ANTİSEMİ́T

Şimali Qafqazda antisemit iğtişaşlar — 2023-cü ilin oktyabr ayının sonlarında Rusiyanın Şimali Qafqaz regionunda baş tutmuş bir neçə şiddətli antisemit iğtişaşlar. Region əhalisinin əksəriyyəti müsəlmandır. İğtişaşlar 2023-cü ildə İsrail–HƏMAS müharibəsi zamanı baş vermişdir. Bu münaqişə dünyanın müxtəlif yerlərində antisemit hadisələrin artmasına səbəb olmuşdur. == Zəmin == Mahaçqala Hava Limanında baş verən hadisələrdən bir neçə gün əvvəl lokal "Telegram" kanalları hava limanındakı toplantıda iştirak etmək üçün çağırışlar etmişdir. Dağıstana gələn "İsrail qaçqınları" ilə bağlı mesajlar rus-ukraynalı siyasətçi İlya Ponomaryov tərəfindən açılan "Səhər Dağıstan" kanalında dərc olunmuşdu. Əvvəllər həmin "Telegram" kanalı 2022-ci ildə Şimali Qafqaz etirazlarını təşkil etmişdir. == Reaksiyalar == === Daxili === Dağıstanın rəhbəri Sergey Məlikov hadisəni kobud qanun pozuntusu adlandırmış və əlavə etmişdir ki, dağıstanlılar "haqsız insanların və siyasətçilərin hərəkətləri nəticəsində həlak olanların iztirablarına rəğbət bəsləyir və Fələstində sülh üçün dua edirlər". Dağıstanda ən çox yəhudi əhalisinin yaşadığı Dərbənd ravvini Ovadiya İsakov "Dağıstanda vəziyyət çox ağırdır" və "[yəhudi] icması çox qorxur … qaçmaq üçün yer yoxdur" demişdi. Şimali Qafqazın daha iki regionunun regional liderləri sakitliyə çağırış etmişdilər.

Antisemitizm (bəzən anti-semitizm kimi də yazılır; həmçinin yəhudi əleyhdarlığı, yəhudi düşmənçiliyi) — millətçilik, irqçilik ideologiyasının bir növü; digər millətçilik formalarından fərqi onun yalnız bir xalqa - yəhudi millətinə və ya mədəniyyətinə, iudaizm dininə qarşı nifrət bəsləməsi və onları təqib etməsidir. Antisemitizmin qədim yəhudilərin yaşadıqları bütpərəst cəmiyyətlərlə ziddiyyətə düşmələri nəticəsində meydana çıxdığını demək olar. Yəhudilərin bütpərəstliyə qarşı çıxmaları onların yaşadıqları ölkələrə sevgi hissi duymamaları şəklində qəbul edilirdi. Yəni, başlanğıcda antisemitizmin təməlini dini fikir ayrılıqları qoymuşdur. Antisemitizmi dünyanın bir çox qabaqcıl mütəfəkkirləri «yəhudilərin talançı təqibi» kimi pisləmişlər. Xristianlığın meydana gəlməsindən sonra antisemit hərəkətlər xristianlığı iudaizmin müdaxilələrindən qorumaq və İsa Məsihin çarmıxa çəkilməsinin intiqamını almaq xarakteri qazandı. Roma İmperiyası dövründə İsgəndəriyyədə edilən yəhudi say azaltması buna bir nümunədir. Orta əsrlərdə yəhudilər əleyhinə bir sıra söz-söhbətlər (məsələn, xristian uşaqlarının yəhudi ayinlərində qurban edilməsi) ortaya çıxır və bu söz-söhbətlərdən təsirlənən xalq yəhudilərə qarşı qanlı hərəkətlər edirdi. Eyni dövrdə İslam ölkələrində antisemitizm əhli-kitab sayılan yəhudilərin zimmi statusu almaları sayəsində hər hansı bir problem meydana gətirmədi. Müsəlman İspaniyasında (Əndəluz), Bağdad, Dəməşq və Qüdsdə yəhudilər ticarət sahəsində sərbəst çalışırdılar.

