İQTİSADİ

Risk — dəyər kəsb edən hər hansı bir obyektin, vəsaitin, və s. itirilmə ehtimalıdır. Risk arzuolunmaz bir hadisənin başvermə, yaxud gözlənilən bir hadisənin baş verməməsi ehtimalıdır. Risk neqativ nəticələnə biləcək hər hansı hərəkət, yaxud hərəkətsizliklərdir. Risk hər hansı bir işin, hərəkətin nəticəsinə 100% dəqiqliklə əmin olmadıqda meydana çıxır. Riskin bir sıra xarakterik xüsusiyyətləri var: 1. Qeyri-müəyyənlik: risk, ancaq hadisələrin gedişatının bir neçə istiqamətdə inkişaf etmə ehtimalı olduqda mövcuddur; 2. Zərər: risk, ancaq hadisələrin gedişatının itkiyə (ziyana), yaxud digər neqativ nəticələrə səbəb olma ehtimalı olduqda mövcuddur; 3. Analiz imkanı: risk, ancaq hadisənin "gözləyənlər"i tərəfindən subyektiv rəy formalaşdıqda və gələcək dövr üçün hadisələr keyfiyyət və kəmiyyət üzrə qiymətləndirildikdə mövcuddur; 4. Əhəmiyyətlilik: risk, gözlənilən hadisə əməli (praktik) əhəmiyyətə malik olduqda və ən azı bir subyektin maraqlarına aid olduqda mövcuddur.

İqtisadi agent — müəyyən müddət ərzində başqasının tapşırığı ilə və onun hesabına istehsal, satış, tədarük, topdan satış ticarəri üzrə fəaliyyət göstərən hüquqi və ya fiziki şəxslərdir; onların əqd sənədlərinə imza etmək hüququ olmur; öz xidmətlərinə görə sifarişçidən — müqavilə əsasında — müəyyən məbləğdə haqq alır. Məsələn, alıcılar (istehlakçılar) və satıcılar (istehsalçılar) vahid bazarın qismən tarazlıq modellərində iki ümumi agent növüdür. Makroiqtisadi modellər, xüsusən də açıq şəkildə mikro təməllərə əsaslanan dinamik stoxastik ümumi tarazlıq modelləri, ev təsərrüfatlarının, firmaların və hökumətlərin və ya mərkəzi bankların iqtisadiyyatdakı əsas agent növləri olduğunu göstərir. Bu agentlərin hər biri iqtisadiyyatda bir neçə rol oynaya bilər; evlər, məsələn, modeldə istehlakçı, işçi və seçici rolunu oynaya bilər. Bəzi makroiqtisadi modellər işçilər və alıcılar və ya kommersiya bankları kimi daha çox agent növünü ayırd edir. Agent termini əsas agent agentləri üçün də istifadə olunur; bu halda konkret olaraq direktor adından fəaliyyət göstərməkdə ittiham olunan birinə aiddir. Agent əsaslı bir hesablama iqtisadiyyatında, aidiyyəti agentlər, real insanlar deyil, məkan və zamandakı “qaydalara görə qarşılıqlı fəaliyyət kimi modelləşdirilmiş hesablama obyektləridir”. Qaydalar müəyyən edilmiş stimul və məlumatlara əsaslanan davranış və sosial qarşılıqlı əlaqəni modelləşdirmək üçün hazırlanmışdır. Agent anlayışı, dinamik çox agentlikli iqtisadi sistem kontekstində digər bu cür subyektlərlə qarşılıqlı fəaliyyət göstərən hər hansı bir daimi fərdi, sosial, bioloji və ya fiziki şəxs kimi şərh edilə bilər. == Agentlərin əsas funksiyası == Alıcı və satıcılara uzun müddət müvəkkillik etməkdən ibarətdir.

İqtisadi artım (ing. economic growth) — bir ölkənin ölçüləbilən iqtisadi faktorlarının müəyyən müqayisə edilən dövr içində kəmiyyət baxımından dəyişməsidir. Ölkənin ümumdaxili məhsul həcminin artması həm iqtisadi böyümə və həm də iqtisadi inkişaf kimi ələ alınır. Burada iqtisadi artımla birgə əhalinin də artımı nəzərə alınır. Artım ölçülə bilən xüsusiyyətdə olduğu üçün mənfi (azalma, daralma) və ya müsbət (artım) kimi nəticəsi ola bilər. Məsələn, iqtisadiyyatda müxtəlif ölçüləbilən xarakterlər: ÜDM, işlə təminat, ixracda, idxalda artım, əhali artımı və s. Bu ölçülər müəyyən dövrə aid hesablanır və müəyyən bir dövrlə də müqayisə edilir. Buna görə də burda həm riyazi olaraq artım, həm də azalma baş verə bilər. Ancaq həm ÜDM-nin həm də əhali sayının artması eyni zamanda baş verməyə bilər. Və ya əhali artımı daha çox ÜDM isə nisbətən az arta bilər.

İqtisadi artıq — əsas iqtisadi nəzəriyyədə ümumi rifah və ya Marşall artığı (Alfred Marşalldan sonra) olaraq da bilinən iqtisadi artıq, iki əlaqəli kəmiyyətə işarə edir: İstehlakçı artımı və ya istehlakçılın artıqlığı, istehlakçılar tərəfindən alınan bir pul faydasıdır, çünki bir məhsulu ödəmək istədikləri ən yüksək qiymətdən aşağı bir qiymətə ala bilərlər. İstehsalçının artığı və ya istehsalçıların artığı, istehsalçıların satmaq istədikləri ən aşağı qiymətdən yüksək olan bazar qiymətinə sataraq əldə etdikləri məbləğdir; bu, təqribən mənfəətə bərabərdir (istehsalçılar ümumiyyətlə zərərlə satmaq istəmədiklərindən və hətta zərərsiz qiymətə satmağa biganədirlər). == Tərifi == XIX əsrin ortalarında mühəndis Jül Düpüi ilk dəfə iqtisadi artıqlıq konsepsiyasını irəli sürdü, lakin bu konsepsiyanı iqtisadiyyat sahəsində məşhur edən iqtisadçı Alfred Marshall idi. Standart tələb və təklif diaqramında istehlakçı profisiti məhsulun tarazlıq qiymətinin üstündə və tələb əyrisinin altındakı sahədir (tələb və təklif əyriləri xətti olarsa üçbucaqlı). Bu, istehlakçıların bir mal vahidini tarazlıq qiymətindən yüksək bir qiymətə, ikinci vahidi ondan aşağı, lakin müvazinət qiymətinin üstündəki bir qiymətə və s. Almaq istəyən olmasını əks etdirir, amma əslində tarazlıq qiymətini ödəyirlər. Hər vahid alınmışdır. Eynilə, bir tələb-tələb diaqramında istehsalçının artığı tarazlıq qiymətinin altındakı, lakin təklif əyrisinin üstündəki bir sahədir. Bu, istehsalçıların ilk birimi tarazlıq qiymətindən aşağı bir qiymətə, ikinci birimi ondan yüksək, lakin tarazlıq qiymətindən daha aşağı bir qiymətə təmin etmək istəmələrini, ancaq əslində tarazlıq qiymətini alacaqlarını əks etdirir, satdıqları bütün vahidlər üçün. == İstehlakçı artıqlığı == İstehlakçı artığı — istehlakçının ödəməyə hazır olduğu maksimum qiymətlə faktiki olaraq ödədiyi faktiki qiymət arasındakı fərqdir.

M.V.Lomonosov iqtisadi coğrafiya terminini ilk dəfə olaraq elmə gətirmişdir. == Yaranması == XVIII əsrdə Rusiyada coğrafiyanın inkişafında alimlərin xüsusi əməyi olmuşdur. Əldə edilmış məlumatların təhlili, xəritələrin ümumiləşdirilməsi, ərazilərin mənimsənilməsi vacib vəzifə idi. Rus alimi M.V.Lomonosov (1711–1765) "Coğrafiya" sahəsində xüsusi əhəmiyyəti olan işlər görmüşdür. 1739-cu ildə Rusiya Elmlər Akademiyasında yaradılmış "Coğrafiya" departamenti 1745-ci ildə "Rusiya Atlası"nı hazırladı. Lomonosov quberniyalar haqqında məlumat toplamaq və Atlası yenidən nəşr etmək üçün 1758-ci ildə onlara xüsusi sorğu sualları göndərdi. Burada iqtisadi məlumatların da olması, onların təhlillərinin aparılması "iqtisadi coğrafiya" sözünün yaranmasına səbbəb oldu. Bu termini ilk dəfə Lomonosov işlətmışdir. O, həmçının Şimal dəniz yolunun, Şimal Buzlu okeanının, onun iqlimi və buz örtüyü, su axınlarının, atmosferin öyrənilməsi üçün böyük əmək sərf etmışdir. İqtisadi coğrafiynın yaranması Lomonosovun adı iə bağlıdır.

İqtisadi göstəricilər (indiqatorlar) (Economic indicators) - Ölkədə iqtisadi vəziyyəti əks etdirən və maliyyə və iqtisadi meyilləri təhlil etmək, qiymətləndirmək və proqnozlaşdırmaq üçün istifadə olunan statistik göstəricilər. Məsələn: ÜDM-in artım sürəti, İstehlak qiymətləri indeksi, Tədiyyə balansının saldosu, İşsizlik səviyyəsi və s. Ümumi daxili məhsul (Gross Domestic Product) — bir il ərzində iqtisadiyyatda (ölkə daxilində) istehsal olunan bütün mal və xidmətlərin məcmu bazar qiymətidir. İstehlak qiymətləri indeksi — ümumi qiymət səviyyəsini müəyyən edən əsas ölçüdür. Bu ölçüdən istifadə etməklə inflyasiya dərəcəsini tapmaq mümkündür. İstehlak qiymətləri indeksi alıcıların istehlak səbətinə daxil olan məhsul və xidmətlərin (ərzaq, tibbi xidmətlər, nəqliyyat, sığorta xərcləri, kommunal xərclər və s.) ümumi qiymət səviyyəsinin dəyişməsini göstərir. Tədiyə balansı saldosu — Tədiyyə balansı ölkənin beynəlxalq iqtisadi əlaqələrinin mədaxil və məxaric formasında valyuta ilə ifadə olunmuş dəyəridir. Başqa sözlə, tədiyə balansı beynəlxalq iqtisadi əməliyyatların həyata keçirilməsi nəticəsində milli iqtisadiyyata daxil olan və xaricə çıxarılan valyuta vəsaitləri arasında nisbəti müəyyən edir. Tədiyə balansı ölkə rezidentlərinin müəyyən dövr ərzində qeyri-rezidentlərlə apardığı iqtisadi əməliyyatların məcmusunu əks etdirən statistik hesabat sistemidir.Tədiyyə balansının saldosu isə tədiyyə balansındakı mədaxil və məxaric fərqinə bərabər olur.

