Dağıstan azərbaycanlıları

Dağıstan azərbaycanlıları — Rusiya Federasiyasının Dağıstan Respublikasında yaşayan Azərbaycanlılar. Yerli azsaylı xalq statusuna malikdirlər.^[1]

Məskunlaşma[redaktə | mənbəni redaktə et]

2010-cu ildə həyata keçirilmiş siyahıyaalınmaya əsasən rəsmi sayları 130.919 nəfər, 2002-ci ilə olan qeyri-rəsmi təxminlərə əsasən 200.000^[2] nəfərdir. Rəsmən Dağıstan əhalisinin 4,50%-ni təşkil edirlər. Kompakt halda Dərbənd, Dağıstan İşıqları, Mahaçqala və Qızılyar şəhərlərində, Dərbənd, Tabasaran, Qızılyar, Məhərrəmkənd və Rutul rayonlarında yaşayırlar.

• Dərbənd rayonu: rayonun 38 kəndi və 2 qəsəbəsi var. Onların hər birində azərbaycanlılar yaşayırlar. Kəndlərdən 16-sı tamamilə azərbaycanlılardan ibarətdir və monoetnik tərkibə sahibdir. Bu kəndlərdən əlavə daha 8 kənddə əhalinin yarıdan çoxu etnik azərbaycanlılardan ibarətdir. Qalan kəndlərdə isə azərbaycalılar azlıqdadırlar: Bərəkəy, Dəliçoban, Vəlikənd, Yuxarı Calğan, Aşağı Calğan, Sabnova, Cəmikənd, Zidyan-Qazmalar, Zidyan, Mitəhi-Qazmalar, Mitəhi, Qala, Muğartı, Müzayim, Padar, Kommuna, Rükəl, Tatlar, Qaradağlı, Bilhədi, Belici (kənd), Ərəblər, Hecux, Çinar, Nüğdi, Rubas, Səlik, Ullu-Tərəkəmə, Xəzər.
• Tabasaran rayonu: rayon əhalisi tamamiylə kəndlərdə yaşayır, belə ki rayon ərazisində şəhər və ya qəsəbələr yoxdur. Rayonda ümumilikdə 74 kənd mövcuddur. Azərbaycanlılar Tabasaran rayonunun tərkibinə daxil olan bir çox kənddə yaşamaqdadırlar, onlardan 8-i monoetnik azərbaycanlı kəndləridir: Marağa, Canaq, Xili, Pənceh, Yersi, Zil, Ərak, Dərvaq, Xuçni, Yekraq^[3][4]
• Rutul rayonu: Aşağı Qatrux
• Qızılyar rayonu: Bolşebredixinskoe, Persidski^[5]
• Məhərrəmkənd rayonu: Yeni Aul
• Qürah rayonu: Ərəblər

Siyahıyaalınmlara əsasən Dağıstanın inzibati vahidlərində azərbaycanlıların sayı ^[6][7]

