1. Bir şeyin sivri, şiş, nazik, batıcı tərəfi, kənarı. İynənin ucu. Mıxın ucu. Süngünün ucu.
– Bekar yabanın ucunda bir çəngə alovlu tikan götürüb, bayraq kimi göyə qaldırmışdı.
Səlim qələmin ucunu akta söykəyib oğluna dik baxdı.
// Parçanın, paltarın və s.-nin bucaq şəklində olan hissəsi, kənarı. Ətəyin ucu. Brezentin ucu. Xalçanın bir ucundan yapışmaq.
– Kərim baba da palazın bir ucunda Ayrım qızı ilə yan-yana oturdu.
Qaragöz tez küncə qaçıb, ucları alaçığın iki tərəfində bərkidilib asılmış balaca nənnini yellətdi.
// Bir şeyin qurtaracaq hissəsi, kənarı, bir başı. Bağın bu biri ucunda. Dünyanın o ucunda. Şəhərin o biri ucunda.
– Qurban Şeytanbazarın ucunda məktub yazan həmşəhərlisi Molla Fərzəlinin yanında oturmuş(du).
// Uzun şeyin hər iki qurtaracaq tərəfindən biri; baş.
[Camal bəy:] Xanımlar əllərində uzun ağac ucunda ağ dəsmal duracaqlar qəlbidə.
[Bəyim] bağırsaq kimi çözələnən rezin borunun bir ucunu su kranına taxıb asfaltı yuyurdu.
// Bir şeyin kənarını təşkil edən kiçicik hissəsi. Burnun ucu. Barmaqların ucu.
– Usta Ağabalanın saqqalı gicgahlarına getdikcə ucları nazilib, gözəl surətdə qulaqlarına yapışırdı.
[Quşun] yaralı qanadının ucu sallanmışdı.
// Axır, son, intəha.
Cənnət qoxan qırlar, əngin obalar; Bir atlasdır yaşıl, ucu görünməz.
[Vəli:] Milin düzündə qoyun korluq çəkər? Allah abad eləsin, ucu yox, bucağı yox.
2. Baş, təpə. Evinizin dalı iydə; İydənin ucları göydə. “Əsli və Kərəm”.
Günəş yaxın dağlar ucundan doğar; Buludları gözəl rənglərlə boyar.
3. Ucundan şəklində – …səbəbindən, …üzündən, …ucbatından, …görə.
[Xədicə:] Biçarə Yusif mənim ucumdan nələr çəkibdir.
Sizin ucunuzdan üzümə söz gəlir, siz isə məni ələ salırsınız.
◊ Ucu açılmaq – izdihamla gəlməyə, yeriməyə, irəliləməyə başlamaq.
Gözlə ha gözlə, gözlə ha gözlə, axırda dəstənin ucu açıldı. “”.
Ucundan tut, göyə çıx – çox güclü yağış haqqında.
Gur-gur guruldadı göy, tökdü yağış; Ucundan tut, göyə çıx!
Ucundan tutub ucuzluğa getmək – danışığında hədd-hüdud bilməmək, artıq-əskik danışmaq, sözünün dalını-qabağını bilməmək.
[Surxay:] Mehralı dayı, ucundan tutub ucuzluğa getmə.
Ucunu qaçırmaq – hesabı çaşdırmaq, dolaşıq salmaq.
Ucunu tapmaq – həllini tapmaq, həllinə yol tapmaq.
…ucu ilə –
…nəzərə alaraq,
…müvafiq olaraq, …görə.
Əfqanıstan iğtişaş və üsyanından biz hərçənd ki uzağıq, amma zehin ucu ilə deyə bilərik ki, burada ingilis barmağı var.
Ayağının ucunda – yavaşca, üsulluca, ehmallı, səs çıxarmadan, yeridiyini hiss etdirmədən.
Sürəyya yavaşca pəncərəni örtüb, ayağının ucunda ehmallıqla qayıdıb, yatacağına uzandı.
Ana uşağı oyatmağa qıymayaraq ayağının ucunda evi dolaşdı, işlərini gördü.
Baş ucunda – yanında.
Baş ucumda birdən-birə; Qüvvətli bir səs ucalır.
Bir ucdan – bir tərəfdən, bir başdan, arasıkəsilmədən, dalbadal.
Zərgər… bir ucdan oğurlar, bir ucdan satar.
Arvad kişini bir ucdan hey dürtmələyirdi.
Bir ucu – bir tərəfi, bir tərəfdən. [Şahmar bəy:] Dadaş, bu, yaxşı olmadı.
Bu sözün bir ucu da sizə toxunur.
Burnunun ucunda – lap yaxınında, lap yaxın, yanındaca.
Dilinin ucunda – yadda olub deyiləcək anda yaddan çıxan şey haqqında. Onun adı dilimin ucundadır. Dilimin ucunda idi, yadımdan çıxdı.
Gözünün ucu ilə baxmaq – bax gözucu.
Əlisəfa gözünün ucu ilə pula baxdı.
Mən bilirdim ki, artıq hər şey məhv olmuşdu, lakin yenə də gözümün ucu ilə də olsa, onu görmək istəyirdim.