İqtisadi icarə — sahibinə və ya istehsal amilinə bu faktoru istehsala gətirmək üçün lazım olan xərcləri aşan hər hansı bir ödənişdir. Klassik iqtisadiyyatda iqtisadi kira, yer (torpaq) kimi istehsal olunmamış girişlər və təbii fürsətlər (məsələn, patentlər) üzərində rəsmi imtiyaz yaratmaqla formalaşan varlıqlar üçün alınan hər hansı bir ödənişdir (ehtimal olunan dəyər daxil olmaqla) və ya fayda. Neoklasik iqtisadiyyatın əxlaq iqtisadiyyatında iqtisadi kira, əmək gildiyaları və qeyri-rəsmi korrupsiya kimi əmək və ya digər "uydurulmuş" şəxslərin (bazarın təbiidir və dövlət və sosial güzəştlər tərəfindən meydana gəlmədiyi fərz olunur) dövlət faydalananlarının qazandığı gəlirləri əhatə edir. İqtisadiyyat ənənəsinin əxlaq iqtisadiyyatında geniş şəkildə iqtisadi renta istehsalçının artığına və ya normal mənfəətə qarşı çıxır və bunların hər ikisi də məhsuldar insan fəaliyyətini əhatə edəcək şəkildə nəzəriyyə olunur. İqtisadi renta, fürsət qiymətinin vacib bir komponent olduğu iqtisadi mənfəətdən fərqli olaraq fürsət maliyyətindən də müstəqildir. İqtisadi renta qazanılmamış gəlir kimi qəbul edilir , iqtisadi mənfəət isə riskə görə tənzimlənən alternativlər arasından seçim edərək qazanılan gəlirləri izah edən daha dar bir müddətdir. İqtisadi mənfəətdən fərqli olaraq iqtisadi renta rəqabət yolu ilə nəzəri cəhətdən aradan qaldırıla bilməz, çünki gəlir alanın icarəyə götürülən obyektin yaxşılaşdırılması kimi edə biləcəyi hər hansı bir hərəkət daha sonra ümumi gəliri müqavilə icarəsinə çevirəcəkdir. Hələ də ümumi gəlir iqtisadi qazancdan (qazanılan) və iqtisadi icarədən (qazanılmamış) ibarətdir. İstehsal olunmuş məhsul üçün iqtisadi icarə patentin qanuni mülkiyyətinə (bir prosesin və ya tərkib hissəsinin istifadəsi üçün siyasi olaraq tətbiq olunan hüquqa) görə ola bilər. Təhsil və peşə lisenziyalaşdırması üçün bilik, performans və etik standartlar, eləcə də icazə və lisenziyaların dəyəri, yalnız qiymətə rəqabət etmək istəyənlərin səriştəsindən və istəklərindən asılı olmayaraq, onların sayına görə kollektiv olaraq nəzarət olunur.

Müasir iqtisadiyyatda iqtisadi imperializm həyatın iqtisadiyyatdan kənar aspektlərinin, o cümlədən cinayət, qanun, ailə, qərəz, zövq, irrasional davranış, siyasət, sosiologiya, mədəniyyət, din, müharibə, elm və tədqiqatın iqtisadi analizidir. Bu terminin istifadəsi təqribən 1930-cu illərə təsadüf edir. Belə bir analizin ortaya çıxması, fiziki elmlərdə olduğu kimi standart statistik üsullar vasitəsilə təkzib olunan məna və nəticələrin sınanmasına imkan verən metoda istinad edir. Bu yanaşmada "davranışları maksimum vəziyyətə gətirməyin, sabit üstünlüklərin və qətiyyətlə tətbiq olunan bazar tarazlığının birgə fərziyyələri" mərkəzi mövqe tutur. Bütün bunların və diqqətin əsasən iqtisadi səmərəliliyə yönəlməsinin digər sosial elmlərdə nəzərə alınmaması və "iqtisadiyyata əvvəlcədən intizam aləmindən kənarda hesab edilən intellektual sahəni zəbt etməyə icazə verməsi" iddiaları irəli sürülmüşdür.

İqtisadi inkişaf — iqtisadiyyat və istehsal qüvvələri, təhsil, elm və mədəniyyətin, insanların həyat səviyyəsinin müntəzəm olaraq keyfiyyət və struktur baxımından müsbət istiqamətdə dəyişməsi ilə xarakterizə olunan iqtisadi prosesdir. İqtisadi inkişaf həm də ictimai əlaqələrin inkişafını nəzərdə tutur və buna görə də tarixən formalaşmış texnoloji və maddi nemətlərin bölgüsünün müxtəlif sistemlərində bir-birindən fərqlənir. Ölkənin iqtisadi inkişafının əsas göstəriciləri - əhalinin həyat səviyyəsi, iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyəti, ölkənin ümumi daxili məhsulu, ümumi milli məhsulu, adambaşına insan kapitalı və iqtisadi azadlıq indeksidir. İqtisadiyyatın inkişafının əsas hərəkətverici qüvvəsi insan kapitalı və onun yaratdığı yeniliklərdir. İnsan kapitalı deyərkən, insanların təhsil, səhiyyə, elm, əmək şəraiti və həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə çəkilən xərclər nəzərdə tutulur. == Xarici keçidlər == Макконнелл К.Р., БРЮС. Л. 14 издание. ЭКОНОМИКС. Москва: Инфа-М, 2005 Шумпетер Й.А. (1883—1954).

İqtisadi inteqrasiya — ölkələr arası iqtisadi əməkdaşlığın ən uyğun səviyyəyə çıxarılmasıdır. İqtisadi inteqrasiya proses kimi müxtəlif milli təsərrüfatlara mənsub olan iqtisadi vahidlər arasında bütün əngəllərin ləğv edilməsi, vəziyyət kimi həmin maneələrin yoxluğunu ifadə edir. Başqa sözlə, iqtisadi inteqrasiya qismən və ya tam olaraq tarif və qeyri-tarif məhdudiyyətlərin aradan qaldırımasına yönəlik müxtəlif dövlətlər arasında iqtisadi siyasətin birləşdirilməsidir. Bu üzv ölkələrdə istehsalın məhsuldarlığını artırmaq məqsədilə həm istehsalçılara, həm də alıcılara aşağı qiymətlər təqdim edir. == İqtisadi İnteqrasiyaya gedilməsinin səbəbləri == İqtisadi inteqrasiyanı izləməkdə bəzi iqtisadi və siyasi səbəblər var. === İqtisadi Səbəblər === İqtisadi səbəb üzv ölkələr arasında ticarəti artırmaqla, həm istehsalı, həm də məhsuldarlığı yüksəltməkdir. Bu qlobal səviyyədə formalaşan iqtisadi inteqrasiyanın əsas səbəblərindən biridir. Bu fenomen həm region (Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (QDİƏT) İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT)), həm qitə (ASEAN, NAFTA, SACN (Cənubi Amerika Millətlər Birliyi), Avropa İttifaqı, Avrasiya İqtisadi İttifaqı), həm də qitələrarası miqyasda (Transatlantik Azad Ticarət Zonası (Transatlantic Free Trade Area), Şərqi Asiya Hərtərəfli İqtisadi Əməkdaşlıq birliyi (Comprehensive Economic Partnership for East Asia)) təzahür edir. İkinci bir səbəb kimi ölkələrin sahib olduğu nisbi üstünlükləri göstərmək olar. Belə ki, hər hansı şəxs və ya ölkə müəyyən məhsul istehsalında digərinə nisbətənmarjinal faydası daha çoxdur.

İqtisadi İttifaq (İİ) — ticarət blokunun elə bir növüdür ki, burada ümumi bazar və gömrük ittifaqı eyni anda tətbiq edilir. İttifaq çərçivəsində üzv ölkələr istehsalın ümumi tənzimlənməsini həyata keçirir, mal və xidmətlərin, istehsal amillərinin sərbəst hərəkəti təmin edilir, eləcə də ümumi xarici ticarət siyasəti yeridilir.

İqtisadi sanksiya — hər hansı bir dövlət qurumu və ya bir qrup dövlət tərəfindən müəyyən səbəblərlə bir digər dövlətə (və ya quruma) tətbiq olunan cəza sistemi. Sanskiyalar iqtisadi əlaqələrin pozulması, tərəfdaşlığın ləğvi, həmin dövlətə yönəlmiş idxal və ixrac məhdudiyyəti formalarında təzahür edir. Sanskiyaların tətbiqi bir neçə səbəbdən ola bilər. Siyasi münaqişə zəminində baş verən sanksiyalar mahiyyət etibarilə daha çox rastlansa da, bu cür cəza sistemlərini hədəfə alınmış dövlətin öz vətəndaşlarına qarşı haqsızlıq etməsi, siyasi məhbuslar hallarının artması zamanı demokratiyanın bərqərar olması naminə atılan addım kimi də qiymətləndirmək olar.

İqtisadi sistem — özünün ictimai təşkili formasından asılı olmayaraq iqtisadiyyat sistem halında olur və fəaliyyət göstərir. İqtisadi sistemin mahiyyətini başa düşmək üçün ilk növbədə sistemin özünün nə demək olduğunu aydınlaşdırmaq çox vacibdir. == Sistemin quruluşu == Sistem dedikdə – vahid bir tamın məzmununa daxil olub, qarşılıqlı əlaqə, asılılıq və qarşılıqlı təsir halında olan, nizamla düzülmüş çoxsaylı komponentlərin məcmusu başa düşülür. Hər bir sistemin özü də yarımsistemlərdən ibarətdir. Çünki, hər bir sistem daxili komponentlərin özü də məzmuna malikdir və sistem halında olur. Bu sistemin başlıca xüsusiyyətlərindən biridir. Başqa bir xüsusiyyəti sistemdaxili ünsürlərin bir-birilə sıx bağlılığıdır. Onlar qarşılıqlı əlaqədə, qarşılıqlı asılılıqda və vəhdətlikdə mövcuddurlar. Hər bir sistemin öz əsası, daxili quruluşu, xarakterik xüsusiyyətləri özünə xas olan əlaqələndirici mexanizmi vardir. Bütün bu xüsusiyyətlər cəmiyyətin iqtisadi sisteminə də aiddir.

iqtisadi siyasəti — hökümətin vergi səviyyələrini, dövlət büdcələrini, pul kütləsini və faiz dərəcələrini, habelə əmək bazarını, milli mülkiyyəti və dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsinin bir çox digər sahələrini təyin etmək sistemlərini əhatə edir. İqtisadi siyasət amillərinin əksəriyyətini hökumətin vergi və xərcləmə ilə əlaqədar hərəkətlərini və ya mərkəzi bankın pul kütləsi və faiz nisbətləri ilə əlaqəli hərəkətlərini nəzərdən keçirən maliyyə siyasətinə bölmək olar. Bu cür siyasətlər tez-tez Beynəlxalq Valyuta Fondu və ya Dünya Bankı kimi beynəlxalq qurumlardan və siyasi inanclardan və sonrakı partiya siyasətlərindən təsirlənir. == İqtisadi siyasətin növləri == İdarəetmənin demək olar ki, hər bir aspekti mühüm iqtisadi ölçüyə malikdir. Mövcud iqtisadi siyasət növlərinə bəzi nümunələr: Pul təklifi artımını həddindən artıq inflyasiyaya gətirib çıxarmayan bir nisbətdə tutmağa çalışan və iqtisadi dövrü düzəltməyə çalışan makroiqtisadi sabitləşmə siyasəti. Tariflərə, ticarət müqavilələrinə və bunları idarə edən beynəlxalq qurumlara istinad edən ticarət siyasəti. Böyümə siyasətləri İnkişaf iqtisadiyyatı siyasətləri Gəlirin, əmlakın və / və ya sərvətin yenidən bölüşdürülməsinə dair siyasətlər Həmçinin: tənzimləmə siyasəti, güvənsiz siyasəti, sənaye siyasəti və texnologiyaya əsaslanan iqtisadi inkişaf siyasəti. == İqtisadi siyasətin təsnifatı == İqtisadi siyasət sahəsində müxtəlif yanaşmalar və təsnifat meyarları mövcuddur. Sektor, institusional meyarlar əsasında yanaşanda aşağıdakı sahələri ayırmaq adətlidir: sənaye, kənd təsərrüfatı, sosial, nəqliyyat, xarici iqtisadi və digərləri. Funksional yönümlü yanaşmaya əsasən bunları ayırmaq mümkündür: maliyyə, struktur, konyunktura, qiymət, valyuta və digər iqtisadi siyasət sahələri.

