Rusiyada Azərbaycanlılar

Rusiya azərbaycanlıları — tarixi Azərbaycandan kənarda yaşayan etnik azərbaycanlıların təşkil etdiyi Azərbaycan diasporunun Rusiyada yaşayan hissəsinin adı. Rusiya FR-nın subyekti olan Dağıstan Respublikasında yaşayan etnik azərbaycanlılar istisna olmaqla bu ölkənin digər bölgələrində yaşayan etnik azərbaycanlılar Rusiyada Azərbaycan diasporunu təşkil edirlər.

Rəsmi statistika

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ümumi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1926–2010-cu illərdə aparılmış rəsmi əhali siyahıya alınmalarının yekunlarına əsasən Rusiya FR-da etnik azərbaycanlıların sayı:

  • 1926-cı il sa. əsasən 27,991[1] nəfər/ onlardan Dağıstan Respublikasında yaşayanların sayı 23.428[2][3] nəfər.
  • 1939-cu il sa. əsasən 43,123[4] nəfər/ onlardan Dağıstan Respublikasında yaşayanların sayı 31.141[3][5] nəfər.
  • 1959-cu il sa. əsasən 70,947[6] nəfər/ onlardan Dağıstan Respublikasında yaşayanların sayı 38.224[3][7] nəfər.
  • 1970-ci il sa. əsasən 95,689[8] nəfər/ onlardan Dağıstan Respublikasında yaşayanların sayı 54.403[3][9] nəfər.
  • 1979-cu il sa. əsasən 152,421[10] nəfər/ onlardan Dağıstan Respublikasında yaşayanların sayı 64.514[3][11] nəfər.
  • 1989-cu il sa. əsasən 335,889[12] nəfər/ onlardan Dağıstan Respublikasında yaşayanların sayı 75.463[3][13] nəfər.
  • 2002-ci il sa. əsasən 621,840[14] nəfər/ onlardan Dağıstan Respublikasında yaşayanların sayı 111.656[3][15] nəfər.
  • 2010-cu il sa. əsasən 603,070[16] nəfər/ onlardan Dağıstan Respublikasında yaşayanların sayı 130.919[17] nəfər.

2002-ci il siyahıyaalınması

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 2002-ci il (9 – 16 oktyabr 2002-ci il)[18] əhali siyahıya alınmasının yekunlarına əsasən:
  • Rusiya FR-nın ümumi əhalisi 145,166,731 nəfərdir (67,605,133 nəfər kişi, 77,561,598 nəfər qadın).[14] Onlardan 1,460,751 nəfəri öz milli məsubiyyətini bildirməmişdir.[14]
  • Siyahıya alınma zamanı milli mənsubiyyətini göstərən əhalinin 621,840 nəfəri (386,776 nəfəri kişi, 235,064 nəfəri qadın) etnik azərbaycanlı olduğunu qeyd etmişdir.[14] Onlardan azərbaycan dilini bilənlərin sayı 506,043[19] nəfər, rus dilini bilənlərin sayı isə 587,515[20] nəfər olmuşdur.
  • Etnik azərbaycanlı olan Rusiya əhalisinin 479,517 nəfəri (307,346 nəfər kişi, 172,171 nəfəri qadın) şəhərlərdə, 142,323 nəfəri (79,430 nəfər kişi, 62,893 nəfər qadın) isə kəndlərdə məskunlaşmışdır.[14]
  • Etnik azərbaycanlılardan şəhərlərdə yaşayanlardan 457,308 nəfəri, kəndlərdə yaşayanlardan isə 130,207 nəfəri rus dilini bilmişdir.[20]
  • Etnik azərbaycanlı olan Rusiya əhalisinin əmək qabiliyyətli olan qismi 276,965 nəfəri kişilər, 140,428 nəfəri qadınlar olmaqla 417,393 nəfərdir (Rusiya FR-da yaşayan etnik azərbaycanlıların 67,12%-i qədər).[21]
  • Siyahıyaalınmanın yekunlarına əsasən bütün ölkə üzrə azərbaycan dilini bilən əhalinin sayı 669,757[22] nəfər olmuşdur :

