Azərbaycanın tarix qoruqları

Bu məqalə tarixi qoruqlar haqqındadır. Təbiət qoruqları üçün baxın: Azərbaycan qoruqları.
Qız qalası
Nuxa qalası

Azərbaycanın tarixi qoruqlarının siyahısı — Azərbaycan Respublikası ərazisində mövcud olan 30 tarixi qoruğun siyahısı. Bunların 18-i tarixi-mədəniyyət, 8-i tarixi-memarlıq , 2-i tarixi-bədii qoruqlardır. Yanardağ və Tuğ həm tarixi-mədəniyyət, həm də təbiət qoruğu olaraq fəaliyyət göstəririr. Qoruqlardan 4-ü Naxçıvan Muxtar Respublikasında, 1-i isə Gürcüstanla mübahisəli ərazidədir. İçərişəhər, Qobustan və Yuxarı Baş qoruqları Ümumdünya irsidir, Atəşgah, Ordubad, Xınalıq və Şuşa qoruqları isə namizəd siyahısındadır.[1]

"Abidə qoruqlarının nümunəvi Əsasnaməsi"nin təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qərarına görə qoruq tarix və mədəniyyət üçün böyük əhəmiyyəti olan, tarix və mədəniyyət abidələrinin, arxeoloji və memarlıq obyektlərinin, etnoqrafik, numizmatik, epiqrafik, antropoloji materiallarının, tarixi hadisə və şəxsiyyətlərlə bağlı olan binaların, xatirə yerlərinin, əşyaların yerləşdiyi və dövlət tərəfindən mühafizə edilən ərazilər və məskənlərdir. Xüsusi əhəmiyyət kəsb edən arxeoloji, etnoqrafik, memarlıq, şəhərsalma və digər komplekslər Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən Qoruq elan edilir.[2]

İqtisadi rayonlara görə siyahı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Rənglərin göstəriciləri
YUNESCO Ümumdünya irsi siyahısındadır. YUNESCO Ümumdünya irsi namizəd siyahısındadır.
Yalnız Azərbaycanda qeydiyyata alınmış dünya əhəmiyyətli memarlıq abidələrinin siyahısındadır. Yalnız Azərbaycanda qeydiyyata alınmış dünya əhəmiyyətli arxeoloji abidələrinin siyahısındadır.

Bakı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
№ Adı Şəkil Daxildir İstinad
1 İçərişəhər tarix-memarlıq qoruğu (siyahı) Dünya əhəmiyyətli abidələr: Qız qalası  • Şirvanşahlar sarayı  • Məhəmməd məscidi
Ölkə əhəmiyyətli abidələr: Ağa Mikayıl hamamı  • Kiçik karvansaray  • Bakı qalası  • Molla Əhməd məscidi  • Hacı Bani hamamı  • İkimərtəbəli karvansaray  • Hacı Bani məscidi  • Xanlar məscidi  • Çin məscidi  • Qasım bəy hamamı  • Mədrəsə məscid  • Buxara karvansarayı  • Multanı karvansarayı  • Aşur məscidi  • Şeyx İbrahim məscidi  • Həzrəti Əli məscidi  • Xıdır məscidi  • Gileyli məscidi  • Dördbucaqlı qala  • Cümə məscidi  • Yeraltı tikintilər  • Bazar meydanı  • Təkiyə  • Ovdan  • Bakı xan sarayı  • Su kəməri və kanalizasiya  • Yeraltı hamam  • Baba Kuhi Bakuvi məscidi
Yerli əhəmiyyətli abidələr: Bəylər məscidi  • Müqəddəs Nikolay kilsəsi  • Müqəddəs Varfolomey kilsəsi  • Zəncirli bina  • Ağa Zeynal hamamı  • Cin məscidi  • Hacı Heybət məscidi  • Mirzə Əhməd məscidi  • Hacı Qayıb məscidi  • Dükan  • Şah Evi  • Dükan  • XVI-XVII əsrlər tikilisi  • XV əsr tikilisi  • Tağlı bina  • Karvansaray  • Karvansaray		 [3]
2 "Şirvanşahlar Sarayı Kompleksi" Dövlət tarixi-memarlıq qoruq-muzeyi Yuxarı həyət: Şirvanşahların saray binası  • Divanxana
Orta həyət: Keyqubad məscidi  • Seyid Yəhya Bakuvinin türbəsi  • Murad darvazası
Aşağı həyət: Şah məscidi  • Şirvanşahlar türbəsi  • Saray hamamı  • Ovdan
3 Atəşgah tarix-memarlıq qoruğu [4]
4 Nardaran tarix-mədəniyyət qoruğu Xan bağının köşkü • Səfəvi dövrü karvansarayı • Hacı Baxşı məscidi • Nardaran məscidi • Pirsəid məscidi • Cümə məscidi • Səid Yusif məscidi • Kiçik məscid • Nardaran qalası • Xan hamamı • Qazi türbəsi [5]
5 Qala tarix-etnoqrafiya qoruğu 7 ölkə əhəmiyyətli,
34 yerli əhəmiyyətli abidə		 [6]