İqtisadi sosiologiya — sosial nəzəriyyə baxımından iqtisadi fəaliyyətin təhlilini əhatə edən sosial tədqiqatların istiqaməti. İntizam bütün sosial-iqtisadi proseslərin məcmuəsini - istər bazarlarla, istərsə də dövlətlə, ev təsərrüfatları və ya fərdlərlə əlaqəli olmasını öyrənir. Sosioloji metodlar da daxil olmaqla müxtəlif məlumat toplama və təhlil metodlarından istifadə olunur. İqtisadi sosiologiya insan hərəkəti, iqtisadiyyatın və cəmiyyətin inkişafı ilə bağlı spesifik fikirlərə əsaslanır. Davranışçı (pozitivist) yanaşma çərçivəsində iqtisadi sosiologiya “pul və digər varlıqların alınması və istifadəsi ilə əlaqəli böyük sosial qrupların davranışlarını öyrənən” elm kimi başa düşülür (F.N. İlyasov). == İnsan iqtisadi sosiologiya baxımından == İqtisadi sosiologiya klassik iqtisadi nəzəriyyənin təklif etdiyi insan modelindən yayınır. "İqtisadi insan" həddindən artıq eqoist və digər insanlardan təcrid olunmuş, həddindən artıq rasional və məlumatlıdır . İqtisadi maraq məntiqinə tabe olan avtomat kimi davranır. İqtisadi sosiologiyada insan aktyor olmaq və şəraitə baxmayaraq hərəkət etmək, həm iradə, həm də rahatlıq göstərməklə bir hərəkət məntiqindən digərinə keçə bilir. Bu, öz gələcəyini quran, ardıcıl və refleksiv hərəkətlər edə bilən bir insandır.

Staqnasiya (ing. stagnation) — İqtisadiyyatda uzunmüddətli sürünən iqtisadi artımı ifadəsi. Adətən yüksək işsizliklə müşayiət olunur. Beləliklə, ÜDM-dəki artımın sürətinin gözləniləndən çox aşağı olması iqtisadi durğunluğu, yəni depressiya vəziyyətini şərtləndirir. Staqnasiya ilə resessiya ən çox qarışdırılan terminlər sırasında öndədir. Staqnasiya, uzun müddətli, önəmsiz yaxud sıfıra yaxın iqtisadi artımı ifadə etidiyi halda, resesiya bütövlükdə iqtisadi kiçilmə mənasına gəlir. == Səbəbləri == Staqnasiya vəziyyətini şərtləndirən amillər sırasında iqtisadi şoklar, iqtisadi struktur problemləri və s. vardır. Bütövlükdə iqtisadiyyatda yaxud spesifik bir iqtisadi və ya biznes tsikilində meydana çıxa bilər. == Nəticələri == Staqnasiya bir prosses kimi iqtisadi rifah halına çox ciddi təsir edir və inflasiya ilə birləşməsi halında staqflyasiya halının meydana çıxmasına rəvac verir.

İqtisadi statistika — iqtisadi məlumatların toplanması, işlənməsi, tərtibi, yayılması və təhlili ilə bağlı tətbiqi statistika və tətbiqi iqtisadiyyat mövzusu. Biznes statistikası və ekonometrikaya yaxından bağlıdır. Məlumatların özünü də "iqtisadi statistika" kimi adlandırmaq olar, lakin "iqtisadi məlumatlar" bu istifadə üçün daha çox yayılmış termindir.

İqtisadi tarix — insan iqtisadi fəaliyyətinin təkamül inkişafı və qarşılıqlı əlaqəsi ilə əlaqəli hadisələr və proseslərin öyrənildiyi bir elm sahəsi. İqtisadi tarix tarixi və iqtisadi elmlər arasında bir sərhəd xəttini tutur, sözdə baş verənlərdən biridir. == Funksiyaları == Bir elm olaraq, iqtisadi tarix bir sıra funksiyaları yerinə yetirir: idrak; praktik (praqmatik); dünyagörüşü proqnoz; tarixi; humanist. == Strukturu == İqtisadi tarixin daxili sahəsi müxtəlif meyarlara görə qurulula bilər: tarixi dövrə görə (Qədim dünyanın iqtisadi tarixi; İntibah; Sənaye İnqilabı və s.); coğrafi xüsusiyyətinə görə (Sibirin iqtisadi tarixi; Rusiya, Avropa və s.); iqtisadiyyatın sahələri və sahələri üzrə (ticarət tarixi; neft sənayesi və s.); iqtisadi infrastruktur elementləri ilə (pul dövriyyəsi tarixi, birja münasibətləri, fond bazarı və s.). == Metodologiya == Qlobal iqtisadiyyatın öyrənilməsində müxtəlif dövrlərdə dünyanın iqtisadi vəziyyətini müqayisə etmək üçün əsas olan induksiya və deduksiya, statistik məlumatların toplanması və işlənməsi kimi ümumi elmi tədqiqat metodlarından istifadə olunur. İqtisadi tarixin öyrənilməsi sahəsində sözdə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. "Tarixi metod." Bu metodun əsas xüsusiyyətləri XIX əsrin ən böyük iqtisadçı-tarixçilərindən biri alman alimi V. Rocher tərəfindən tərtib edilmişdir: iqtisadi prosesləri bütün xalqlar arasında müqayisə etmək lazımdır; müasir iqtisadi hadisələri müşahidə etməklə məhdudlaşmaq olmaz; İqtisadi qurumları təhqir etməyin və tərifləməyin. Bu metoddan istifadə edən alimlər iqtisadi sistemin inkişafı üçün vahid, universal qanunların olmadığını, müxtəlif ölkələr üçün iqtisadiyyatın yaxşılaşdırılması üçün vahid reseptlərin olmadığını düşünürlər ki, bu da əsasən tarixi inkişaf və coğrafi məkanların fərqliliyi ilə əlaqədardır. XX əsrin ikinci yarısında. Şərti fərziyyələrə əsaslanan düşüncə təcrübəsi olan saxta təsdiqləmə üsulu "nə olarsa" xüsusi populyarlıq qazandı.

İqtisadi tsikl (dövr) (ing. Business cycle) — iqtisadi fəaliyyətdəki dalğalanmalar, təkrarlanan iqtisadi tənəzzüllərdən (tənəzzül, depressiya) və iqtisadi yüksəlişlərdən ibarətdir. Dövrlər dövri, lakin nizamsız xarakterlidir. Salınımların müddəti və genişliyi çox dəyişə bilər. İqtisadi dövrlərə bazar iqtisadiyyatı fenomeni kimi baxılır. Planlı iqtisadiyyatda dövrlər yoxdur, baxmayaraq ki planlı iqtisadiyyat da qeyri-bərabər böyüyə bilər. Müasir iqtisadiyyatda dövrlər ilk növbədə məhsul (ümumi daxili məhsul) və məşğulluq dalğalanmaları kimi müəyyən edilir. Lakin bunlarla yanaşı digər iqtisadi dəyişənlər (istehlak, investisiya, inflyasiya dərəcələri və s.) Dəyişir. Onların birgə dinamikası makroiqtisadi tədqiqatın mövzusudur. Analiz dövrlərin stokastik (təsadüfi) xarakterli olduğu, yəni müxtəlif xarici təsirlərin (şokların) yaratdığı fikrinə əsaslanır.

İqtisadi təhlil (ing. economic analysis) — müəyyən iqtisadi hadisələrin, proseslərin, hərəkətlərin, nəticələrin öyrənilməsi və elmi tədqiqatı ilə əlaqəli və bir-birindən asılı metodlar. İqtisadiyyatda iqtisadi proseslərin inkişaf qanunauyğunluqlarını və meyllərini müəyyənləşdirmək, fəaliyyət göstəricilərinə müsbət və ya mənfi təsir göstərən əsas amilləri müəyyənləşdirmək və qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. İqtisadi təhlilin köməyi ilə ayrı-ayrı sahələrin, birliklərin, müəssisələrin fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması üçün istifadə olunmamış ehtiyatlar aşkar edilir. İqtisadi təhlilin nəticələri iqtisadi proseslərin proqnozlaşdırılması və uzunmüddətli planlaşdırılması, habelə gələcək effektiv inkişaf, gəlirli fəaliyyət üçün proqramlar və tövsiyələr hazırlamaq üçün istifadə olunur. == Tərifi == K.R. Makkonnell və S.L.Brüya görə iqtisadi təhlil iqtisadi qanunların müvafiq iqtisadi gerçəkliklərdən çıxarılmasıdır. == Statistik iqtisadi təhlil == Müəyyən şərtlərdə xüsusiyyətlərini aydınlaşdırmaq üçün iqtisadi bir fenomen haqqında iqtisadi məlumatların öyrənilməsi. Statistik təhlilin obyekti ayrı-ayrı müəssisə, rayon, bölgə, bütövlükdə dövlətin iqtisadiyyatı, eləcə də tədqiqat obyektlərinin cəmi barədə məlumatlar ola bilər. Statistik iqtisadi analiz üçün məlumatlar müxtəlif statistik mənbələrdən götürülür və eyni zamanda sosioloji müşahidələr nəticəsində əldə edilir. Statistik analiz tamamlanmış (bütövlükdə bir fenomenin vəziyyəti və inkişafının hərtərəfli öyrənilməsi) və qismən (fenomenin vəziyyətinin müəyyən şərtlərdə aydınlaşdırılması, işarələrin əlaqəsi, fenomenlərin dinamikası və s.) ola bilər.