2010-cu il siyahıyaalınması

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 2010-cu il (14 – 25 oktyabr 2010-cu il)[23] əhali siyahıya alınmasının yekunlarına əsasən:
  • Rusiya FR-nın ümumi əhalisi 142,856,536 nəfərdir.[16] Onlardan öz milli mənsubiyyətini göstərənlər 137,227,107 nəfər olmuşdur.[16]
  • Siyahıya alınma zamanı milli mənsubiyyətini göstərən[24] əhalinin 603,070 nəfəri etnik azərbaycanlı olduğunu qeyd etmişdir.[16]
  • Etnik azərbaycanlı olan Rusiya əhalisinin 444,892 nəfəri şəhərlərdə, 158,178 nəfəri isə kəndlərdə məskunlaşmışdır.[16]
  • Siyahıya alınmanın yekunlarına əsasən bütün ölkə üzrə azərbaycan dilini bilən əhalinin sayı 473,044 nəfər olmuşdur.[25]

Məskunlaşma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dağıstanda

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Dağıstan azərbaycanlıları

Vətəndaşlıq

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2016-cı ilin əvvəlindən 2020-ci ilin birinci rübünə qədər 49,7 min Azərbaycan vətəndaşı Rusiya vətəndaşlığını alıb.[26]

2002-ci il siyahıyaalınması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2002-ci il əhali siyahıyaalınmasının yekunlarına əsasən Rusiyada yaşayan və siyahıya alınma zamanı öz vətəndaşlığını göstərən 26 xarici ölkənin vətəndaşları içərisində Azərbaycan vətəndaşları sayca Ukrayna vətəndaşlarından sonra ikinci yerdə dayanmaqdadırlar:

2002 sa.-na əsasən Rusiya FR-da yaşayan xarici vətəndaşlar
No Ölkə Ümumi say Əmək qabiliyyətli
1–26 Cəmi 1 025 413 812 913
1 Ukrayna 230 558 181 409
2 Azərbaycan 154 911 117 432
3 Ermənistan 136 841 98 625
4 Özbəkistan 70 871 54 916
5 Qazaxıstan 69 472 50 702
6 Tacikistan 64 165 56 784
7 Gürcüstan 52 918 41 434
8 Moldova 50 988 45 152
9 Belorusiya 40 330 30 932
10 Çin 30 598 29 835
11 Qırğızıstan 28 843 22 107
12 Vyetnam 22 545 21 541
13 Əfqanıstan 8 221 7 450
14 Türkmənistan 6 417 5 072
15 Hindistan 5 351 5 218
16 Türkiyə 4 991 4 736
17 Litva 4 583 3 399
18 Latviya 2 864 1 995
19 Bolqarıstan 2 262 1 838
20 ABŞ 1 361 845
21 Almaniya 1 329 922
22 Suriya 1 230 1 163
23 Estoniya 1 066 768
24 İsrail 1 016 744
25 Yunanıstan 612 471
26 Finlandiya 285 202

Rusiyada diaspor təşkilatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin məlumatlarına əsasən Rusiya FR-da azərbaycanlılara aid diaspor təşkilatları aşağıdakılardır[27]:

  • H. Əliyev Fondunun Rusiya nümayəndəliyi
  • "AMOR" Rusiya Azərbaycan Gənclər Təşkilatı
  • Ümumrusiya Azərbaycan Konqresi (ÜAK)
  • "AZERROS" Rusiyada Azərbaycanlıların Federal Millli-Mədəni Muxtariyyəti
  • "Ocaq" Azərbaycan Mədəniyyəti Mərkəzi
  • DAK Rusiya nümayəndəliyi
  • Moskva "Azərbaycan" Cəmiyyəti
  • Sankt-Peterburqun Azərbaycan icması reqional ictimai təşkilatı
  • "Bulaq" cəmiyyəti
  • "Odlar Yurdu"
  • "Araz" Azərbaycan icması

