Qusar şəhəri
|
Bu məqalə Qusar şəhəri haqqındadır. Rayon üçün Qusar rayonu səhifəsinə baxın. |
Qusar (ləzg. КцIар)— Azərbaycanın şimalında şəhər, Qusar rayonun inzibati mərkəzi. 1938-ci ildə rayon tabeli şəhər statusu almışdır.[2] Böyük Qafqaz dağlarının ətəyində, Qusar çayı üzərində yerləşir.
| Şəhər | |
| Qusar | |
|---|---|
 | |
| 41°25′19″ şm. e. 48°25′17″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
| Rayon | Qusar rayonu |
| İcra başçısı | Şair Alxasov |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaşayış məntəqəsi statuslu | 1938-ci ildən |
| Mərkəzin hündürlüyü | 680 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 21 341[1] nəfər (2023) |
| Milli tərkibi | azərbaycanlılar, ləzgilər və b. |
| Dini tərkibi | müsəlmanlar |
| Rəsmi dili | Azərbaycan dili |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodu | +994 2338 |
| Poçt indeksi | AZ 3800 |
| Nəqliyyat kodu | 38 |
| Digər | |
| qusar-ih.gov.az | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Dünyada Ləzgilərin kompakt yaşadığı ən böyük şəhər və eyni zamanda Azərbaycanda sayıca üstünlük təşkil etdiyi yeganə şəhər.
Şəhərin əhalisi 21 341 nəfər, ümumi rayonn əhalisi 101 687 nəfərdir.[3]
Bakı şəhərindən məsafəsi 180 km-dir.
Etimologiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]İndiki "Qusar" toponimi əvəllər “Ksar” (Ксар), daha sonra isə “Ktsar”(КцIар) formasını alır. Oxford dünya toponimlərin qısa lüğətinə görə bu toponim "kişi" mənasındaki ləzgicədəki "kas" sözündən gəlir.[4]
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Rusiya imperiyası ilə müharibə
[redaktə | mənbəni redaktə et]
1837–1839-cu illərdə Qusarın ərazisində[5][6] İmam Qazi Muhamməd Xuluqvi və Abrek Əli Hilivi rəhbərliyi ilə Rus çarına Qazavat elan edirlər.[7][8] Bölgəsinin bütün Ləzgi soyları bu üsyanda iştirak elədi, ümumilə 12.000 mürid var idi.[5][6]
Mədəniyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]Mətbəx
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qusar mətbəxi Azərbaycanın ən tanınmış mətbəxlərindən biri olmaqla, çox zəngindir.
Abidələr
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qusarda soyqırım abidəsi "Ermənilər silahlı, dinc camaat isə əliyalın olub. Əlbəyaxa döyüşdə yüzlərlə insan ölüb, o vaxt sıx kolluq olan Qanlı dərədə ermənilərin qarşısını qorxmadan kəsən xeyli adamın qanı gedib, dərədə qan su yerinə axıb. O vaxt həmin dərə Şimi dərə adlanırdı, faciədən sonra bura Qanlı dərə adlandırılıb".
Əhalisi
[redaktə | mənbəni redaktə et]01.01.2023-cu il siyahıyaalınmasına əsasən Qusar şəhərində yaşayanların sayı 21 341 nəfər olmuşdur.[9]
Şəhər Ləzgilərin kompakt yaşadığı ərazi olmasına baxmayaraq, son illərdə yeni nəsil arasında Ləzgicə bilənlərin sayı azalıb, bununla bağlı UNESCO Ləzgi dilinin yox olma təhlükəsinin olduğunu bildirib.[10]
| 2000 | 2005 | 2010 | 2015 | 2020 |
|---|---|---|---|---|
| 98,72 % | 87,26 % | 48,25 % | 39,22 % | 28,79 % |
Son 10 ildə (2009-2019) Ləzgicəni öz ana dili hesab edənlər 15% azalıb, eyni zamanda rusca danışanlar 15,2% faiz çoxalıb.