== İqtisadi təhlükəsizlik anlayışı, onun strukturu və formalaşma prosesi == Dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyi onun milli təhlükəsizliyin çox vacib tərkib hissəsidir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsi ölkənin müstəqilliyinin zəmanətçisi, sabitliyin və cəmiyyətin səmərəli fəaliyyətinin mühüm şərtidir. Buna görə də iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsi və formalaşdırılması mühüm milli prioritetlərin sırasına aiddir. Qərb iqtisadi ədəbiyyatında iqtisadi təhlükəsizlik adətən milli iqtisadiyyatın dünya iqtisadi böhranları şəraitinə dözümlülüyünün təmin edilməsi kimi izah edilir. Son onilliklərdə, inkişaf etmiş ölkələrin iqtisadiyyatlarında qloballaşma prosesi ilə əlaqədar baş verən dərin struktur dəyişiklikləri nəticəsində iqtisadi təhlükəsizlik anlayışına milli iqtisadiyyatın və ya onun aparıcı sahələrinin dünya bazarlarında rəqabət qabiliyyətliliyinin təmin edilməsi kimi vacib əlamət də əlavə edilmişdir. Digər tərəfdən, “bazar modeli”nin bir sıra tərəfdarları hesab edir ki, cəmiyyətin normal (ekstremal yox) inkişafı şəraitində “iqtisadi təhlükəsizlik” anlayışından istifadə etməyin mənası yoxdur, çünki, “iqtisadi təhlükələr”in mövcudluğu bazar iqtisadiyyatının inkişafının zəruri şərtlərindən biridir. İqtisadi təhlükəsizlik mürəkkəb daxili struktura malikdir və bu strukturda üç əsas elementi qeyd etmək olar: İqtisadi müstəqillik. İqtisadi müstəqillik mütləq xarakter kəsb etmir, çünki, beynəlxalq əmək bölgüsü milli iqtisadiyyatları bir-birlərindən qarşılıqlı asılı vəziyyətə gətirib. Belə şəraitdə iqtisadi müstəqillik milli resurslar üzərində nəzarət imkanı, həmçinin ölkənin rəqabət qabiliyyətliliyini təmin edən və dünya ticarətində, kooperasiya əlaqələrində və elmi-texniki nailiyyətlərlə mübadilədə bərabər sürətdə iştirak etməyə imkan verən istehsal, səmərəlilik və məhsul keyfiyyəti səviyyəsinin əldə edilməsi deməkdir. Milli iqtisadiyyatın sabitliyi və dayanıqlığı.

İqtisadi xərc (iqtisadi xərclər; ing. economic costs) — mühasibat uçotunda əks olunan açıq xərclər və mühasibat sənədlərində əks olunmayan fürsət xərcləri daxil olmaqla mənbələrin cəlb edilməsinə sərf olunan xərclər. == Tərifi == K. R. Makkonell və S. L. Brüa əsasən, iqtisadi xərclər — müəyyən bir istehsal prosesi üçün bu qaynaqların sabit bir təminatını təmin etmək üçün kifayət edən resurs sahiblərinə ödənişlərdir. İqtisadi xərclərə açıq xərclər (bu müəssisədən xaricdəki tədarükçülərə ödənişlər) və gizli xərclər (müəssisə tərəfindən müstəqil olaraq istifadə olunan müəssisənin öz mənbələri üçün ödəniş və sahibkarın normal mənfəəti) daxildir. İqtisadi maliyyətlər = Görünən xərclər + Gizli xərclər . Kənd təsərrüfatı təşkilatlarında istehsal xərclərinin uçotu və məhsulun (işin, xidmətin) maya dəyərinin hesablanması üzrə Metodiki Tövsiyələrə əsasən iqtisadi xərclər aşağıdakılar daxil olmaqla ümumi xərclərdir: xərclər) və məhsulların satışı (satışı) (paylama xərcləri)) və fürsət xərcləri (dövriyyə ilə əlaqəli təşkilatın kapitalı üçün alternativ istifadədən itirilmiş mənfəət): İqtisadi xərclər = Mühasibat xərcləri + Fürsət xərcləri. Amerikalı iqtisadçılar P. Kit və F. Yanq iqtisadi xərcləri mühasibat uçotu sənədlərində tapıla bilən açıq xərclər daxil olmaqla mənbələrin cəlb edilməsinə sərf olunan bütün xərclər kimi təyin edirlər. Beləliklə, iqtisadi xərclər mühasibat uçotu tərəfindən qeydə alınan tarixi xərcləri və açıq xərcləri və sahiblərin mənbələrindən əldə edilməli olan əvəzetmə xərclərini və gizli xərcləri (normal mənfəət) əhatə edir. == İqtisadi mənfəət == Müəssisənin ümumi gəliri iqtisadi xərcləri üstələyirsə, qalan hissəsi iqtisadi mənfəət kimi sahibkara çatır [1]: İqtisadi mənfəət = Gəlirlər — İqtisadi xərclər. İqtisadi mənfəət, sahibkarın müəyyən işdə qalması üçün tələb olunan normal mənfəətdən artıq gəliri təmsil etdiyi üçün maya daxil deyil.

ABŞ iqtisadiyyatının tarixi 16, 17, 18-ci əsrlərdə Şimali Amerikanın kolonizasiyası ilə başlayır. İkinci dərəcəli rol oynayan kolonial iqtisadiyyatlar bir müddət sonra 13 müstəqil fermer iqtisadiyyatlarına çevrilirlər. 1776-cı ildə isə birləşərək Amerika Birləşmiş Ştatlarını yaradırlar. Hal-hazırda ABŞ iqtisadiyyatı nəhəng, sənayələşmiş, inteqrasiya olunmuş iqtisadiyyata çevrilmişdir. ABŞ iqtisadiyyatı dünya iqtisadiyyatının təxminən 25 faizini təşkil edir. Bu inkişafın əsas səbəbləri böyük vahid bazar, inkişafa təkan verən siyasi-hüquqi sistem, yüksəl məhsuldarlı böyük əkinçilik sahələri, zəngin təbii sərvətlər (xüsusən ağac, kömür, dəmir, və neft), sahibkarlıq ruhu və material və insan resurslarına investisiya yatırımıdır. ABŞ iqtisadiyyatında olan yüksək əmək haqqı milyonlarla miqrantı cəlb edir. ABŞ iqtisadiyyatının inkişafında texnoloji və sənayə amilləri böyük rol oynamışdır. == Kolonizasiyadan əvvəl == 1492-ci ildə Xristofor Kolumb İspan bayrağı altında üzərək Asiyaya yol tapmaq əvəzinə "Yeni dünya"nı kəşf edir. Növbəti 100 ildə qızıl, var-dövlət, şan-şöhrət tapmaq və imperiyaçılıq məqsədi ilə ingilis, ispan, portuqal, holland və fransız tədqiqatçıları "Yeni dünya"ya yollanırlar.

ABŞ iqtisadiyyatı yüksək inkişaf etmiş və qarışıqdır. O, nominal ÜDM və xalis sərvətə görə dünyada ən böyük və alıcılıq qabiliyyəti paritetinə (AQP) görə ikinci ən böyük iqtisadiyyatdır. Həmçinin 2019-cu ildə dünyada adambaşına düşən ÜDM üzrə yeddinci və Adambaşına düşən ÜDM (AQP)-yə görə ölkələrin siyahısıadambaşına düşən AQP üzrə onuncu olmuşdur. ABŞ dünyanın texnoloji baxımdan ən güclü iqtisadiyyatına malikdir və şirkətləri texnoloji inkişafda öndədirlər; xüsusilə kompüterdə, əczaçılıqda və tibbdə, aerokosmik sənayedə və hərbi texnikada. ABŞ dolları beynəlxalq əməliyyatlarda ən çox istifadə olunan valyutadır və iqtisadiyyatı, ordusu, petrodollar sistemi və onunla bağlı avrodollar və ABŞ-nin iri xəzinə bazarı ilə dəstəklənən dünyanın ən önəmli ehtiyat valyutasıdır. Bir neçə ölkə bundan rəsmi valyuta kimi istifadə edir, bir çox ölkələrdə isə bu de-fakto valyutadır. ABŞ-nin ən böyük ticarət tərəfdaşları Çin, Kanada, Meksika, Yaponiya, Almaniya, Cənubi Koreya, Birləşmiş Krallıq, Fransa, Hindistan və Tayvandır. ABŞ dünyanın ən böyük idxalçısı və ikinci ən böyük ixracatçısıdır. NAFTA, Avstraliya, Cənubi Koreya, İsrail və bir sıra digərləri daxil olmaqla bir neçə ölkə ilə qüvvədə olan və ya müzakirələri davam edən azad ticarət sazişlərinə malikdir. Ölkənin iqtisadiyyatı bol təbii ehtiyatlar, inkişaf etmiş infrastruktur və yüksək məhsuldarlıqla qidalanmaqdadır.

ABŞ iqtisadiyyatının tarixi 16, 17, 18-ci əsrlərdə Şimali Amerikanın kolonizasiyası ilə başlayır. İkinci dərəcəli rol oynayan kolonial iqtisadiyyatlar bir müddət sonra 13 müstəqil fermer iqtisadiyyatlarına çevrilirlər. 1776-cı ildə isə birləşərək Amerika Birləşmiş Ştatlarını yaradırlar. Hal-hazırda ABŞ iqtisadiyyatı nəhəng, sənayələşmiş, inteqrasiya olunmuş iqtisadiyyata çevrilmişdir. ABŞ iqtisadiyyatı dünya iqtisadiyyatının təxminən 25 faizini təşkil edir. Bu inkişafın əsas səbəbləri böyük vahid bazar, inkişafa təkan verən siyasi-hüquqi sistem, yüksəl məhsuldarlı böyük əkinçilik sahələri, zəngin təbii sərvətlər (xüsusən ağac, kömür, dəmir, və neft), sahibkarlıq ruhu və material və insan resurslarına investisiya yatırımıdır. ABŞ iqtisadiyyatında olan yüksək əmək haqqı milyonlarla miqrantı cəlb edir. ABŞ iqtisadiyyatının inkişafında texnoloji və sənayə amilləri böyük rol oynamışdır. == Kolonizasiyadan əvvəl == 1492-ci ildə Xristofor Kolumb İspan bayrağı altında üzərək Asiyaya yol tapmaq əvəzinə "Yeni dünya"nı kəşf edir. Növbəti 100 ildə qızıl, var-dövlət, şan-şöhrət tapmaq və imperiyaçılıq məqsədi ilə ingilis, ispan, portuqal, holland və fransız tədqiqatçıları "Yeni dünya"ya yollanırlar.

