1. Yaşayış binası, həmçinin müxtəlif müəssisə və idarələri yerləşdirmək üçün bina, tikili. Kərpic ev. Daş ev. Yaşayış evi. Altımərtəbəli ev.
– On üç il bundan irəli evləri yazanda Danabaş kəndinin tüstü çıxanı düz altı yüz əlli ikiyə çatmışdı.
Şose yolu kənarında, sarı kirəmitli … bir ev görünürdü.
// Mənzil, otaq, ailənin yerləşdiyi yer. Evə getmək. Evdən gec çıxmaq. Ev yığışdırmaq.
– [Mərcan bəy:] Əlbəttə, boşayacağam, təvəqqe edirəm ki, bu gün mənim evimdən çıxasan.
[Hacı Nəsir:] Bir kasıb kişinin qızını alıb evimə gətirəcəyəm.
2. Zəhmətkeşlərin hər hansı bir mədəniməişət ehtiyaclarına xidmət edən ictimai müəssisə, yer. Ziyalılar evi. Körpələr evi. Müəllimlər evi.
– Mədəniyyət evinin işıqlı və böyük zalı adamla qaynaşırdı.
3. Ailə, oğul-uşaq, külfət mənasında. Evinə yaxşı baxır. Evin dərdini çəkmək. Evinə bağlı adam.
– [Məşədi Səttar:] Əhvalın necədir, ev, uşaq salamatdırmı?
□ Ev açmaq (qurmaq) – özünə ayrıca ailə qurmaq. O, ata-anasından ayrılıb özünə ev açdı.
– [Kəmtərov və Leyla] indi belə güman edirdilər ki, dəm-dəsgahlı ev qurmaq istəyənlərin, oxumuşluğun, qarşılıqlı sevgi ilə qurulmuş ailənin qaydası belədir ki, var.
Ev adamı – 1) ailənin üzvü və ya ailəyə yaxın şəxs.
Başqa vaxt olsaydı, çoxdan ev adamından biri cumub [Həmzənin] paltosunu, papağını alaraq asqıdan asmışdı. ;
2) köhn. evfemistik yolla ərin öz arvadının adını çəkməmək üçün işlətdiyi ifadə.
[Qoca kişi:] Çünki dünən Yarməmmədin ev adamı gəlmişdi bizə, qarabaşımıza demişdi ki, Kərbəlayı Səfər evə gəlsə, ona bir de, gəlsin, bizim uşağa baxsın.
Ev arvadı (qadını) – heç bir müəssisə və ya idarədə işləməyib, ancaq ev işləri və təsərrüfatı ilə məşğul olan qadın, evdar qadın.
[Hurizad oğluna:] Yaxşı, elə oxumuş qızdan ev qadını olarmı? – deyə ciddi sima ilə sordu.
Üst qatlarda ev arvadı yoxdur ki?
Ev qulluqçusu – muzdla başqasına müxtəlif ev işləri görən qadın (qız). [Məsmə:] …Mənim həyatımın ikinci səhifəsi 23-cü ilin baharından başlayır.
Bu zaman ev qulluqçularının sığorta edilməsi üçün qanun nəşr edilmişdi.
Ev olmaq, ev yiyəsi olmaq – evlənmək, ailə qurmaq, ev-eşik sahibi olmaq.
[Soltan bəy:] Qızım, inad olma, … gedərsən ərə, oğul-uşaq sahibi olarsan, ev yiyəsi olarsan.
Zarafat deyil, evlənir, ay parçası kimi bir qız alır. Ev olur, daha yurdsuzluqdan çıxır.
Ev sahibi, ev yiyəsi məc. – ailənin başçısı, evin böyüyü. Qonaq qonağı sevməz, ev yiyəsi hər ikisini. ( Ata. sözü ).
Tahir ev yiyəsini bir də çağırdı.
Ev tökmək – evin hər tərəfini silib-süpürmək, tamam təmizləyib yığışdırmaq.
Evdən çıxmaq – ailədən küsüb getmək.
[Mehriban] Rəmziyyəsini kimə tapşırıb evdən çıxır, onları tərk edirdi.
4. Heyvan adlarının əvvəlində onların evdə bəsləndiyini, əhliləşmiş olduğunu bildirir. Ev heyvanı. Ev quşu. Ev arısı. – Ev danası ev danasından qorxmaz. ( Ata. sözü ).
Məşhur sayaçı sözlərində ev heyvanları birbir zikr olunur.