| Etnik qrup | Ləzgi dili
ana dili saymayan[q 1] |
Ləzgi dili
sərbəst danışan[q 2] |
Azərbaycan dili
sərbəst danışan[q 3] |
Rus dili
sərbəst danışan[q 4] |
|---|---|---|---|---|
| ləzgi | 9.10% | 91.70% | 96.30% | 23.70% |
| Etnik qrup | Ləzgi dili
ana dili saymayan[q 1] |
Ləzgi dili
sərbəst danışan[q 2] |
Azərbaycan dili
sərbəst danışan[q 3] |
Rus dili
sərbəst danışan[q 4] |
|---|---|---|---|---|
| ləzgi | 24.90% | 85.20% | 96.10% | 38.90% |
| Etnik qrup | Sayı, 1970 sa.[17] | Nisbəti, 1970 sa.[17] |
|---|---|---|
| cəmi | 11 144 | 100.0 % |
| ləzgi | 8 257 | 74.1 % |
| azərbaycanlı | 1 413 | 12.7 % |
| rus və ukraynalı | 973 | 8.7 % |
| yəhudi | 313 | 2.8 % |
| erməni | 65 | 0.6 % |
| tatar | 28 | 0.3 % |
| gürcü | 6 | 0.1 % |
| avar | 1 | 0.1 % |
Texniki problemlərə görə qrafiklər müvəqqəti olaraq söndürülüb. |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ərazisi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qusar rayonu şimaldan Rusiya Federasiyası ilə, şərqdən Xaçmaz rayonu ilə, cənubdan Quba rayonu ilə və qərbdən Qəbələ rayonu ilə sərhədlərə malikdir. Rayon mərkəzi dəniz səviyyəsindən 690–730 metr, ən ucqar Əlix kəndi 2400 metr yüksəklikdə yerləşir. Böyük Qafqaz dağlarının Bazardüzü (4466 m.) və Şahdağ (4243 m.) zirvələri, eləcə də 1998-ci ildə Heydər Əliyevin 75 illik yubileyi şərəfinə fəth edilmiş və ümummilli liderimizin adı verilmiş Heydər zirvəsi (3755 m.) Qusar rayonu ərazisindədir.
Qalereya
[redaktə | mənbəni redaktə et]-
Qusar Cümə məscidi -
Qusar Olimpiya İdman Kompleksi -
Qusar Şahmat Məktəbi -
Qusar təzə körpü -
-
-
-
Qusar şəhər Mərkəzi Xəstəxanas -
Lermontovun ev-muzeyi (Qusar)
.jpg)
.jpg)
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2018-11-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-01.
- ↑ Президиум Верховного Совета Азербайджанского ССР. "Азербайджанская ССР, Административно-территориальное деление на 1 января 1961-го года". Азербайджанское государственное издательство, Баку, 1961, стр. 8
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2018-11-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-28.
- ↑ Everett-Heath, John. Gusar(i) // The Concise Dictionary of World Place-Names (6). Oxford University Press. 2020. ISBN 978-0191905636. 2021-02-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-01.
- ↑ 1 2 Сумбатзаде, 1961
- ↑ 1 2 АСЭ, 1979
- ↑ "Куба: апрель-май 1918 г. мусульманские погромы в документах — Солмаз Рустамова-Тогиди — Google Книги". 2020-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-28.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-02-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-28.
- ↑ Samadov (www.anarsamadov.net), Anar. "Azərbaycanın regionları". Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi (az.). 2018-11-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-02.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-16.
- ↑ 1 2 The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan :Population by ethnic groups (by population census) Arxivləşdirilib 2012-11-30 at the Wayback Machine---İn this and following table — everybody defermined nationality themself. Information on children are obtained from.
- ↑ 1 2 Population statistics of Eastern Europe (pop-stat.mashke.org) :Ethnic composition of Azerbaijan 2009 Arxivləşdirilib 2012-02-07 at the Wayback Machine
- ↑ 1 2 Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi: 1.12. Əhalinin milli tərkibi 1926–2009 (əhalinin siyahıyaalınmalarının məlumatlarına əsasən) + 1.13. Əhalinin ana dili və sərbəst danışdığı dillərə görə bölgüsü (2009-cu il əhalinin siyahıyaalınmasının məlumatlarına əsasən) Arxivləşdirilib 2012-05-12 at the Wayback Machine---Siyahıyaalınmalar zamanı sorğu olunan hər bir şəxs milliyyətini özü müəyyən edir. Uşaqların milliyyəti valideynlərin dediklərinə əsasən yazılır. + Əhalinin sərbəst danışdığı dillər üzrə məlumatlar müvafiq millətlər üzrə 3 və yuxarı yaşlı əhaliyə nisbətən faizlə verilmişdir.
- ↑ 1 2 Azərbaycan Respublikası əhalisinin siyahıyaalınması, 2009-cu il. XIX cild:Əhalinin milli mənsubiyyətinə, yaşına, ana dili və sərbəst danışdığı digər dillərə görə bölgüsü. — 2011
- ↑ 1 2 Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi: Statistik Göstəriciləri 2012: Demoqrafik göstəricilər[ölü keçid]
- ↑ 1 2 United Nations Statistics Division, Demographic Statistics: Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence Arxivləşdirilib 2018-11-01 at the Wayback Machine
- ↑ 1 2 Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Кусарский район (перепись 1970 года) Arxivləşdirilib 2019-07-27 at the Wayback Machine
- ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1926).
- ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1939).
- ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1959).
- ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1970).
- ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1979).
- ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1989).
- ↑ http://www.azstat.org/region/az/007_4.xls.
Sitat səhvi: " q " adlı qrup üçün <ref> teqləri mövcuddur, lakin müvafiq <references group="q"/> teq tapılmadı