Bağanıs Ayrım qətliamı

Bağanıs Ayrım qətliamı — 24 mart 1990-cı ildə Azərbaycanda, Qazax rayonunun Bağanıs Ayrım kəndində ermənilər tərəfindən törədilmiş qətliam.^[1] Qətliam nəticəsində 7 nəfər mülki şəxs öldürülmüş, 2 nəfər yaralanmışdır.

Bağanıs Ayrım qətliamı
Bağanis-Ayrım qətliamı zamanı yandırılan ev
Ümumi məlumatlar
Yeri	Bağanis Ayrım
Ölü sayı	7
Yaralı sayı	2

Qətliam

[redaktə | mənbəni redaktə et]

24 mart 1990-cı ildə erməni silahlıları SSRİ hərbçilərinə məxsus hərbi texnikadan istifadə edərək Qazax rayonunun dağlıq kəndi olan Bağanıs Ayrıma hücum etmişdir. Hücumda yeddi nəfər kənd sakini ocağa atılaraq yandırılıb, iki nəfər isə güllələnib. Kənddə 17 ev qumbaraatanla dağıdılıb, 11 ev isə qarət edilib. Əsliyevlər ailəsinin 5 üzvü işgəncələrlə qətlə yetirildikdən sonra üstlərinə benzin tökülərək yandırılıblar.^[2] Alməmməd Məhərrəmov isə həyətindəki ot tayasına atılaraq diri-diri yandırılıb. Kənddə növbə çəkən milis əməkdaşı Məcid Əhmədov güllələnib, 2 nəfər isə odlu silahla yaralanıb. Qətlə yetirilənlərin ən yaşlısı Dədəş Əsliyev 75 yaşında, ən kiçiyi isə beşikdə olan 39 günlük Hafiz olub.^[3]

Qırğın nəticəsində kənd sakinləri 1915-ci il təvəllüdlü Əsliyev Dədəkişi Bayram oğlu və onun ailə üzvləri — 1923-ci il təvəllüdlü Əsliyeva Pakizə Qulu qızı, 1959-cu il təvəllüdlü Əsgərova Havaxanım Dədəş qızı, 1963-cü il təvəllüdlü Adıgözəlova Alya Dədəş qızı, 1990-cı ilin fevral ayında anadan olmuş Adıgözəlov Hafiz Ramiz oğlu, onların həmkəndlisi, 1942-ci il təvəllüdlü Məhərrəmov Alməmməd Gülməmməd oğlu və xidməti vəzifəsini həyata keçirən 1965-ci il təvəllüdlü, polis əməkdaşı Məmmədov Məcid Oqtay oğlu odlu silahlarla qəsdən qətlə yetirmiş, Adıgözəlov Mülkədar İsrafil oğlu və polis əməkdaşı Əhmədov Zirəddin Musa oğlu isə odlu silahlarla yaralamışlar.^[4]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

↑ Əsgər Abdullayev. Azərbaycana qarşı erməni təcavüzü və xarici havadarlıq (PDF). Bakı: İqtisad universitetinin nəşriyyatı. 2004. səh. 161.
↑ Cullen, Robert. "A Reporter at Large, Roots." The New Yorker. 15 April 1991. p55-58
↑ ATV. "Sakinləri diri-diri yandırılan kənd" (az.). Youtube.com. 06.02.2023. 2023-02-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-07.
↑ Erməni cinayətləri (sənədlər əsasında) (PDF). I. Bakı: Vətən nəşriyyatı. 2004. səh. 81.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qarabağ münaqişəsi

Azərbaycan–Ermənistan münasibətləri ( Azərbaycan • Ermənistan) • Azərbaycan erməniləri (Bakı erməniləri) • Ermənistan azərbaycanlıları

Zəmin

Qarabağ bölgəsi • Dağlıq Qarabağ bölgəsi (tarixi) • Azərbaycan–Ermənistan müharibəsi (1918–1920) • Ermənistan–Azərbaycan müharibəsi (1918–1920) zamanı qırğınlar • Mart hadisələri (1918) • Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası (1948–1956) • Qarabağ hərəkatı • Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası (1988–1989) • Topxana meşəsinin qırılması (1988) • Sovet İttifaqının dağılması