Mədəni muxtariyyətlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bəzi maraqlı məlumatlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
ÜAK 2001
  • 2001-ci ildə Rusiya FR-nın o zamanki prezidenti Vladimir Putin Azərbaycanda səyahəti əsnasında Rusiyadakı azərərbaycanlıların sayına da toxunmuş və ölkəsində 2,7 milyon azərbaycanlının yaşadığını, onlardan 660 min nəfərin Rusiya vətəndaşları qalanların isə əmək miqrantları olduqlarını qeyd etmişdir.[28]
  • 2002-ci il Rusiyada əhali siyahıya alınmasının yekunları və həmin il üçün Azərbaycan hökumətinin rəsmi məlumatları müqayisə olunaraq Rusiyada Azərbaycan vətəndaşı olan əmək miqrantlarının sayının 500–600 min nəfər, ümumilikdə etnik azərbaycanlıların sayının isə 1 milyon nəfər dolayında olduğu nəticəsinə varılmışdır.[28]
  • 2006-cı ilin mart ayında Azərbaycan qəzetlərindən birində yayınlanmış məlumata əsasən Rusiyada yaşayan azərbaycanlıların sayı 2,5–3,2 milyon arasında dəyişməkdədir.[29]
  • 2006-cı ildə 50,000-dən çox etnik azərbaycanlı Rusiya vətəndaşlığına keçmişdir.[28]
  • Dünya Azərbaycanlıları Konqresinin (DAK) təqdim etdiyi statistik məlumatlara əsasən 2006-cı ilin sonuna Rusiyada yaşayan etnik azərbaycanlıların sayı 3 milyon nəfərdir.[30] Ancaq DAK bu məlumatı verərkən Rusiyada yaşayan azərbaycanlıların hansı ölkələrin vətəndaşları olmalarına aydınlıq gətirməmişdir.
  • 2007-ci ildə "RBK" jurnalının yayınlanmış 11-ci sayında real olaraq Moskvada 14 milyon nəfər əhalinin yaşadığı, onların 31%-nin rus, 14%-nin azərbaycanlı, 10%-nin tatar-başqırd-çuvaş, 9%-nin ukraynalı, 6%-nin koreyalı-çinli-vyetnamlı, 5%-nin tacik-özbək-qazax-qırğız, 4%-nin çeçen-inquş-dağıstanlı, 4%-nin erməni, 3%-nin gürcü, 3%-nin moldovan, 3%-nin belorus, 2%-nin qaraçı, 1%-nin yəhudi, 5%-nin isə digər xalqların nümayəndələri olduqları bəyan olunmuşdu.[31][32]

Dövlət Komissiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rusiya Federasiyası ərazisində ticarətlə məşğul olan Azərbaycan vətəndaşlarının rastlaşacağı problemlərin həlli məqsədilə, Rusiyada ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan Azərbaycan vətəndaşlarının problemlərinin öyrənilməsi və həlli ilə bağlı 22 noyabr 2006-cı ildə dövlət komissiyası yaradılmışdır[33].

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Ежедневный информационный ресурс — "Azeri.ru Arxivləşdirilib 2006-09-06 at the Wayback Machine — Азербайджанцы в России"
  • Федеральная национально-культурная автономия азербайджанцев России — fnkaa.ru