İnzibati vahid	Ərazi	2002-ci il			2010-cu il
		Ümumi	azərbaycanlı	%	Ümumi	azərbaycanlı	%
Dağıstan respublikası	50,278 km²	2 576 531	111 656	4.33%	2 910 249	130 919	4.50%
Dərbənd rayonu	821[8] km²	86 494	50 247	58.09%	99 054	57 476	58.02%
Dərbənd şəhəri	69,6[9] km²	101 031	32 064	31.74%	119 200	38 523	32.32%
Tabasaran rayonu	801 km²	54 732	8 896	16.25%	52 886	9 731	18.40%
Dağıstan İşıqları şəhəri	9,3[10] km²	26 346	6 917	26.25%	27 923	6 465	23.15%
Mahaçqala şəhəri	498[11] km²	545 258	6 750	1.24%	696 885	6 333	0.91%
Qızılyar rayonu	3047 km²	57 748	1 506	2.61%	67 287	1 584	2.35%
Məhərrəmkənd rayonu	654,6 km²	58 694	539	0.92%	62 195	1 021	1.64%
Qızılyar şəhəri	32,3[12] km²	51 024	892	1.75%	51 707	804	1.55%
Kaspiysk şəhəri	32,9[13] km²	77 650	676	0.87%	100 129	797	0.80%
Xasavyurd şəhəri	38,5[14] km²	121 817	765	0.63%	131 187	795	0.61%
Rutul rayonu	2170 km²	23 503	603	2.57%	22 926	359	1.57%
Buynaksk şəhəri	20,95[15] km²	61 437	403	0.66%	62 623	344	0.55%
İzberbaş şəhəri	22,9[16] km²	40 987	395	0.96%	55 646	274	0.49%
Tarumov rayonu	3020 km ²	28 587	266	0.93%	31 683	225	0.71%
Qızılyurd şəhəri	23,7[17] km²	47 679	94	0.20%	43 421	128	0.29%
Qayakənd rayonu	640 km²	52 739	57	0.11%	54 089	88	0.16%
Kumtorqala rayonu	1270 km²	21 053	83	0.39%	24 848	60	0.24%
Yujno-Suxokumsk şəhəri	91,7[18] km²	9 777	52	0.53%	10 035	56	0.56%
Qaytaq rayonu	678,24[19] km²	26 870	23	0.09%	31 368	37	0.12%
Xasavyurd rayonu	1425 km²	125 454	42	0.03%	141 232	33	0.02%
Qarabudaqkənd rayonu	1460 km²	60 620	38	0.06%	73 016	29	0.04%
Babayurd rayonu	3262,3[20] km²	41 331	24	0.06%	45 701	24	0.05%
Doqquzpara rayonu	376,9[21] km²	14 330	22	0.15%	15 357	23	0.15%
Süleyman-Sital rayonu	666,3 km²	54 036	8	0.01%	58 835	23	0.04%
Qürah rayonu	740 km²	15 206	124	0.82%	15 434	22	0.14%
Serqoqala rayonu	528,4 km²	29 665	12	0.04%	27 133	22	0.08%
Qızılyurd rayonu	524 km²	70 440	36	0.05%	61 876	20	0.03%
Xiv rayonu	620 km²	20 747	17	0.08%	22 753	18	0.08%
Levaşi rayonu	830 km²	64 371	8	0.01%	70 704	18	0.03%
Buynaksk rayonu	1842,09 km²	65 018	10	0.02%	73 402	18	0.02%
Noqay rayonu	9000 km²	21 685	12	0.06%	22 472	15	0.07%
Novolak rayonu	218,2 km²	22 019	7	0.03%	28 556	15	0.05%
Kazbek rayonu	583,8[22] km²	33 140	1	0.01%	42 752	15	0.04%
Botlix rayonu	687,9[23] km²	50 469	3	0.01%	54 322	14	0.03%
Axtı rayonu	1120[24] km²	31 592	8	0.03%	32 604	13	0.04%
Dahadayev rayonu	760,4[25] km²	38 359	4	0.01%	36 709	7	0.02%
Unsukul rayonu	560 km²	27 460	18	0.07%	29 547	6	0.02%
Lak rayonu	750 km²	12 382	4	0.03%	12 161	3	0.02%
Qunib rayonu	609,5[26] km²	25 106	13	0.05%	25 303	3	0.01%
Ağul rayonu	793,5[27] km²	11 290	3	0.03%	11 204	2	0.02%
Çaroda rayonu	1010 km²	11 792	0	0.0%	11 777	2	0.02%
Tlyaratin rayonu	1611,5 km²	22 108	9	0.04%	22 165	2	0.01%
Kuli rayonu	649 km²	10 760	0	0.00%	11 174	1	0.01%
Gergebil rayonu	341,9[28] km²	18 366	1	0.01%	19 910	1	0.01%
Şamil rayonu	920 km²	26 053	1	0.01%	28 122	1	0.01%
Xunzax rayonu	551,91 km²	30 203	2	0.01%	31 691	1	0.01%
Akuşa rayonu	622,8 km²	52 455	0	0.00%	53 558	1	0.01%

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Dağıstan azərbaycanlıları  (az.)  (rus.)