Münaqişə əraziləri

Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti (1991-ci ildə ləğv edilib) (hazırda Xankəndi şəhəri, Xocalı rayonu, Xocavənd rayonu və Şuşa rayonunudur) • Digər ərazilər (Ağdam rayonu, Cəbrayıl rayonu, Füzuli rayonu, Kəlbəcər rayonu, Laçın rayonu, Qubadlı rayonu və Zəngilan rayonu)

Birinci Qarabağ müharibəsi

1988–1994

Toqquşma və poqromlar	Qafan hadisələri (1988) • Əsgəran toqquşması (1988) • Sumqayıt hadisələri (1988) • Xankəndi hadisələri (1988) • Gəncə hadisələri (1988) • Bakı hadisələri (1990)
Soyqırım və qətliamlar	Quqark qətliamı (1988) • Bağanis-Ayrım qətliamı (1990) • Cəmilli qətliamı (1991) • Meşəli qətliamı (1991) • Malıbəyli və Quşçular qətliamı (1992) • Qaradağlı qətliamı (1992) • Xocalı soyqırımı (1992) • Ağdaban qətliamı (1992) • Ballıqaya qətliamı (1992) • Başlıbel qətliamı (1993) • Daşbaşı qətliamı (1993)
Hərbi əməliyyatlar	Çaykənd əməliyyatı (1991) • Xankəndinin işğalı (1991 • Daşaltı əməliyyatı (1992) • Marquşavan əməliyyatı (1992) • Şuşanın işğalı (1992) • Laçının işğalı (1992) • Başkənd əməliyyatı (1992) • Goranboy əməliyyatı (1992) • Həsənqaya əməliyyatı (1992 • Kəlbəcərin işğalı (1993) • Ağdamın işğalı (1993) • Yay əməliyyatları (1993) (Cəbrayılın, Füzulinin, Qubadlının və Zəngilanın işğalı) • Kəlbəcər əməliyyatı (1993–1994) • Çeildağ əməliyyatı (1993) • Horadiz əməliyyatı (1994) • Tərtər əməliyyatı (1994)
Terrorlar və digərləri	Zvartnots Hava Limanında toqquşma • Leninakan yaxınlığında İl-76 qəzası (1988) • Tbilisi-Ağdam marşrut avtobusunun partladılması (1990) • Mİ-8 vertolyotunun Xocavənd səmasında vurulması (1991) • Şuşa yaxınlığında Mi-8 vertolyotunun vurulması (1992) • Bakı metrosunda partlayışlar • Ləmbəlidə partlayış (1994)
Daxili proseslər	Qara Yanvar (1990) • May hadisələri (1992) • Naxçıvanda dövlət çevrilişinə cəhd (1992) • Talış-Muğan böhranı • Sürət Hüseynovun qiyamı

Atəşkəs rejimi

1988–1994

Silahlı toqquşmalar	Xocavənd əməliyyatı (1997) • Ağdərə toqquşması (2008) • Ağdam toqquşması (2009) • Çaylı toqquşması (2010) • Sərhəd toqquşması (2012) • Təmas xəttində toqquşma (2014) • Ermənistanın Mİ-24 vertolyotunun vurulması (2014) • Aprel döyüşləri (2016) • Günnüt əməliyyatı (2018) • Tovuz döyüşləri (2020)
Dinc əhaliyə hücumlar	Fariz Bədəlov və Aygün Şahmalıyevanın ölümü (2011) • Alxanlı hücumu (2017)

İkinci Qarabağ müharibəsi

2020

Hərbi əməliyyatlar	Murovdağ uğrunda döyüşlər • Madagizin azad edilməsi • Lələtəpə əməliyyatı • Arazboyu əməliyyatlar • Cəbrayılın azad edilməsi • Hadrutun azad edilməsi • Füzulinin azad edilməsi • Zəngilanın azad edilməsi • Qubadlının azad edilməsi • Şuşanın azad edilməsi
Dinc əhaliyə hücumlar	Naftalan faciəsi • Tərtərin bombalanması • Gəncə bombalanmaları • Bərdənin bombalanması