İqtisadiyyat İnstitutu — Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyinın strukturuna daxil olan elmi təşkilatdır. İnstitutun direktoru iqtisad elmləri doktoru, professor Nazim İmanovdur. == Tarixi == 2022-ci ilə qədər Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası sistemində özünəməxsus yer tutan, sonrakı dövrdə isə Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyinin tabeliyində öz fəaliyyətini davam etdirən və Azərbaycanda iqtisad elminin inkişafına böyük töhfələr vermiş İqtisadiyyat İnstitutu çox şərəfli bir tarixi inkişaf yolu keçib. İqtisadiyyat İnstitutu əvvəllər SSRİ EA-nın Azərbaycan filialı nəzdində 1935-ci ildə təşkil edilmiş İqtisadiyyat və Coğrafiya sektorunun, 1945-ci ildən isə Azərbaycan EA-nın nəzdində fəaliyyət göstərmiş İqtisadiyyat sektorunun bazası əsasında 14 aprel 1958-ci il tarixində Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin qərarı ilə yaradılmışdır. 2019-cu ildən etibarən aprelin 14-ü AMEA İqtisadiyyat İnstitutunda "İnstitut Günü" kimi qeyd olunur. İnstitut fəaliyyətə başladığı ilk dövrdə (1958–1960-cı illərdə) onun quruluşu 5 şöbədən — "Siyasi iqtisad və iqtisadi fikir", "Sənaye iqtisadiyyatı", "Kənd təsərrüfatının iqtisadiyyatı", "Sosialist istehsalının yerləşdirilməsi" və "Xalq təsərrüfatı tarixi"ndən ibarət olub. Sonrakı dövlərdə (1961–1965, 1966–1970, 1971–1985, 1986–1990-cı illər) İnstitutda aparılan elmi-tədqiqat işləri bütünlüklə götürüldükdə keçmiş İttifaq və Respublikanın hökumət və dövlət orqanları tərəfindən müəyyən edilmiş həmin dövrlərin mühüm iqtisadi problemlərinin və dövlət tapşırıqlarının yerinə yetirilməsinə yönəldilmişdir. XX əsrin 70-80-ci illərində İqtisadiyyat İnstitutunda yerinə yetirilmiş elmi-tədqiqat işlərinin səviyyəsini səciyyələndirən ən əsas cəhətlərdən biri də ondan ibarətdir ki, bu dövrdə İnstitut əməkdaşlarının 23 elmi nəticəsi keçmiş SSRİ EA-nın Rəyasət Heyəti tərəfindən Sovet elminin ən mühüm nailiyyətləri kimi qiymətləndirilərək SSRİ EA Rəyasət Heyətinin Hesabatına daxil edilmişdir. 1991-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycanın müstəqillik qazanması ilə yanaşı, bazar iqtisadiyyatına keçid ölkəmizin iqtisadiyyatının və iqtisad elminin inkişafı sahəsində də yeni mərhələnin başlanğıcı olmuş, habelə İqtisadiyyat İnstitutunun qarşısında yeni dövrün tələblərinə uyğun vəzifələr qoymuşdur. Müstəqillik illərində AMEA İqtisadiyyat İnstitutu Azərbaycanın müstəqil milli iqtisadiyyatının formalaşdırılması və inkişafı istiqamətində uğurlu və sanballı elmi-tədqiqat işləri yerinə yetirmiş, peşəkar milli kadrların, iqtisadçı alimlərin yetişdirilməsində mühüm xidmətlər göstərmişdir.

Abşeron-Xızı iqtisadi rayonu – Azərbaycan Respublikasında iqtisadi-coğrafi rayon. Sahəsi 3,34 min km2 . Əhalisi 563,1 min . Abşeron və Xızı inzibati rayonları, Sumqayıt şəhəri daxildir. 7 iyul 2021-ci ilə qədər Abşeron iqtisadi rayonu adlandırılmışdır. == Təbiəti == Abşeron rayonunun ərazisi qərbdə Baş silsilə və Ləngəbiz silsiləsinin cənub-şərq, şərqdə Qobustanı və Abşeron yarımadasının qərb, şimalda Samur-Dəvəçi ovalığının cənub-şərq, cənubda Cənub-Şərqi Şirvan düzünün şimal hissəsini əhatə edir. Relyefi dağlıq və düzənlikdir. Səthi silsilə və tirələrlə yanaşı dərə, yarğan, qobu, təpə və çökəkliklərlə mürəkkəbləşmişdir. Yüksəkliyi Xəzər sahili düzənliklərdə okean səviyyəsindən –28 m -dən dağlıqda 2205 m (Dübrar d.) arasında dəyişir. Rayonun ərazisində, əsasən, Tabaşır, Paleogen, Neogen və Antropogen çöküntüləri yayılmışdır.

Abşeron-Xızı iqtisadi rayonu – Azərbaycan Respublikasında iqtisadi-coğrafi rayon. Sahəsi 3,34 min km2 . Əhalisi 563,1 min . Abşeron və Xızı inzibati rayonları, Sumqayıt şəhəri daxildir. 7 iyul 2021-ci ilə qədər Abşeron iqtisadi rayonu adlandırılmışdır. == Təbiəti == Abşeron rayonunun ərazisi qərbdə Baş silsilə və Ləngəbiz silsiləsinin cənub-şərq, şərqdə Qobustanı və Abşeron yarımadasının qərb, şimalda Samur-Dəvəçi ovalığının cənub-şərq, cənubda Cənub-Şərqi Şirvan düzünün şimal hissəsini əhatə edir. Relyefi dağlıq və düzənlikdir. Səthi silsilə və tirələrlə yanaşı dərə, yarğan, qobu, təpə və çökəkliklərlə mürəkkəbləşmişdir. Yüksəkliyi Xəzər sahili düzənliklərdə okean səviyyəsindən –28 m -dən dağlıqda 2205 m (Dübrar d.) arasında dəyişir. Rayonun ərazisində, əsasən, Tabaşır, Paleogen, Neogen və Antropogen çöküntüləri yayılmışdır.

Abşeron-Xızı iqtisadi rayonu – Azərbaycan Respublikasında iqtisadi-coğrafi rayon. Sahəsi 3,34 min km2 . Əhalisi 563,1 min . Abşeron və Xızı inzibati rayonları, Sumqayıt şəhəri daxildir. 7 iyul 2021-ci ilə qədər Abşeron iqtisadi rayonu adlandırılmışdır. == Təbiəti == Abşeron rayonunun ərazisi qərbdə Baş silsilə və Ləngəbiz silsiləsinin cənub-şərq, şərqdə Qobustanı və Abşeron yarımadasının qərb, şimalda Samur-Dəvəçi ovalığının cənub-şərq, cənubda Cənub-Şərqi Şirvan düzünün şimal hissəsini əhatə edir. Relyefi dağlıq və düzənlikdir. Səthi silsilə və tirələrlə yanaşı dərə, yarğan, qobu, təpə və çökəkliklərlə mürəkkəbləşmişdir. Yüksəkliyi Xəzər sahili düzənliklərdə okean səviyyəsindən –28 m -dən dağlıqda 2205 m (Dübrar d.) arasında dəyişir. Rayonun ərazisində, əsasən, Tabaşır, Paleogen, Neogen və Antropogen çöküntüləri yayılmışdır.

Adıge Respublikası - Rusiya Federasiyasınin Şimali Qafqaz iqtisadi rayonu tərkibindədir. == Ümumi məlumat == Sənaye məhsullarının həcmi dəyərinə görə kənd təsərrüfatı məhsullarının həcmini 1,2 dəfə üstələyir. Adıge RF-nin subyektləri arasında üzüm şərabı (6-cı yer), emallıq ağac-oduncaq (7-ci yer), karton (9-cu yer), şəkər tozu (15-ci yer), tərəvəz şirələri və meyvə-tərəvəz konservi istehsalında seçilir. Respublikanın ümumi məhsulunda ticarət və kommersiya fəaliyyəti 14,5%, k.t. 14,1%, sənaye 13,5%, tikinti 9,6%, nəqliyyat 2,7% paya malikdir (2002). İqtisadi cəhətdən fəal əhalinin (200 min nəfər) 16,9%-i sənaye sahələrində, 20,3%-i k.t.-da çalışır. İşsizlik səviyyəsi 13,5% – RF üzrə orta səviyyədən 1,7 dəfə yüksək, ayda adam başına düşən pul gəliri isə 45% azdır. Adıgenin enerji ehtiyatları tələbatının 50%- dən azını təmin edir. Bütün sənayesi, demək olar ki, Maykopda cəmləşmişdir. Yeyinti, taxta-şalban, ağac emalı və sellüloz-kağız, maşınqayırma və metal emalı, tikinti materialları sənayesi aparıcı sahələrdir.

Akif Fərhad oğlu Musayev (18 iyul 1947, Qorqan, Qaryagin rayonu – 11 iyul 2022) — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası İqtisadiyyat İnstitutunun İqtisadi tədqiqatların riyazi təminatı şöbəsinin müdiri, professor, AMEA-nın müxbir üzvü, Ali Attestasiya Komissiyası-nın rəyasət heyətinin üzvü, Kıbrıs, Girne Universiteti-nin "Bankacılık ve Finans Bölüm Başkanı", Gürcüstanın Qafqaz Universiteti və Azərbaycanın Odlar Yurdu Universiteti-nın fəxri doktoru, "ASERC" jurnalının baş redaktoru, Rusiyanın "Научные известия" jurnalının redaksiya heyətinin üzvü. == Həyatı == Akif Musayev 1947-ci il 18 iyul tarixində Azərbaycanın Füzuli rayonunda anadan olub. 1965–1971 — S. M. Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universiteti, Bakı, tələbə 1967–1980 — Azərbaycan Elmlər Akademiyası, Kibernetika İnstitutu, Iqtisadı – riyazi modellər laboratoriyasında kiçik, baş elmi işçi 1977 – Moskva şəhəri, SSRİ Elmlər Akademiyasının Mərkəzi İqtisadiyyat İnstitutu, İqtisadi – riyazi üsullar ixtisası üzrə "İqtisad elmləri namizədi" alimlik dərəcəsi almışdır 1980–1991 – Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutu (Azərbaycan Dövlər Neft Akademiyası), Tətbiqi Riyaziyyat kafedrasında baş müəllim, dosent 1992 — Tbilisi Dövlət Universiteti Xalq Təsərrüfatı və onun sahələrinin (sənaye) iqtisadiyyatı planlaşdırılması və idarə edilməsinin təşkili üzrə "İqtisad elmləri doktoru" alimlik dərəcəsi almışdır 1991–1999 — Azərbaycan Dövlər Neft Akademiyası, Sənaye iqtisadiyyatı fakültəsinin nəzdində "Maşınqayırma sənayesinin iqtisadiyyatı və Menecmenti" kafedrasının müdiri. 1999–2000 — Baş Dövlət Vergi Müfəttişliyinin Analitik İnformasiya idarəsinin Rəisi 2000–2007 — Vergilər Nazirliyi Vergi Siyasəti və Strateji Araşdırmalar Baş İdarəsinin və Tədris mərkəzinin rəisi, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin "Vergi və Vergiqoyma" kafedrasının müdiri 2007–2011 — Azərbaycan Universitetinin Rektoru 2011–2013 — Vergilər Nazirliyi Vergi Siyasəti və Strateji Araşdırmalar Baş İdarəsinin rəisi 2013–2016 — Vergilər Nazirinin vergi siyasəti məsələləri üzrə müşaviri 2016-cı ildən AMEA-nın İqtisadiyyat İnstitutunun "İqtisadi tədqiqatların riyazi təminatı" şöbəsinin müdiri "METAFİZİKA" beynəlxalq fəlsəfi və fənlərarası araşdırmalar jurnalının 17-ci sayından jurnalın "İqtisad elmləri" üzrə redaksiya heyətinin üzvüdür. == Mükafatları == "Dövlət qulluğunda fərqlənməyə görə" medal. Azərbaycan Respublikasının vergi orqanlarında qulluq vəzifəsinin yerinə yetirilməsində fərqləndiyinə, ölkəmizin iqtisadi mənafeyinin qorunmasında xidmətinə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 9 fevral 2007-ci il tarixli 1960 saylı sərəncamı. "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu". Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 16 oktyabr 2018-ci il tarixli sərəncamı. == Kitabları == Vergiər haqqında etüdlər. A. F. Musayev, Ə. Əliyev.