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1926 года.: Национальный состав населения по республикам СССР :РСФСР--(Тюрки:27987 + Карапапахи:4) Arxivləşdirilib 2012-01-04 at the Wayback Machine--Источник: Всесоюзная перепись населения 1926 года. М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928–29. Том 9. Стр. 34–51. Том 10. Стр. 9–13. Том 11. Стр. 8–17. Том 14.Стр.6–16. Том 15.Стр.8–13. Том 16. Стр.8–12. Том 17. Стр. 8–25. Таблица VI. Население по полу, народности.
  2. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1926 года.: Национальный состав населения по регионам России :Дагестанская АССР---(Тюрки: 23,428) Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine--Источник: Всесоюзная перепись населения 1926 года. М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928–29. Том 9. Стр. 34–51. Том 10. Стр. 9–13. Том 11. Стр. 8–17. Том 14.Стр.6–16. Том 15.Стр.8–13. Том 16. Стр.8–12. Том 17. Стр. 8–25. Таблица VI. Население по полу, народности.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа :Население Дагестана Arxivləşdirilib 2012-04-22 at the Wayback Machine
  4. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1939 года.: Национальный состав населения по республикам СССР :РСФСР Arxivləşdirilib 2012-01-03 at the Wayback Machine--Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, ед.хр. 1566а −1566д (Таблица 3,4 Распределение населения по национальности и родному языку)..
  5. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1939 года.: Национальный состав населения по регионам России :Дагестанская АССР Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine--Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, ед.хр. 966–1001 (Разработочная таблица ф. 15А. Национальный состав населения по СССР, республикам, областям, районам)
  6. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1959 года.: Национальный состав населения по республикам СССР :РСФСР Arxivləşdirilib 2012-01-04 at the Wayback Machine--Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, ед.хр. 1566а −1566д (Таблица 3,4 Распределение населения по национальности и родному языку)..
  7. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1959 года.: Национальный состав населения по регионам России :Дагестанская АССР Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine--Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, ед.хр. 1566а −1566д (Таблица 3,4 Распределение населения по национальности и родному языку)
  8. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1970 года.: Национальный состав населения по республикам СССР :РСФСР Arxivləşdirilib 2019-10-27 at the Wayback Machine--Источник: РГАЭ РФ , фонд 1562, опись 336, ед.хр.3998–4185 (Таблица 7с. Распределение населения по национальности, родному и второму языку.)
  9. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1970 года.: Национальный состав населения по регионам России :Дагестанская АССР Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine--Источник: РГАЭ РФ , фонд 1562, опись 336, ед.хр.3998–4185 (Таблица 7с. Распределение населения по национальности, родному и второму языку.)
  10. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1979 года.: Национальный состав населения по республикам СССР :РСФСР Arxivləşdirilib 2012-01-04 at the Wayback Machine--Источник: РГАЭ РФ , фонд 1562, опись 336, ед.хр.3998–4185 (Таблица 7с. Распределение населения по национальности, родному и второму языку.)
  11. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1979 года.: Национальный состав населения по регионам России :Дагестанская АССР Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine--Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, ед.хр. 6174–6238 (Таблица 9с. Распределение населения по национальности и родному языку).
  12. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1989 года.: Национальный состав населения по республикам СССР :РСФСР Arxivləşdirilib 2012-01-04 at the Wayback Machine--Источник: Рабочий архив Госкостата России.Таблица 9с. Распределение населения по национальности и родному языку.
  13. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1989 года.: Национальный состав населения по регионам России :Дагестанская АССР Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine--Источник: Рабочий архив Госкостата России. Таблица 9с. Распределение населения по национальности и родному языку.
  14. ↑ 1 2 3 4 5 Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 года: Том 4 — "Национальный состав и владение языками, гражданство" :1.Национальный состав населения Arxivləşdirilib 2016-02-29 at the Wayback Machine