Yaponiyada antisemitizm (日本における反ユダヤ主義, Nihon ni aru hanyudayaşuqi) ilk dəfə XX əsrin birinci yarısında yayılmağa başlamışdır. İkinci dünya müharibəsində Yaponiyada antisemitik təbliğatlar aparılsa da, Yaponiya qeyri-monoteist ölkə olduğu üçün və böyük yəhudi icmasına malik olmadığı üçün bu idealogiya heç vaxt geniş yayılmamışdır. == Tarixi == === Müharibəyəqədər === Yapon–yəhudi münasibətləri XIX əsrin ikinci yarısında başlamışdır. Yaponiyada yəhudilər haqqında ilk mənfi ideyalar 1877-ci ildə Vilyam Şekspirin "Venesiya taciri" əsərinin tərcüməsi ilə yaranmışdır. Yaponiyaya antisemitizmi 1918–22-ci illərdə Sibirdə döyüşmüş və Ağ qüvvələrlə əlaqələr yaratmış yapon əsgərlər gətirmişdir. 1920-ci illərdə Yaponiyada sağçılar yəhudiləri təsvir edərkən "yəhudi təhlükəsi", "kommunizmin səbəbkarları", "dünyanı idarə etmək konspirasiyası" kimi ifadələrdən istifadə etməyə başlamışdırlar. Buna baxmayaraq, liberal alim Sakuzo Yoşino və başqa yazıçılar antisemitizmi tənqid etmiş, hətta bəziləri yaponlarla yəhudilərin qohumluq nəzəriyyəsini təbliğ etmişdirlər. Fələstində olmuş, sionist liderlərlə görüşmüş polkovnik Norihiro Yasue və donanma kapitanı Koreşiqe İnuzuka antisemitik olsalar da, Yaponiyanın maraqları uğrunda yəhudilərlə əməkdaşlıq etməyə razı idilər. 1920–30-cu illərdə Yaponiya tərəfindən işğal edilmiş Mancuriya və Çin ərazilərində antisemitizm Ağ rus faşistləri tərəfindən təbliğ olunurdu. Onlar "Our Way" qəzetində idealogiyalarını yayırdılar və bir çox varlı yəhudini qaçırıb öldürürdülər.

"İsrail Tələbələrinin Antisemitizmə Qarşı Mübarizəsi" Tələbə Birliyi 2011-ci ildə yaradılıb və əsas fəaliyyəti antisemitizmə, ksenofobiyaya və Holokost inkar edilməsinə qarşı internet portallarında mübarizədir.

Ermənistanda antisemitizm — Ermənistanda yəhudilərə qarşı nifrət. Müxtəlif mənbələrə görə Ermənistanda 1,000-ə yaxın yəhudi yaşayır. == Tarixi == === Zəmin === Ermənistanda antisemitizmin əsas mənbəyi İsrailin Azərbaycanla güclü əlaqələri və ona silah satmasıdır. 2020-ci ildə İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının prezidenti Arayik Arutyunyan İsraili ermənilərə qarşı "soyqırım"da iştirak etməkdə ittiham etmişdir. Livandakı ermənilər həmin müharibə zamanı etiraz aksiyasında Türkiyə və Azərbaycan bayraqları ilə birlikdə İsrail bayrağını da yandırmışdılar. === İfadələr === Ermənistanda antisemitizm mövzusundan istifadə edən çox sayda siyasətçilər var. 1998-ci ilin aprelində məşhur erməni politoloq və iqtisadçı İqor Muradyan Ermənistanın aparıcı "Ermənistanın səsi" nəşrində antisemit məqalə dərc etmişdir. Muradyan iddia etmişdir ki, erməni-yəhudi münasibətlərinin tarixi "arilər semitlərə qarşı" münaqişəsinin təzahürləri ilə dolu olmuşdur. O, yəhudiləri etnik münaqişələri, o cümlədən Dağlıq Qarabağla bağlı mübahisələri qızışdırmaqda ittiham etmiş və İsrailin Türkiyə ilə yaxşı münasibətləri fonunda Ermənistanın təhlükəsizliyindən narahat olduğunu bildirmişdir. 2004-cü ildə prezidentliyə namizəd Tiqran Karapetyan Erməni soyqırımının təşkilində bilavasitə yəhudilərin iştirakını əlaqələndirmişdir.

Antisemitizmin silahlaşdırılması, antisemitizmin alətləşdirilməsi və ya antisemitizm kartını oynamaq — antisemitizm ittihamlarının siyasi məqsədlər üçün, xüsusən də İsrailin tənqidinə qarşı çıxmaq üçün istifadə edildiyi halda təsvir edilməsi. Bu cür ittihamlar qarayaxma taktikası və "motivə müraciət" kimi tənqid edilmişdir. Bəzi yazıçılar bunu irq kartı oynamaqla müqayisə etmişlər. Yəhudilərə qarşı istifadə edildikdə, bu, "özünə nifrət edən yəhudi" kimi peyorativ iddia formasını ala bilər. Bu cür hərəkətlərə dair təkliflər müxtəlif təşkilatlar tərəfindən İsrail–Fələstin münaqişəsinin mərhələlərində və antisemitizmin mübahisəli işçi tərifinin qəbul edilməsində qaldırılmışdır. Tənqidçilər silahlaşdırma ittihamının antisemitizmlə bağlı problemi həll etməyən antisemit "ad hominem" hücumuna bərabər olduğunu müdafiə etmişdilər. İttiham həmçinin, dəlildən çox ehtimala əsaslanan "şəhadət ədalətsizliyi" kimi tənqid edilmişdir.