İlisu sultanlığı — şimal-qərbi Azərbaycanda mövcud olan feodal təsisatlarından biri.[1] XVI əsrin II yarısında Səfəvilərin İlisu hakimlərinə sultan titulu verməsi nəticəsində yaranmışdır. XVII–XVIII əsrlərdə sultanlıq öz müstəqilliyini qoruyub saxlaya bilmişdir.[2]
Tarixi dövlət | |
İlisu sultanlığı | |
---|---|
|
|
|
|
Paytaxt | Saxur |
Rəsmi dilləri | saxur, azərbaycan dili, gürcü |
Dövlət dini | İslam (çoxluq), Gürcü Pravoslav Kilsəsi (azlıq) |
Əhalisi | saxurlar, azərbaycanlılar, ingiloylar |
İdarəetmə forması | Seçkili monarxiya |
Sultan | |
• 1562-1598 | Adıgörklü bəy (ilk) |
• 1830-1844 | Daniyal sultan (sonuncu) |
Tarixi | |
• 1604 | Səfəvi şahı I Abbas bu torpaqları Kaxeti çarlığından alaraq Dağıstan feodal klanlarına verdi. |
• 1844 | Rusiya imperiyasının işğalı |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
İlisu sultanlığına şimaldan və şərqdən Qafqaz dağları, qərbdən Qanıq çayı, cənub-şərqdən Şəki xanlığı ilə həmsərhəd idi. İlisu sultanlığı əsasən iki hissədən ibarət idi. Birinci hissə Saxur vilayəti, yaxud "Dağ mahalı" adlanırdı. Bu hissənin tərkibinə əsasən Dağıstan torpaqları, Saxur (kənd)i və Samur vadisinə qədər uzanan ərazilər daxil idi. İkinci hissə ayrıca İlisu sultanlığından ibarət olub Saxur (kənd) vilayətindən cənubdakı torpaqları əhatə edirdi.
İlisu sultanlığının təməli 3 avqust 1563-cü ildə qoyulmuş və 26 avqust 1844-cü il tarixində Rus imperiyası tərəfindən işğal edilmişdir. Sonuncu İlisu hakimi Danyal Sultan Şeyx Şamilin tərəfinə keçmişdir.
İlisu sultanlığının tarixi, xüsusən də sultan titulu daşıyan İlisu hakimlərinin geneologiyası haqqında səslənən fikirlər bu günə qədər bir-biri ilə ziddiyyət təşkil edir. Sultanlığın yaranmasını gürcü tarixçiləri və bir sıra rus tədqiqatçılar Kaxetiya çarlığının parçalanmasının nəticəsi kimi dəyərləndirmişlər. Onların fikrincə İlisu hakimləri islamı qəbul etmiş gürcü knyazı Quram Vaxvaxişvilinin nəslindən idilər.[3]
Səfəvi hökmdarı Şah I Abbasın Gürcüstana hücumu ərəfəsində Qaxın gürcü canişini eristav Quram Vaxvaxışvili şahın hüzuruna gələrək islamı qəbul etmiş və Kaxetiyaya qarşı hərbi əməliyyatlarda İran ordusunun tərkibində öz dəstəsi ilə fəal ıştirak etmışdır. Dağıstan, Azərbaycan və digər bir qism rus tədqiqatçıları sultanlığın yaradıcıları kimi Dağıstan xalqlarından olan saxurların[4][5] və hətta avarların[6][7] xüsusi rolunu qeyd etmışlər. Bölgənin epiqrafik abidələrini tədqiq etmiş alim Məşədixanım Nemətova isə İlisu hakimlərinin sələflərinin türkləşmiş ərəblər olduğu fikrini irəli sürmüşdür.
İlisu sultanlığı haqqında yazılan bir sıra publisistik məqalə və araşdırmalarda isə İlisu sultanlarının geneologiyasının türklərlə bağlı olduğu göstərilir.[8][9][10][11] İlisu sultanlarının xələfləri olan Sultanovlar nəslinin nümayəndələri dünyanın bir sıra ölkələrində yaşayırlar.
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir. |