, kommunist Nəcəf və sovet ordusunun keçmiş zabiti, indi demokrat –inqilabçı Mehdi, əks düşüncələrinə görə ölüm-dirim mübarizəsinə qalxıb.

Qara Yanvar, bəzən Qanlı Yanvar və ya 20 Yanvar faciəsi — 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə saat 23:30-da Sovet İttifaqı qoşunları SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin "Bakı şəhərində fövqəladə vəziyyət elan edilməsi haqqında" Fərmanına uyğun olaraq və siyasi müxalifət nümayəndələrinin təşkil etdiyi kütləvi iğtişaşların qarşısını almaq üçün SSRİ Konstitusiyasının 14-cü maddəsinin 119-cu bəndini rəhbər tutaraq Bakı şəhərinə daxil oldular. Respublikada vəziyyətin sabitliyinin pozulması dövrü ilk növbədə Ermənistanla Azərbaycan arasında Qarabağla bağlı ərazi mübahisəsi ilə bağlı olmuşdur. Bu, regionda idarəolunmaz vəziyyətlərin, o cümlədən etnofobiya təzahürlərinin yaranmasına səbəb olmuşdur. 1989-cu ilin iyulunda Azərbaycan Xalq Cəbhəsi siyasi təşkilatı Azərbaycan milli hərəkatının rəhbəri oldu. Bunun fonunda 1990-cı il yanvarın əvvəlində və ortalarında ermənilərlə azərbaycanlılar arasında toqquşmalara çevrilmiş Bakıda kommunist hökumətinə qarşı ölkədə kütləvi nümayişlər keçirildi. Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin o vaxtkı sədri Ayaz Mütəllibovun 1989-cu il dekabrın 25-də yazdığı xatirələrə əsasən, respublika KP MK-nın birinci katibi Əbdürəhman Vəzirov onu çağırıb: "O dedi ki, fəlakət yaranır və biz Moskvadan kömək istəməliyik. Bizim Daxili İşlər Nazirliyinin dəbilqə və dəyənəklə təchiz olunmuş öz daxili qoşunlarımız yox idi. Onlar ancaq Moskvadan gələn əmrlərə əməl edirdilər. Biz Daxili İşlər Nazirliyinə və Nazirlər Şurasına qoşun göndərməyi xahiş etdik, əks halda böyük fəlakət baş verə bilər". SSRİ Kommunist Partiyasının baş katibi Mixail Qorbaçov və müdafiə naziri Dmitri Yazov Azərbaycan istiqlal hərəkatının Sovet Azərbaycanı hökumətini devirmək cəhdlərinin qarşısını almaq üçün hərbi vəziyyətin zəruri olduğunu müdafiə edirdilər.

2023-cü il yanvar ayında vəfat edənlərin siyahısı. === 31 yanvar === Azər Mustafazadə — 83 yaşında vəfat edib. Kadriye Nurmambet — 89 yaşında vəfat edib. === 29 yanvar === Enni Wersching — 45 yaşında vəfat edib. === 28 yanvar === Əsgər Məmmədov (dövlət xadimi) — 75(76) yaşında vəfat edib. === 27 yanvar === Orxan Əsgərov — 40 yaşında şəhid olmuşdur. === 24 yanvar === Zaza Aleksidze — 87 yaşında vəfat edib. === 22 yanvar === Tünzalə Əliyeva — 49 yaşında vəfat edib. Janna Pliyeva — 74 yaşında vəfat edib. Hüseyn Şəhabi — 55 yaşında vəfat edib.