Albaniya iqtisadiyyatı — Albaniya Respublikasının iqtisadiyyatı. == Əsas gəlir mənbəyi == İqtisadiyyatı bazar iqtisadiyyatına keçid durumundadır və mühacirlərin öz qohumlarına göndərdiyi vəsaitin, həmçinin İtaliya və Yunanıstanın ildə 400–600 milyon dollarlıq maliyyə köməyi sayəsində inkişaf edir. == Özəlləşdirilmə == İqtisadiyyatın dövlətsizləşdirilməsinə 1990-cı illərin ortalarında başlanmış; torpağın, ticarət və xidmət, nəqliyyat və tikinti sahələrinin özəlləşdirilməsi 2000-ci illərin əvvəlində sona yetirilmiş; iri sənaye obyektlərinin, bank sisteminin özəlləşdirilməsi 2003-cü ildən sonra aparılmışdır. == Əsas istiqamətləri == === Sənaye === Ölkənin sənaye istehsalının strukturunda hasilat və xammal emalı sahələri başlıca yerləri tutur. Əsas mineral ehtiyatları neft, qaz, xrom filizidir. Burada həmçinin mis, nikel, dəmir filizi, liqnit, təbii bitum hasil edilir. Mineral xammal hasilatı, xrom filizi istisna olmaqla, 1990-cı illərdə kəskin şəkildə azalmışdır. Elektrik enerjisi istehsalının 97%-i dağ rayonlarındakı kiçik SES-lərdən alınır. 2002-ci ildə ölkədə 5,3 milyard kVt-s elektrik enerjisi istehsal olunmuşdur. Emaledici sənaye 1960-1980-ci illərdən inkişaf etmişdir.

1933-cü ildə Almaniyada nasistlər hakimiyyətə gəldikdən sonra Almaniya ilə Sovet İttifaqı arasında münasibətlər sürətlə pisləşməyə başladı və iki ölkə arasında ticarət azaldı. Bir neçə illik yüksək gərginlik və rəqabətdən sonra, Nasist Almaniyası və Sovet İttifaqı 1939-cu ildə münasibətləri düzəltməyə başladı. Həmin ilin avqustunda ölkələr iqtisadi əlaqələrini Sovet İttifaqının silah, hərbi texnologiya və mülki texnika qarşılığında Almaniyaya kritik xammal göndərdiyi ticari bir müqavilə bağlayaraq genişləndirdilər. Bu sövdələşmə mərkəzi Avropanı aralarında bölüşdürən gizli protokollardan ibarət olan Molotov-Ribbentrop paktı ilə müşayiət olundu, bundan sonra həm Almaniya, həm də Sovet İttifaqı "təsir dairələri" daxilində olan ölkələri işğal etdi. Daha sonra ölkələr 1940-cı ilin fevralında daha böyük bir ticarət sazişi ilə iqtisadi əlaqələrini daha da genişləndirdilər. Bundan sonra, Almaniya silah, texnologiya və silah göndərərkən gələcək müharibə səyləri üçün lazımlı miqdarda kritik xammal aldı. Sovet İttifaqına maşın istehsal. Potensial Sovet Axis Paktına daxil olması ilə bağlı həll edilməmiş danışıqlardan sonra ölkələr bir sıra mübahisələri həll etdilər və 1941-ci ilin Yanvarında Alman-Sovet Sərhəd və Ticarət Sazişi ilə iqtisadi işlərini daha da genişləndirdilər. 1941-ci ilin iyununda Almaniyanın Sovet İttifaqına girməsində Molotov-Ribbentrop Paktını pozaraq iki ölkə arasındakı iqtisadi əlaqələr kəskin şəkildə dayandırıldı. == Arxa plan == === Ənənəvi ticarət, Birinci Dünya müharibəsi və Rusiya inqilabı === Almaniyada təbii ehtiyatlar, o cümlədən iqtisadi və hərbi əməliyyatlar üçün lazım olan bir neçə əsas xammal yoxdur.

Almaniya iqtisadiyyatı Avropada ən böyük, 2008-ci ildə Ümumi Daxili Məhsula görə dünyada dördüncü ən böyük iqtisadiyyatdır. Almaniya 2009-cu ildə (Avrozona ölkələri daxil olmaqla) ixrac edilən 1,120 $ trilyon məhsul ilə dünyanın böyüklüyünə görə ikinci ixracatçısıdır. İxracatlar milli hasilatın üçdə birinə bərabərdir. 2009-cu il məlumatlarına görə Almaniyanın xarici valyuta ehtiyatları 185 milyard, xarici borcu isə 5.2 trilyon ABŞ dollarıdır. == Almaniyanın iqtisadi tarixi == Avropa iqtisadiyyatının sürətli inkişafına səbəb olan Sənaye inqilabı Almaniyaya inqilabın birinci başladığı Böyük Britaniyadan xeyli sonra gəlib çatıb. Buna konfederasiyada olan alman dövlətlərinin sənaye müəssisələrinin yaradılması üçün böyük təşəbbüs göstərməsi, yaxud artıq mövcud olan sənaye müəssisələrinə subsidiyalar səbəb olmuşdur. Prussiya və digər alman dövlətlərinin güclü dəstəyi nəticəsində 19-cu əsrdə yeni yaranan alman sənayesi sürətlə inkişaf etməyə başladı. Şimali Almaniyada yerləşən alman dövlətləri cənubdakılara nisbətən iqtisadi resurslarla daha zəngin idilər. Qərbdə Şlezviq-Holşteyndə, şərqdə isə Prussiyada yerləşən münbit torpaqlar kənd təsərrüfatının inkişafı üçün əlverişli şərait yaradırdı. Həmçinin Rur vadisində yerləşən zəngin dəmir filizi və daş kömür yataqları da şimal ərazilərdə idi.

Alternativlik iqtisadi təlim məktəblərində və ya metodologiyalardakı ortodoksluğun əksi kimi istifadə edilə bilən və neoklassik iqtisadiyyatdan kənar qəbul edilən bir termindir. Alternativlik müxtəlif iqtisadi təlim məktəblərini və ya nəzəriyyələrini əhatə edə biləcək bir çətir terminidir. Bunlara, məsələn, institusionalizm, təkamülçü, corcist, Avstriya, feminist, sosial, postkeyns, ekoloji, marksist, sosialist və anarxist iqtisadiyyat və digərləri daxildir. Tənqidçiləri tərəfindən iqtisadiyyatı ortodoks və ya ənənəvi iqtisadiyyat olaraq adlandırmaq olar. Alternativ olaraq, ümumi iqtisadiyyat "rasionallıq-fərdiyyətçilik-müvazinət əlaqəsi"-ni araşdırarkən, alternativ iqtisadiyyatın mövzusu "qurumlar-tarix-sosial quruluş əlaqəsi"-ni ortaya qoymaqdır. Bir çox iqtisadiyyatçı alternativ iqtisadiyyatı "calaq" və "əlaqəsiz" kimi qiymətləndirərək, ingilisdilli dünyadakı çoxu akademik iqtisadçı üzərində çox az, bəzən də heç bir təsirinin olmadığını bildirir. Son araşdırma ən az 1990-cı illərdən bu yana fərqli maddələrdə qarşılıqlı məntiqi əlaqənin artmağıyla birlikdə meydana gələn bir sıra əhəmiyyətli alternativ iqtisadiyyatçı qruplarını sənədləşdirmişdi. Bu sərhədlər içərisində İqtisadiyyatda Plüralizm üzrə Beynəlxalq Assosiasiyalar Konfederasiyası (İPBAK) "alternativ iqtisadiyyat"-ın konkret izahını verməməklə birlikdə, onun əhatə dairəsini də konkretləşdirməkdən qaçınır. İPBAK öz missiyasını "iqtisadiyyatda plüralizmi təşviq etmək" olaraq açıqlayır. "Tənqidi şərhdə" ortaq bir düşüncə tərtib edərkən yazıçı Kon Stiv digər heterodoks iqtisadçılarını üç şeyi etməyə çalışdığını dedi: təməl makro mətnlərin mövzuları və fəsilləri arasında alternativ tənqid nümunəsi yaradan ortaq fikirləri müəyyənləşdirmək, metodoloji fərqləri siyasi fərqlər ilə əlaqələndirən fikirlərə xüsusi diqqət yetirmək, ortaq fikri fərqli paraqdiqmaların dərs kitabı iqtisadiyyatı ilə fərqli üsullarda ortaq fərqliliklər meydana gətirməsinə şərait yaradacaq bir halda təsnifləndirir.

Amerika İqtisadiyyat Assosiasiyası (АЕА, ing. American Economic Association) — 1885-ci ildə amerikalı iqtisadçı Riçard Elinin təşəbbüsü ilə yaranan akademik iqtisadçılar təşkilatı. Bir sıra jurnallar nəşr edir, o cümlədən The American Economic Review, Journal of Economic Literature, Journal of Economic Perspectives və s.; Con Beyts Klark medalını təltif edir. Assosiasiya, Resources for Economists on the Internet və EconLit internet portallarını saxlayır. Assosiasiyanın tərkibində qadınların İqtisadiyyatda Vəziyyəti üzrə Komitə fəaliyyət göstərir. AEA 1947-1977-ci illərdə Frensis Voker medalı ilə təltif edilmişdir. == Məqsədlər == Birliyin məqsədləri: Xüsusilə sənaye fəaliyyətinin mövcud vəziyyətinin tarixi və statistik təhlili sahəsində iqtisadi tədqiqatların təşviqi. İqtisadi mövzularda nəşrlərin təşkili. İqtisadi müzakirələrdə mümkün qədər çox azadlığı təşviq edin. Assosiasiya belə bir tərəfdar mövqe tutmayacaq və öz üzvlərini praktiki iqtisadi məsələlərdə hər hansı mövqe tutmağa məcbur etməyəcək.