Üçtərəfli bəyanatdan sonra

2020—2023

Silahlı toqquşmalar	Fərrux əməliyyatı (2021) • Şuşa istiqamətində toqquşma (2023) • Qarabağda döyüşlər (2023) (Qarabağda Rusiya sülhməramlılarının ölümü • Qarabağda yanacaq anbarında partlayış)
Sərhəd böhranı	Sərhəd toqquşmaları: noyabr, 2021 • avqust, 2022 • sentyabr, 2022 • aprel, 2023 • may, 2023
Terror və digər hadisələr	Susuzluq faciəsi (2021) • Şuşa yaxınlığında terror (2021)

Separatçı rejimin ləğvindən sonra

2023—

Proseslər	Qarabağ ermənilərinin Ermənistana təxliyə edilməsi • Qarabağda vəzifə tutan separatçıların həbsi • Azərbaycanın Qarabağ ermənilərinin reinteqrasiyası planı

Siyasi və hərbi liderlər

Siyasi liderlər

	Ayaz Mütəllibov • Yaqub Məmmədov • İsa Qəmbər • Əbülfəz Elçibəy • Heydər Əliyev • İlham Əliyev
	Levon Ter-Petrosyan • Robert Köçəryan • Serj Sarqisyan • Nikol Paşinyan

Hərbi liderlər

	Valeh Bərşadlı • Tacəddin Mehdiyev • Şahin Musayev • Tahir Əliyev • Rəhim Qazıyev • Dadaş Rzayev • Surət Hüseynov • İsgəndər Həmidov • Rövşən Cavadov • Vahid Musayev • Məmmədrəfi Məmmədov • Səfər Əbiyev • Zakir Həsənov
	Arkadi Ter-Tadevosyan • Kristapor İvanyan • Qurgen Dalibaltayan • Jirayr Səfilyan • Monte Melkonyan • Norat Ter-Qriqoryants • Samvel Babayan • Vazgen Sarkisyan • David Tonoyan • Cəlal Harutyunyan

Danışıqlar prosesi

ATƏT-in Minsk qrupu • Beyker qaydaları • Praqa prosesi • Madrid prinsipləri

Beynəlxalq sənədlər

Jeleznovodsk Kommünikesi • Tehran Kommünikesi • Bişkek protokolu • 12 may 1994-cü il tarixli atəşkəs sazişi • Həştərxan Bəyannaməsi • Dağlıq Qarabağ Bəyamnaməsi • NATO Lissabon Sammiti Bəyannaməsi • AŞPA-nın qətnamələri (1416 • 2085) • BMT Baş Assambleyasının qətnamələri (48/114 • 60/285 • 62/243) • BMT TŞ-nin qətnamələri (822 • 853 • 874 • 884) • Üçtərəfli bəyanat (2020) • Moskva bəyanatı (2021) • Atəşkəs razılaşması (2023)

Münaqişənin fəsadları

Münaqişə zamanı itkin düşən azərbaycanlılar • Kütləvi məzalıqlar (Xocavənd • Şuşa) • Münaqişə zamanı dağıdılmış tarix-memarlıq abidələri

İrsi

Qarabağ müharibəsi incəsənətdə • Xarıbülbül • Anım Günü • Zəfər Günü

Əlaqəli mövzular

Qarabağlaşdırma • Dilqəm Əsgərov və Şahbaz Quliyevin girov götürülməsi • İranda Azərbaycana dəstək aksiyaları • Rusiya-Türkiyə Birgə Monitorinq Mərkəzi • Xankəndi–Laçın yolunda aksiyalar

Erməni silahlılarının Azəbaycanın dinc əhalisinə hücumları
Azərbaycan–Ermənistan münasibətləri ( Azərbaycan • Ermənistan) • Azərbaycan erməniləri • Ermənistan azərbaycanlıları
Zəmin	Ermənistan–Azərbaycan müharibəsi (1918–1920) • Ermənistan–Azərbaycan müharibəsi (1918–1920) zamanı qırğınlar • Mart hadisələri (1918) • Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası (1948–1956) • Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası (1988–1989)
Soyqırımlar	Xocalı soyqırımı
Qətliamlar	Bağanis-Ayrım qətliamı (1990) • Meşəli qətliamı (1991) • Ağdaban qətliamı (1992)