5. Bəzi sözlərin əvvəlində, həmin sözlərin ifadə etdiyi şeylərin evlə bağlı və ya evə aid olduğunu, evdə işləndiyini, evdə hazırlandığını, yaxud evdə icra edildiyini bildirir. Ev paltarı. Ev başmağı. Ev xörəyi. Ev çörəyi. Ev tapşırığı. Ev işləri.
◊ Ev bizim, sirr bizim – gizli saxlanmalı olan söz, iş haqqında deyilir.
Ev bizim, sirr bizim, söhbətini elə, Fərmandan de!
Ev yıxmaq – birinə pislik etmək, bədbəxt etmək.
[Mərcan bəy:] Mənim evimi yıxdın, hələ bir gəlib pul da istəyirsən?
Evdə bişməyib, qonşudan gəlməyib – haqqında heç bir şey bilinməyən, heç bir təsəvvür olmayan şey haqqında.
Axı neyləyim, evdə bişməyib, qonşudan gəlməyib, bir balaca tərpənəndə elə bilirəm çarpayı altımda yatacaq.
Evdə qalmaq – vaxtı keçdiyi halda ərə getməmək (qız haqqında).
[Asya:] Bəs ay Gülçöhrə, onda daha heç ərə getməyib, evdə qalıb un çuvalına tay olacaqsan?
Evdən (ev-eşikdən) uzaq, evlərdən iraq! – ölüm və ya fəlakətdən danışarkən söylənən evfemistik ifadə.
[Məşədi Məmməd:] Allah evlərdən iraq eləsin, məni qorxudan elə işin burasıdır.
Evdən gəlmək – pay gətirmək, əlidolu gəlmək.
Evi abad, evin abadan! – yaxşılığa, hörmətə qarşı təşəkkür ifadəsi.
[Əsgər Gülçöhrəyə:] Xanım, evin abadan, sənin əlinin bərəkəti mənə bəsdir.
Evi başına götürmək – bərkdən qışqırmaq, bağırmaq, çığırmaq. Uşaq evi başına götürüb.
– Buzov isə ardıarası kəsilmədən mələyir, evi başına götürürdü.
Evi başına uçulmaq – bax evi yıxılmaq.
Evi bərbad (viran) olmaq – bax evi yıxılmaq.
Evi viran olmuş (dağılmış, bərbad olmuş, yıxılmış) – bədbəxt, zavallı, yazıq.
Nə çarə edim eşqimə pəs mən evi viyran; Yüz çöhrəyə mən müştəriyəm valehi-didar.
[Məşədi İmam:] Axı, Məşədi evi yıxılmış başına nə daş salsın.
Evi yıxılmaq, evi bərbad olmaq – ağır bir fəlakətə düçar olmaq, bəlaya düşmək, bədbəxt olmaq.
Eşiyin daşına ta dəydi rəqibin qədəmi; Evim ol ləhzə yıxıldı, başıma daş oldu.
Qalar müsafiri-biçarə çarəsiz çöldə; Evi yıxıldı, əgər oğruya düçar oldu.
Ədə, kişini qatıblar atın qabağına aparırlar, kişinin evi yıxıldı.
Evin tikilsin! – alqış, tərif məqamında işlənən ifadə (bəzən etiraz bildirir). [Teymur:] Ay evin tikilsin, on tümən elə mənim belimdəki fitənin qiymətidir. “M.N.lətif”.
[Ələmdar Məşədiyə:] Evin tikilsin! Tamahın Əlinin zülfüqarından da itidir!
Evin(i) yıxmaq – pis yola aparmaq, xatalı işə cəlb etmək, bədbəxt etmək.
Deyir ki, Məşədi qorxulu yolnan gedir, oğlunu da özünə qoşub evini yıxır.
[Tamaşa:] Ağazalın evin yıxan elə siz olmadınızmı?
Evindən qaçaq düşmək – hər hansı bir səbəbə görə ailəsindən uzaqlaşmaq, aralı yaşamaq.
Evindən düşəsən qaçaq; Sağ gözünə batsın bıçaq.
Öz evini yıxmaq – ehtiyatsızlığı üzündən özünü bəlaya salmaq, ağır vəziyyətə düşmək, özünü bədbəxt etmək.
[Süleyman bəy:] Kül mənim başıma, niyə mən böyüklər sözünə baxmadım, tay-tuşumu tanımadım, öz evimi yıxdım…