Naxçıvan

[redaktə | mənbəni redaktə et]
№ Adı Şəkil Daxildir İstinad
1 Gülüstan tarix-mədəniyyət qoruğu Cuğa abidələri: Cuğa körpüsü  • Cuğa karvansarayı  • Cuğa qalası  • Cuğa türbəsi  • Cuğa kilsəsi  • Cuğa nekropolu
Xanəgah abidələri: Əlincəçay xanəgahı  • Xanəgah hamamı  • Xanəgah təkiyəsi  • Xanəgah nekropolları		 [7]
2 Ordubad tarix-mədəniyyət qoruğu Kilsələr: Yuxarı Əylis kilsəsi  • Müqəddəs Foma kilsəsi

Məscidlər: Cümə məscidi  • Meyrəmçə  • Yetim  • Aşağı Ambaras  • Yuxarı Ambaras  • Sultan Murad  • Sərşəhr  • Malik İbrahim  • Dilbər  • Mingis  • Qırxayaq  • Hacı Madalı  • Hacı İbrahim  • Hacı Məmməd Həsən  • Hacı Abutalıb  • Hovuz  • Əngəm məscidi  • Kərbəlayi Əkbər  • Üçtürləngi  • Çınqılbaşı  • Meyramca Türbələr: Dər  • Eyvaz

[8][9]
3 Gəmiqaya tarix-bədii qoruğu [10]
4 Arpaçay tarix-mədəniyyət qoruğu [10]

Quba-Xaçmaz

[redaktə | mənbəni redaktə et]
№ Adı Şəkil Daxildir İstinad
1 Çıraqqala və Şabran tarixi-mədəniyyət qoruğu
[11][12]
2 Xınalıq tarix-memarlıq və etnoqrafiya qoruğu [13]
3 “Beşbarmaq dağı” Dövlət Tarix-Mədəniyyət və Təbiət Qoruğu
4 Quba Soyqırımı Memorial Kompleksi [10]

Şəki-Zaqatala

[redaktə | mənbəni redaktə et]
№ Adı Şəkil Daxildir İstinad
1 Yuxarı Baş tarix-memarlıq qoruğu Qalalar: Nuxa qalası
Saraylar: Şəki xan sarayı • Şəkixanovların evi
Karvansaralar: Aşağı Karvansara • Yuxarı Karvansara
Məscidlər: Xan məscidi• Cümə məscidi • Ömər Əfəndi məscidi • Giləhli məscidi • İmam Əli məscidi
Hamamlar: Aqvanlar hamamı • Dərya hamamı • Yeraltı hamam
Digər: Dairəvi məbəd • Xan çinarı		 [14]
2 Kiş tarix-mədəniyyət qoruğu [15]
3 İlisu tarix-mədəniyyət qoruğu [16]
4 Zaqatala tarix-mədəniyyət qoruğu 19 yerli əhəmiyyətli abidə [8]
5 Qəbələ tarix-mədəniyyət qoruğu [8]

Qarabağ

[redaktə | mənbəni redaktə et]
№ Adı Şəkil Daxildir İstinad
1 Şuşa tarix-memarlıq qoruğu