  15. ↑ 1 2 Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 года: Том 4 — "Национальный состав и владение языками, гражданство" :3. Население по национальности и владению русским языком по субъектам Российской Федерации Arxivləşdirilib 2006-11-04 at the Wayback Machine
  16. ↑ 1 2 3 4 5 Портал "Всероссийская перепись населения 2010 года" — Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года: Национальный состав населения Российской Федерации Arxivləşdirilib 2013-12-04 at the Wayback Machine
  17. ↑ 1 2 Портал "Всероссийская перепись населения 2010 года" — Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года: Национальный состав населения по субъектам Российской Федерации Arxivləşdirilib 2012-05-30 at the Wayback Machine
  18. ↑ Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 года: Том 4 — "Национальный состав и владение языками, гражданство" :Предисловие Arxivləşdirilib 2012-02-12 at the Wayback Machine
  19. ↑ 1 2 3 Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 года: Том 4 — "Национальный состав и владение языками, гражданство" :5. Владение языками (кроме русского) населением наиболее многочисленных национальностей (с численностью 400 тысяч человек и более) Arxivləşdirilib 2011-06-09 at the Wayback Machine
  20. ↑ 1 2 Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 года: Том 4 — "Национальный состав и владение языками, гражданство" :2. Население по национальности и владению русским языком Arxivləşdirilib 2011-07-19 at the Wayback Machine
  21. ↑ Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 года: Том 4 — "Национальный состав и владение языками, гражданство" :7. Население отдельных национальностей по возрастным группам и полу по субъектам Российской Федерации Arxivləşdirilib 2012-04-20 at the Wayback Machine
  22. ↑ Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 года: Том 4 — "Национальный состав и владение языками, гражданство" :4. Распространенность владения языками (кроме русского) Arxivləşdirilib 2011-09-03 at the Wayback Machine
  23. ↑ Портал "Всероссийская перепись населения 2010 года" — Essential information for foreign citizens :The Azerbaijani language Arxivləşdirilib 2012-05-30 at the Wayback Machine
  24. ↑ "Можно ли установить точное число народов? — Еженедельная демографическая газета Демоскоп Weekly". Archived from the original on 2015-07-07. İstifadə tarixi: 7 iyul 2015..
  25. ↑ Портал "Всероссийская перепись населения 2010 года" — Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года :Население Российской Федерации по владению языками Arxivləşdirilib 2012-05-30 at the Wayback Machine
  26. ↑ "Rusiyada 2016-cı ildən bəri vətəndaşlıq alan azərbaycanlıların sayı". 2020-06-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-10.
  27. ↑ Azərbaycan Respublikası, Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi: Xaricdəki təşkilatlar :Rusiya Federasiyasındakı təşkilatlar Arxivləşdirilib 2017-11-09 at the Wayback Machine
  28. ↑ 1 2 3 Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Юнусов А.--Миграционные тренды и тенденции в постсоветском Азербайджане Arxivləşdirilib 2022-03-31 at the Wayback Machine--(Опубликовано в книге: Транзитная миграция и транзитные страны: теория, практика и политика регулирования / Под ред. И. Молодиковой и Ф. Дювеля. М.: Университетская книга, 2009)
  29. ↑ См.: Arxivləşdirilib 2022-03-31 at the Wayback Machine газеты "Эхо", 15 марта 2006 г. и "Новое время" от 16 января и 13 июля 2007 г.; Азербайджанцы мира. Под ред. Р.Э. Мехтиева. Том I. — Баку, 2006, С. 4–5.
  30. ↑ Trend Analitik-informasiya agentliyi :Gələn ilin sonuna qədər dünyada yaşayan azərbaycanlıların sayı və məskunlaşma coğrafiyasına dair xəritə hazırlanacaq Arxivləşdirilib 2012-08-31 at the Wayback Machine--xəbərin yayınlanma tarixi: 2 oktyabr 2007-ci il
  31. ↑ Агентство РиФ — иммиграционные и юридические услуги :Население России. Статистика, факты, комментарии, прогнозы Arxivləşdirilib 2012-05-26 at the Wayback Machine
  32. ↑ Узел "Мысли о России" (russia-talk.com) :Сколько русских осталось в Москве? Arxivləşdirilib 2019-10-19 at the Wayback Machine
  33. ↑ "Rusiya Federasiyası ərazisində ticarətlə məşğul olan Azərbaycan vətəndaşlarının problemlərinin həlli haqqında" Arxivləşdirilib 2019-05-11 at the Wayback Machine Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2006-cı il 22 noyabr tarixli 1788 nömrəli Sərəncamı. (az.)

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]
 Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.