Anarxist iqtisadiyyat — anarxizmin siyasi fəlsəfəsi daxilində iqtisadi fəaliyyət nəzəriyyələri və təcrübələrinin məcmusudur. Anarxistlər anti-kapitalistdirlər və anarxizmə ümumiyyətlə, liberal sosializmin bir forması, yəni dövlətsiz bir sosializm sistemi deyilir. Anarxistlər xüsusi mülkiyyəti dəstəkləyir (mülkiyyət və istifadə baxımından, yəni qarşılıqlı uzufrukt olaraq təyin olunur) və kapitalın, faizlərin, inhisarın, istehsal mülkiyyətinin xüsusi mülkiyyət kimi cəmləşməsinə və kapitalizmə xas hesab olunan mənfəət, icarə, sələmçilik və muzdlu köləliyə qarşı çıxırlar. Anarxizm əksər hallarda radikal bir sol və ya həddindən artıq sol hərəkatı kimi qəbul edilir və iqtisadiyyatın çox hissəsi, eyni zamanda hüquq fəlsəfəsi, kommunizm, kollektivizm, sərbəst bazar, fərdiyyətçilik, qarşılılıq kimi solçu və sosialist siyasətin anti-avtoritar, hökumət əleyhinə liberalist şərhlər və liberalist sosialist iqtisadi nəzəriyyələr arasında partializm və sindikalizmi əks etdirir. Anarxistlər xarakterik kapitalist qurumların repressiv hesab etdikləri müxtəlif iqtisadi fəaliyyət növlərini, o cümlədən xüsusi mülkiyyəti (şəxsi mülkdə deyil, istehsal mülkiyyətində olduğu kimi), iyerarxik istehsal münasibətlərini, xüsusi mülkiyyətdən icarə haqqını, mübadilə mənfəətini təşviq etdiyini və çoxaldığını iddia edirlər. Anarxistlər kapitalistlər, torpaq mülkiyyətçiləri və digər bütün məcburi iyerarxiya formaları, sosial-iqtisadi idarəetmə və sosial təbəqələşmə daxil olmaqla hakim təbəqəni cəmiyyətin ilkin hökmdarları hesab edirlər, işçi özünüidarə, demokratik təhsil və kooperativ mənzil kimi səlahiyyətərin ləğvinə çalışırlar. Sağçı liberallardan fərqli olaraq, anarxistlər mülkiyyətçiliyi propertarianizmdən üstün tuturlar. == Tarixi baxış == === Erkən baxışlar === Erkən İngilis anarxist Uilyam Qodvinin iqtisadiyyata dair fikirlərini belə ümumiləşdirmək olar: "Bu, müxtəlif sənətkarlıqlarda ixtisaslaşma ehtimalını ehtiva edir ki, bu da insanın ən bacarıqlı olduğu vəzifəni yerinə yetirməsinə və artığını ehtiyac duyanlara paylamasına gətirib çıxaracaqdır. onlarda özünün ehtiyac duyduğunu başqa şeylərdən qonşularının istehsal etdiyi artılardan əldə etmək, lakin hər zaman mübadilə deyil, pulsuz paylama əsasında. Aydındır ki, maşınların gələcəyi ilə bağlı fərziyyələrinə baxmayaraq, Godwin'in ideal cəmiyyəti əl sənətləri və əkinçilik iqtisadiyyatına əsaslanır.

Aran iqtisadi rayonu — Azərbaycan Respublikasının 2021-ci ilə qədər şərti iqtisadi rayonlarından biri. Cənubdan İranla, həmçinin Yuxarı Qarabağ, Gəncə-Qazax, Şəki-Zaqatala, Dağlıq Şirvan, Abşeron və Lənkəran iqtisadi rayonları ilə həmsərhəddir. Ağdaş, Ağcabədi, Bərdə, Beyləqan, Biləsuvar, Göyçay, Hacıqabul, İmişli, Kürdəmir, Neftçala, Saatlı, Sabirabad, Salyan, Ucar, Zərdab rayonlarından və Mingəçevir, Şirvan və Yevlax şəhərlərindən ibarətdir. İqtisadi rayon əsasən Kür-Araz ovalığında yerləşir, əlverişli İCM-ə malikdir. Ovalığın ərazisinin mərkəzi və şərq hissələri okean səviyyəsindən aşağıda yerləşir, səthi hamardır. Dəniz və çay çöküntüləri düzənliyin çox hissəsini örtür. İqtisadi rayonun ətrafında olan dağlara yaxın sahələrinin səthi meyllidir. Yayı quraq keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi səciyyəvidir. İqtisadi rayonun sahəsi 21,43 min km2 olmaqla ölkə ərazisinin 24,7%-ni əhatə edir. Əhalinin sayı 1863,5 min nəfər, o cümlədən şəhər əhalisi 708,3 min nəfərdir.

Aran iqtisadi rayonu — Azərbaycan Respublikasının 2021-ci ilə qədər şərti iqtisadi rayonlarından biri. Cənubdan İranla, həmçinin Yuxarı Qarabağ, Gəncə-Qazax, Şəki-Zaqatala, Dağlıq Şirvan, Abşeron və Lənkəran iqtisadi rayonları ilə həmsərhəddir. Ağdaş, Ağcabədi, Bərdə, Beyləqan, Biləsuvar, Göyçay, Hacıqabul, İmişli, Kürdəmir, Neftçala, Saatlı, Sabirabad, Salyan, Ucar, Zərdab rayonlarından və Mingəçevir, Şirvan və Yevlax şəhərlərindən ibarətdir. İqtisadi rayon əsasən Kür-Araz ovalığında yerləşir, əlverişli İCM-ə malikdir. Ovalığın ərazisinin mərkəzi və şərq hissələri okean səviyyəsindən aşağıda yerləşir, səthi hamardır. Dəniz və çay çöküntüləri düzənliyin çox hissəsini örtür. İqtisadi rayonun ətrafında olan dağlara yaxın sahələrinin səthi meyllidir. Yayı quraq keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi səciyyəvidir. İqtisadi rayonun sahəsi 21,43 min km2 olmaqla ölkə ərazisinin 24,7%-ni əhatə edir. Əhalinin sayı 1863,5 min nəfər, o cümlədən şəhər əhalisi 708,3 min nəfərdir.

Avropa İqtisadi Birliyi (qısaca: AİB) — Təşkilata üzv olan ölkələr arasında iqtisadi inteqrasiyanı yaratmaq üçün qurulmuş regional təşkilat. == Tarixi == 1957-ci ildə Roma Müqaviləsi və altı ölkənin iştirakı ilə (Almaniya, İtaliya, Hollandiya, Belçika, Lüksemburq və Fransa) Avropa İqtisadi Birliyi və yenə eyni ildə Avropa Atom Enerji Topluluğu quruldu. Bu üç topluluq qanunvericilik nöqtəsindən ayrı, siyasi cəhətdən isə vahid bir təşkilatdır. Üç topluluğun da ümumi iqtisadi hədəfi, iqtisadi fəaliyyətlərin müntəzəm inkişafı, daimi və nizamlı iqtisadi böyümə, yaşayış standartının artırılması, yüksək bir məşğulluq səviyyəsi, iqtisadi və valyuta istikrarı idi. 1960-cı illərin sonlarında Avropa İqtisadi Birliyi çərçivəsində vahid Gömrük İttifaqı yaradılmış, gömrük rüsumları ləğv olunmuş, qarşılıqlı ticarətdə kəmiyyət məhdudiyyətləri ləğv olunmuş, üçüncü tərəfə qarşı ümumi gömrük tarifləri müəyyənləşdirilmişdir. Avropa İqtisadi Birliyinin uğuru Böyük Britaniya, Danimarka və İrlandiyanın Birlik üzvlüyünə müraciət etməsinə səbəb oldu. Fransanın 1961-ci ildə və 1967-ci ildə iki dəfə veto hüququnu istifadə etdiyi çətin bir dövrdən sonra bu üç ölkə 1972-ci ildə üzvlüyə qəbul edildilər. Üzv dövlət sayını altıdan doqquza yüksəldən ilk genişlənmə ilə birlikdə Birlik sosial və regional mövzularda üzərinə götürdüyü məsuliyyətlərlə yeni bir nüfuz qazandı. 1973 və 1979-cu illərdəki iki neft böhranı dünya səviyyəsində pulun qeyri-sabitliyini daha da artırdı. 1979-cu ildə Avropa Pul Sisteminin dövriyyəyə girməsi valyuta məzənnələrinin sabitləşməsinə kömək etdi.