Şuşa qalası: Gəncə qapısı  • İrəvan qapısı  • Ağoğlan qapısı
Meydanlar: Divanxana  • Meydan  • Aşağı meydan
Küçələr: Rasta bazar  • Şeytan bazar  • Aşağı bazar
Saraylar və malikanələr: Qarabağ xan sarayı  • İbrahimxəlil xan sarayı  • Qaraböyük xanım sarayı  • Məhəmmədhəsən ağa sarayı  • Xan qızı Natəvanın evi  • Mehmandarovların evi  • Zöhrabbəyovların evi  • Səfərbəyovların evi  • Fərəməzovların evi  • Hacı Quluların mülkü  • Hacı Məmmədin evi  • Behbudovların evi  • Qədimovların mülkü  • Mir Möhsün Nəvvabın evi  • Əsəd bəyin evi  • Uğurlu bəyin evi  • Firudin bəyin evi  • Hüseyn bəyin evi  • Şükür bəyin evi  • Ələkbər bəyin evi  • Cahangir bəyin evi  • Mamay bəyin evi  • Cəfərqulu ağanın evi  • Üzeyir Hacıbəyovun evi  • Zülfüqar Hacıbəyovun evi  • Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin evi  • Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin evi  • Sadıqcanın evi  • Seyid Şuşinskinin evi  • Qasım bəy Zakirin evi  • Bülbülün evi  • Firudin bəy Köçərlinin evi  • Keçəçi oğlu Məhəmmədin evi  • Süleyman Sani Axundovun evi  • Gəray Əsədovun evi  • Cabbar Qaryağdıoğlunun evi  • Süleyman Vəzirovun evi  • Hüsü Hacıyevin evi  • Nəcəf bəy vəzirovun evi
Karvansaralar: İki mərtəbəli karvansaray  • Xanlıq Muxtar karvansarayı  • Ağa Qəhrəman Mirsiyab oğlunun karvansarayı  • Səfərov qardaşlarının karvansarayı  • Zarıslıda Korun karvansarayı
Kilsə və monastırlar: Qazançı kafedralı  • Müqəddəs Vəftizçi İohann kilsəsi  • Müqəddəs Tanrı anası kilsəsi  • Qız monastırı
Məscidlər: Yuxarı Gövhər ağa məscidi  • Aşağı Gövhər ağa məscidi  • Hacı Yusifli məscidi  • Saatlı məscidi  • Malıbəyli məscidi  • Culfalar məscidi  • Çuxur məhəllə məscidi  • Çöl Qala məscidi  • Köçərli məscidi  • Mamay məscidi  • Mərdinli məscidi  • Quyuluq məscidi • Seyidli məscidi  • Təzə məhəllə məscidi  • Xoca Mərcanlı məscidi
Hamamlar: Şirin su hamamı  • Malıbəyli hamamı		 [17]
2 “Tuğ” Dövlət Tarix-Memarlıq və Təbiət Qoruğu [18]

Dağlıq Şirvan

[redaktə | mənbəni redaktə et]
№ Adı Şəkil Daxildir İstinad
1 Basqal tarix-mədəniyyət qoruğu 2 yerli əhəmiyyətli abidə [15]
2 Lahıc tarix-mədəniyyət qoruğu 93 yerli əhəmiyyətli abidə [8][15]
3 “Orta Əsr Ağsu Şəhəri” Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu [12]

Gəncə-Daşkəsən

[redaktə | mənbəni redaktə et]
№ Adı Şəkil Daxildir İstinad
1 Gəncə tarix-mədəniyyət qoruğu Qədim Gəncə  • Qədim Gəncə qalası  • Comərd Qəssab türbəsi  • İmamzadə türbəsi [8][19]

Qazax-Tovuz

[redaktə | mənbəni redaktə et]
№ Adı Şəkil Daxildir İstinad
1 “Qədim Şəmkir Şəhəri” Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu [12]
2 Keşikçidağ tarix-mədəniyyət qoruğu Keşikçidağ monastırı:
Qabırrıçayın sağ sahili: Bertuban monastırı  • Çiçikuri monastırı  • Udabno monastırı		 [13]
3 Avey tarix-mədəniyyət qoruğu [8]

Şirvan-Salyan

[redaktə | mənbəni redaktə et]
№ Adı Şəkil Daxildir İstinad
1 Pir Hüseyn Xanəgahı tarix-memarlıq qoruğu

Abşeron-Xızı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
№ Adı Şəkil Daxildir İstinad
1 Yanardağ tarix-mədəniyyət və təbiət qoruğu [20]

