1. Cərəyan edən bir işin, hadisənin və s.-nin əsrlər, illər, saatlar, dəqiqələr, saniyələrlə ölçülən davam müddəti; zaman.
2. Saatların, günlərin, illərin ardıcıl surətdə bir-birini əvəz etməsi. Vaxt nə tez gəlib keçdi.
3. Bir hadisənin, işin baş verdiyi, baş verəcəyi, yaxud baş verməli olduğu an, moment. İclasın vaxtını təyin etmək.
– Vaxt yetişdi, anası … rəhmətə getdi; Bu həsrətin ağrısını duydu Əmirxan.
Müəllim kəndə vaxtından əvvəl qayıtdı.
Abbas vaxtından əvvəl açılmış bir çiçəkdir: o, ailə dolandırır.
// Eyni mənada bəzən feillərdən sonra işlənir.
Kəramət uşaqlarını ancaq yatdıqları yerdə, yuxulu olduqları vaxt oxşayar, öpərdi.
Göyçək həyətin ortasında Tapdığı şirin gəzdirdiyi vaxt Qaçay işdən gəldi.
4. Dövr, zəmanə, çağ. Çar hökuməti vaxtında. Keçmiş vaxtlarda. Müharibə vaxtı. Uşaqlıq vaxtı. Axır vaxtlarda. Bizim vaxtımızda (yaşadığımız dövrdə, bizim dövrümüzdə).
– Vaxt bir vaxt idi ki, şəhərlərdə məktəb az tapılardı.
5. Günün, ayın, ilin, yaxud mövsümüm müəyyən çağı. İstədiyin vaxtda gələ bilərsən.
Gecənin bu vaxtında harada idin? – Əntiqə Hacının evinə gələndə yayın lap isti vaxtı idi.
6. Mövsüm. Ov vaxtı. Ağac əkmək vaxtı. Xırman vaxtı.
7. Əlverişli, münasib zaman; fürsət. Hər şeyin öz vaxtı var. Vaxtdan istifadə etmək. İndi çimməyin yaxşı vaxtıdır.
– Məsmə, dərdlərini Tahirzadəyə danışmaq üçün vaxt, fürsət axtarırdı.
□ Vaxt qazanmaq – fürsət əldə etməyə çalışmaq. Firidun … hiss etdi ki, yoldaşları nə isə gizlədirlər.
O vaxt qazanmaq üçün bir az da ləngidi.
8. Boş saat, işdən azad zaman. Gəlməyə vaxtım yoxdur. Vaxt olmadığına görə. Vaxtım olanda baxaram. Vaxt tapsan, bizə gəl.
9. Möhlət. Borcu qaytarmaq üçün vaxt vermək.
10. Nida mənasında: vaxtdır – vaxtı çatmışdır. Vaxtdır, evə getmək lazımdır.
– [Həsənqulu bəy:] Balam, dəxi vaxtdır, gedək gəlini gətirməyə.
◊ Vaxt gözləmir – tələsmək lazımdır (təcili iş haqqında).
Vaxt keçirmək – 1) vaxtını hədər yerə, səmərəsiz sərf etmək;
2) gün keçirmək, yaşamaq.
Nurəddin İmamverdi babanın yanında çox gözəl vaxt keçirirdi.
[Zeynal] hər zaman gülmək, əylənmək, çığırıb bağırmaq, gurultu qoparmaq, sərxoş olaraq səfahətlə vaxt keçirmək istəyirdi.
Vaxtı ilə – bir vaxt, bir zaman; keçmiş zamanda, keçmişdə. Vaxtı ilə o da səhnədə oynardı. Vaxtı ilə onun gözəl səsi var idi. Vaxtı ilə bura boş bir meydan idi.
– Vaxtı ilə uzaq və amansız bir zəlzələ böyük və gözəl bir şəhəri yerlə yeksan etmişdi.
İndi respublikamızda vaxtı ilə adi fəhlə olmuş yüzlərcə alim və mütəxəssislər, ixtiraçılar vardır.
Vaxtını öldürmək – vaxtını boş yerə, səmərəsiz sərf etmək.
Bəzi vaxt – arabir, bəzən, hərdənbir.
…Mən bəzi vaxt heç aydınlıq gecəni də o gölməçədən çıxmıram! – deyə beşinci atlı dilləndi.
Bir neçə vaxt – bax neçə vaxt.
Narıncın bir neçə vaxt başı dincəldi.
Bir vaxt – bax vaxtı ilə.
Bir vaxtda – eyni zamanda.
Bu vaxt – bu anda, bu əsnada, indi.
Bu vaxt qonşusu Qumru qapını açıb içəri girdi.
Heç (bir) vaxt – əsla, qətiyyən, əbəda.
Hər vaxt – həmişə, daima, hər zaman.
Neçə vaxt – bir müddət, bir qədər zaman.
Neçə vaxt keçdi, günorta zamanı Mirzə Cavad şəhərdən gəldi kəndə.
O vaxt – o zaman, onda.
Söz vaxtına çəkər – haqqında söhbəti gedən keçmiş bir hadisənin zaman etibarı ilə həmin vaxtda baş verdiyini göstərmək üçün deyilir.
Söz vaxtına çəkər: aprelin əvvəlləri idi.