1992-ci ildə AİB Müqaviləsi ilə qurulan Avropa İqtisadi Bölgəsi (AİB) Avropa Birliyi (AB) -nin vahid bazarını AB üzvü olmayan tərəflərə genişləndirməyə imkan verən beynəlxalq müqavilədir. AİB, AB üzv dövlətləri və üç Avropa Azad Ticarət Birliyi (AATB) dövlətlərini (İslandiya, Lixtenşteyn və Norveç) eyni əsas qaydalarla tənzimlənən daxili bazarla əlaqələndirir. Bu qaydalar, Avropa Vahid Bazarı daxilində əmək, mal, xidmət və kapitalın sərbəst hərəkətinə, o cümlədən bu ərazidə hər hansı bir ölkədə yaşayış yeri seçmək azadlığına imkan yaradır. AİB 1 yanvar 1994-cü ildə AİB Sazişinin qüvvəyə minməsindən sonra təsis edilmişdir. Müqavilə imzalayan tərəflər AB, üzv ölkələr və üç AATB üzvü olan ölkələrdir. Bununla birlikdə, AİB Müqaviləsi kommersiya müqaviləsidir və müəyyən əsas cəhətlərdən AB Müqavilələrindən fərqlənir. 1-ci maddəyə əsasən onun məqsədi "ticarət və iqtisadi əlaqələrin davamlı və balanslı şəkildə möhkəmləndirilməsinə kömək etməkdir". AB müqavilələrindən fərqli olaraq, "daha da yaxınlaşan birlik" haqqında söz yoxdur. AATB üzvləri Ümumi Kənd Təsərrüfatı Siyasətində və ya Ümumi Balıqçılıq Siyasətində iştirak etmirlər. AİB üzvü olan ölkələr arasında insanların sərbəst hərəkət etmək hüququ və təhlükəsizlik tədbirləri haqqında müvafiq müddəalar AB üzvləri arasında tətbiq olunanlarla eynidır.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Avropa İqtisadi Komissiyası (ing. United Nations Economic Commission for Europe) qısaca: UNECE və ya ECE) — BMT-nin iqtisadi qurumlarından biri. Avropa ölkələri ilə yanaşı, həm Kanada, həm Mərkəzi Asiya respublikaları, həm də İsrail və Amerika Birləşmiş Ştatları bu quruma daxildir. Mərkəzi katiblik qərargahı İsveçrənin Cenevrə şəhərində yerləşir və təxminən 50 milyon ABŞ dolları məbləğində büdcəsi var. == Tarixi == 28 mart 1947-ci ildə üzv ölkələr arasında iqtisadi əməkdaşlığın inkişafına dəstək üçün təsis olunmuşdur. == Üzv dövlətlər == Komissiyanın üzvü olan 56 ölkə aşağıda göstərilmişdir: Qeyd: UNECE-yə üzv olan 56 ölkənin 18-i rəsmi inkişaf yardımı alanlardır. == İcraçı katibləri == 1947–1957 – İsveç, Qunnar Myurdal 1957–1960 – Finlandiya, Sakari Tuomioya 1960–1967 – Yuqoslaviya, Vladimir Velebit 1968–1982 – Yuqoslaviya, Janez Stanovnik 1983–1986 – Finlandiya, Klaus Sahlgren 1987–1993 – Avstriya, Gerald Hinteregger 1993–2000 – Fransa, Yves Berthelot 2000–2001 – Polşa, Danuta Hübner 2002–2005 – Slovakiya, Brigita Schmögnerová 2005–2008 – Polşa, Marek Belka 2008–2012 – Slovakiya, Yan Kubiş 2012–2014 – Bosniya və Herseqovina, Sven Alkalay 2014 – Danimarka, Mixael Möller (müvəqqəti əvəzedən) 2014-cü ildən bəri – Danimarka, Kristian Friis Bax == Daxili Nəqliyyat Komitəsi == Daxili Nəqliyyat Komitəsi Komissiyanın köməkçi orqanıdır və AİK-in üzv-ölkələri DNK-in üzvləridir. Komitənin işi haqqında hesabatlar Komissiyanın illik sessiyalarında baxılır. Daxili Nəqliyyat Komitəsinin mənzil-qərargahı İsveçrənin Cenevrədə fəaliyyət göstərir və fəaliyyətində 56 ölkə iştirak edir. Komissiyanın Daxili Nəqliyyat Komitəsi bütün növ nəqliyyat sahəsində əməkdaşlığın regional miqyasda inkişafı üçün hökumətlərarası orqan kimi yaradılmışdır.

Avropa İqtisadi və Sosial Komitəsi (ing. European Economic and Social committee, fr. Comité économique et social européen, alm. Europäischer Wirtschafts und Sozialausschuss‎) Avropa İttifaqının məsləhət orqanıdır. İqtisadi və Sosial Komitə (SEC) 1957-ci ildə Avropa Birliyinin yaradılması haqqında Müqavilə, yəni Roma müqaviləsi əsasında müxtəlif iqtisadi və sosial qrupların maraqlarının təmsil olunmasını təmin etmək üçün yaradılmışdır. Komitə 329 üzvdən ibarətdir; onlar milli hökumətlərin tövsiyəsi ilə Avropa İttifaqı Şurası tərəfindən 5 il müddətinə təyin edilirlər. Sosial və İqtisadi Komitə Avropa Komissiyası, Avropa İttifaqı Şurası və Avropa Parlamenti ilə dialoqda onların mövqeyini təmsil edir və maraqlarını müdafiə edir. Sosial-iqtisadi komitənin vəzifəsi sosial və iqtisadi məsələlərdə məsləhət verməkdir. Komitə Avropa İttifaqı ilə vətəndaşlar arasında bir növ “körpü” rolunu oynamalıdır. Sosial-İqtisadi Komitənin üzvləri ildə təxminən on dəfə plenar iclaslarda toplaşır və daha çox kiçik qruplarda toplaşırlar.

Avstriya iqtisadiyyatı — Avstriyanın əsas güzaranıdır. == Avstriya və Azərbaycan iqtisadiyyat əlaqələri == Bakıda keçirilən iqtisadiyyat, kənd təsərrüfatı, sənaye, texnika və texnologiya sahəsində əməkdaşlıq üzrə Azərbaycan-Avstriya hökumətlərarası komissiyanın altıncı iclasının yekunları üzrə Azərbaycan və Avstriya iqtisadiyyatın bəzi sahələrində əməkdaşlığın statusunu müəyyən edən protokol imzalayıblar. Protokolda sənaye, enegetika, kənd təsərrüfatı, ətraf mühitin mühafizəsi, turizm, tikinti, səhiyyə, maliyyə və bank, informasiya-kommunikasiya texnologiyaları, idman və s. sahələrdə əməkdaşlıq haqqında ilkin sazişlər öz əksini tapıb. Azərbaycan tərəfdən protokolu rabitə və informasiya texnologiyaları naziri Əli Abbasov, Avstriya tərəfdən iqtisadiyyat, ailə və gənclər federal nazirinin müavini Yozef Mayer imzalayıblar. == Turizm == Avstriya iqtisadiyyatında turizm əhəmiyyətli yer tutur. Şimal-cənub, qərb-şərq istiqamətində hərəkət edən turistləri Avstriyanın gözəl avtomobil yolları cəlb edir. Onların əksəriyyəti bir günlük turistlərdir. Avstriyada ölkədaxili turizm işi dünya standartlarına uyğun şəkildə təşkil edilir, ancaq, Avstriyalılar öz ölkələrində səyahət etməyə o qədər də maraq göstərmir, Aralıq dənizi sahillərində və qışda dağ kurortlarında dincəlməyə üstünlük verirlər. Hazırda Avstriya qış idman növləri üzrə lider mövqeyi tutmuş beynəlxalq turizm mərkəzidir.

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin nəzdində Sosial-İqtisadi Kollec (Əvvəki adı:Bakı Dövlət Sosial-İqtisadi Kolleci) — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan orta-ixtisas təhsili müəssisəsi. == Tarixi == Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Sovetinin 23 noyabr 1965-ci il tarixli 747 saylı qərarı və Azərbaycan Respublikası Ali və Orta İxtisas Təhsili Nazirliyinin 7 may 1966-cı il tarixli 128 saylı əmri ilə Bakı Plan-İqtisad Texnikumu yaradılmışdır. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin “Orta ixtisas təhsili müəssisələri şəbəkəsinin təkmilləşdirilməsi haqqında” 26 avqust 2002-ci il tarixli 140 saylı qərarına əsasən Baki Plan-İqtisad Texnikumunun bazasında Bakı Dövlət Sosial-İqtisadi Kolleci fəaliyyətə başlamış, Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 2 sentyabr 2002-ci il tarixli 855 saylı əmrinə əsasən Kollecdə 13 ixtisas üzrə mütəxəssis hazırlığına icazə verilmişdir. Kollec 11 avqust 2005-ci il tarixində Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyata alınmışdır (Dövlət qeydiyyatı şəhadətnaməsi № 11.05-A1-432). Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin11 iyul 2020-ci il tarixli 250 nömrəli "Bakı İdarəetmə və Texnologiya Kollecinin, Bakı Qida Sənayesi Kollecinin, Bakı Dövlət Sosial-İqtisadi Kollecinin, Bakı Humanitar Kollecinin, Bakı Dövlət İqtisadiyyat və Humanitar Kollecinin, Sumqayıt Musiqi Kollecinin, Gəncə Dövlət Regional Kollecinin, Lənkəran Dövlət Humanitar Kollecinin, Şəki Dövlət Regional Kollecinin yenidən təşkili və Azərbaycan RespublikasıNazirlər Kabinetinin 2011-ci il 15 iyul tarixli 118 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin strukturuna daxil olmayan tabeliyindəki qurumların Siyahısı"nda dəyişiklik edilməsi haqqında" qərarı ilə Bakı Dövlət Sosial-İqtisadi Kolleci Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin nəzdində publik hüquqi şəxs statusuna malik olan Sosial-İqtisadi Kollecə çevrilmə yolu ilə yenidən təşkil edildi. == İxtisaslar == Hal-hazırda Kollecdə aşağıdakı ixtisaslar üzrə subbakalavr hazırlığı aparılır: Arxiv işi və kargüzarlıq; Mühasibat uçotu; Maliyyə işi; Vergi işi; Bank işi; Avtomatlaşmış sistemlərin və hesablama texnikasının proqram təminatı; Sosial iş.

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin nəzdində Sosial-İqtisadi Kollec (Əvvəki adı:Bakı Dövlət Sosial-İqtisadi Kolleci) — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan orta-ixtisas təhsili müəssisəsi. == Tarixi == Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Sovetinin 23 noyabr 1965-ci il tarixli 747 saylı qərarı və Azərbaycan Respublikası Ali və Orta İxtisas Təhsili Nazirliyinin 7 may 1966-cı il tarixli 128 saylı əmri ilə Bakı Plan-İqtisad Texnikumu yaradılmışdır. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin “Orta ixtisas təhsili müəssisələri şəbəkəsinin təkmilləşdirilməsi haqqında” 26 avqust 2002-ci il tarixli 140 saylı qərarına əsasən Baki Plan-İqtisad Texnikumunun bazasında Bakı Dövlət Sosial-İqtisadi Kolleci fəaliyyətə başlamış, Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 2 sentyabr 2002-ci il tarixli 855 saylı əmrinə əsasən Kollecdə 13 ixtisas üzrə mütəxəssis hazırlığına icazə verilmişdir. Kollec 11 avqust 2005-ci il tarixində Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyata alınmışdır (Dövlət qeydiyyatı şəhadətnaməsi № 11.05-A1-432). Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin11 iyul 2020-ci il tarixli 250 nömrəli "Bakı İdarəetmə və Texnologiya Kollecinin, Bakı Qida Sənayesi Kollecinin, Bakı Dövlət Sosial-İqtisadi Kollecinin, Bakı Humanitar Kollecinin, Bakı Dövlət İqtisadiyyat və Humanitar Kollecinin, Sumqayıt Musiqi Kollecinin, Gəncə Dövlət Regional Kollecinin, Lənkəran Dövlət Humanitar Kollecinin, Şəki Dövlət Regional Kollecinin yenidən təşkili və Azərbaycan RespublikasıNazirlər Kabinetinin 2011-ci il 15 iyul tarixli 118 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin strukturuna daxil olmayan tabeliyindəki qurumların Siyahısı"nda dəyişiklik edilməsi haqqında" qərarı ilə Bakı Dövlət Sosial-İqtisadi Kolleci Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin nəzdində publik hüquqi şəxs statusuna malik olan Sosial-İqtisadi Kollecə çevrilmə yolu ilə yenidən təşkil edildi. == İxtisaslar == Hal-hazırda Kollecdə aşağıdakı ixtisaslar üzrə subbakalavr hazırlığı aparılır: Arxiv işi və kargüzarlıq; Mühasibat uçotu; Maliyyə işi; Vergi işi; Bank işi; Avtomatlaşmış sistemlərin və hesablama texnikasının proqram təminatı; Sosial iş.