Abşeron-Xızı və Bakı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
№ Adı Şəkil Daxildir İstinad
1 Qobustan tarixi-bədii qoruğu Ana zağa düşərgəsi  • Firuz-1 düşərgəsi  • Ceyranlar düşərgəsi  • Firuz-2 düşərgəsi  • Şonqar düşərgəsi  • Maral düşərgəsi  • Qobustan petroqlifləri  • Qaval daşı [8][21]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "UNESCO World Heritage Sites in Azerbaijan (Azərbaycanda YUNESKO-nun Ümumdünya İrsi Abidələri)". 2021-01-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-14.
  2. ↑ ""Abidə qoruqlarının nümunəvi Əsasnaməsi"nin təsdiq edilməsi barədə AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ NAZİRLƏR KABİNETİN QƏRARI". 2018-07-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.
  3. ↑ "Bakı şəhərində İçərişəhər tarix-memarlıq qoruğunun mühafizəsi və bərpası ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI". 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.
  4. ↑ "Azərbaycan Respublikasının Bakı şəhəri Suraxanı rayonunda Atəşgah məbədi ərazisinin "Atəşgah məbədi" Dövlət tarix-memarlıq qoruğu elan edilməsi haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI". 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.
  5. ↑ "Bakı şəhəri Sabunçu rayonunun Nardaran qəsəbəsində yerləşən tarix-mədəniyyət qoruğu haqqında Əsasnamə". 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.
  6. ↑ ""Qala" Dövlət Tarix-Etnoqrafiya Qoruğunun fəaliyyətinin təmin edilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI". 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.
  7. ↑ "Naxçıvan MSSR-nin Culfa rayonunda yerləşən "Gülüstan" tarix-mədəniyyət qoruğu haqqında Əsasnamənin təsdiq edilməsi barədə AZƏRBAYCAN SSR NAZİRLƏR SOVETİ QƏRAR". 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.
  8. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 "Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin bəzi qərarlarına dəyişikliklər edilməsi və bəzi qərarlarının və sərəncamlarının qüvvədən düşmüş hesab edilməsi barədə AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI NAZİRLƏR KABİNETİNİN QƏRARI". 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.
  9. ↑ "Azərbaycan Respublikası ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcələrinə görə bölgüsünün təsdiq edilməsi haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI NAZİRLƏR KABİNETİNİN QƏRARI". 2017-04-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.
  10. ↑ 1 2 3 "Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi haqqında Əsasnamənin, nazirliyin strukturunun təsdiq edilməsi və aparatının işçilərinin say həddinin müəyyən edilməsi barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2006-cı il 18 aprel tarixli 393 nömrəli Fərmanında dəyişiklik edilməsi haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN FƏRMANI". 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.
  11. ↑ ""Çıraqqala" tarixi abidələr kompleksinin bərpası və qorunması haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI". 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.
  12. ↑ 1 2 3 "Yeni tarix-mədəniyyət qoruqları yaradıldı". 2021-07-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-19.
  13. ↑ 1 2 "Azərbaycan Respublikasının Quba rayonunun Xınalıq kəndinin tarixi ərazisinin Azərbaycan Respublikasının "Xınalıq" Dövlət tarix-memarlıq və etnoqrafiya qoruğu və Ağstafa rayonunun ərazisində Keşikçidağ silsiləsinin bir hissəsini əhatə edən mağaralar kompleksinin Azərbaycan Respublikasının "Keşikçidağ" Dövlət tarix-mədəniyyət qoruğu elan edilməsi haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI". 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.
  14. ↑ "Şəki şəhərinin tarixi hissəsinin qorunması haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI". 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.
  15. ↑ 1 2 3 "Azərbaycan Respublikası Dövlət Turizm Agentliyinin strukturuna daxil olmayan tabeliyindəki qurumların SİYAHISI". 2022-08-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.
  16. ↑ "Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi haqqında Əsasnamənin, nazirliyin strukturunun təsdiq edilməsi və aparatının işçilərinin say həddinin müəyyən edilməsi barədə AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN FƏRMANI". 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.
  17. ↑ "Şuşa şəhərinin Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğalının iyirminci ildönümü haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMII". 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.
  18. ↑ "Azərbaycanda yeni Dövlət Tarix-Memarlıq və Təbiət Qoruğu yaradıldı - SƏRƏNCAM" (az.). marja.az. 16.06.2023. 2023-06-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-27.
  19. ↑ "Gəncə Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu ərazisindəki "İmamzadə" kompleksinin bərpası ilə əlaqədar tədbirlər haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI". 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.
  20. ↑ ""Yanardağ " dövlət tarix-mədəniyyət və təbiət qoruğunun yaradılması haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI". 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.
  21. ↑ "Qobustan dövlət tarixi-bədii qoruğu ərazisində yerləşən tarixi və mədəni sərvətlərin qorunması haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI". 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-20.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]