[ fr. ] Münsiflər məhkəməsi; idarələr, müəssisələr, təşkilatlar arasındakı mübahisəni həll edən idarənin adı.
□ Beynəlxalq Arbitraj – dövlətlər arasındakı mübahisəli məsələləri sülh yolu ilə həll etmək üçün beynəlxalq münsiflər məhkəməsi.
Arbitraj (hüquq)
Arbitraj (en. Arbitration, ru. Арбитражный суд) — qeyri-rəsmi təşkilat olub, vətəndaşların mübahisələrini araşdırmaq və həll etməklə məşğuldur. Arbitraj xidmətini hüquq təhsil olan şəxs göstərir və məhkəmənin müdaxiləsi olmadan məsələ həll olunur. Mübahisələrin məhkəmədən kənar və ya alternativ həlli üsullarından biridir. Mübahisələrin alternativ həllinin əsas formaları danışıqlar, mediasiya və arbitrajdır və bu üsullar 21-ci əsrdə beynəlxalq səviyyədə və əksər dövlətlərdə milli səviyyədə müasir hüquq praktikasının ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir.
== Həmçinin bax ==
Mediasiya
== Xarici keçidlər ==
The Association for International Arbitration
International Institute for Conflict Prevention & Resolution (CPR).
Arbitraj (maliyyə)
Arbitraj — Qiymət fərqinə əsaslanaraq mənfəət əldə olunması və ya ziyandan qaçılması əməliyyatı.
Eyni qiymətli kağızlar müxtəlif birjalarda eyni vaxtda fərqli qiymətlərə satılır. Bu zaman alış və satış qiymətləri arasında mövcud olan fərq bir birjaya nisbətdə digərində əlavə mənfəət qazanmaq və ya ziyandan yayınmaq imkanı yaradır. Arbitraj bazarda səmərəliliyin aşağı olması nəticəsində meydana çıxır və arbitraj nəticəsində müxtəlif bazarlarda qiymət uyğunsuzluğu aradan götürülür.
Arbitraj komitəsi
Arbitraj (en. Arbitration, ru. Арбитражный суд) — qeyri-rəsmi təşkilat olub, vətəndaşların mübahisələrini araşdırmaq və həll etməklə məşğuldur. Arbitraj xidmətini hüquq təhsil olan şəxs göstərir və məhkəmənin müdaxiləsi olmadan məsələ həll olunur. Mübahisələrin məhkəmədən kənar və ya alternativ həlli üsullarından biridir. Mübahisələrin alternativ həllinin əsas formaları danışıqlar, mediasiya və arbitrajdır və bu üsullar 21-ci əsrdə beynəlxalq səviyyədə və əksər dövlətlərdə milli səviyyədə müasir hüquq praktikasının ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir.
== Həmçinin bax ==
Mediasiya
== Xarici keçidlər ==
The Association for International Arbitration
International Institute for Conflict Prevention & Resolution (CPR).
Beynəlxalq arbitraj
Beynəlxalq arbitraj— Arbitraj mübahisələrin həlli üçün milli məhkəmələrin yurisdiksiyasına alternativ bir metoddur və yalnız qanunla icazə verilmiş mübahisələrin həllini tərəflərin müəyyən etdiyi bir və ya daha çox müstəqil üçücü tərəfə — arbitra verir. Beynəlxalq arbitraj iki dövlət arasında, ya da bir dövlətlə beynəlxalq bir təşkilat arasında, ya da xüsusi bir şəxs və ya özəl qurum ilə dövlət arasında, ya da xüsusi bir qurum və ya fərqli millətlərdən olan insanlar arasındakı arbitraj deməkdir.
== Tarixi ==
Dövlət sferasında beynəlxalq arbitrajın tarixi Jay sazişinə əsaslanır. 1794-cü ildə Böyük Britaniya ilə Amerika Birləşmiş Ştatları arasındakı bu müqavilə 1872-ci ildə Alabama müqaviləsi üçün bir model rolunu oynadı. Bu müqavilə imzalandıqdan sonra beynəlxalq müqavilələrdə arbitraj maddəsi istifadə edilməyə başlandı. Xarici Arbitraj qərarlarının tanınması və icrası haqqında 1958-ci il New York Konvensiyası arbitraj qərarlarının tanınmamasına səbəb ola biləcək vəziyyətə aydınlıq gətirilməsi baxımından bu sahədə əhəmiyyətli yer tutur.
== Üstünlükləri ==
Tərəflər arbitrajın yerini, mübahisəyə dair qərar verəcək hakimləri, qərarın dilini və bu məhkəmədə tətbiq ediləcək prosedur qaydalarını seçmək hüququna malikdirlər. Məhkəmə hakimiyyətinin yanında arbitraj təşkilatının mövcudluğunun səbəbləri; dövlət məhkəmə sistemindəki yüklərin azaldılması; beynəlxalq münasibətlərdə milli məhkəmələrin qərəzsizliyi ilə əlaqəli haqlı narahatlıqlar, ticari münasibətlərdə iştirak edən tərəflər üçün bu münasibətlərdən irəli gələn sabitliyi və inamın təmin edilməsi; mübahisənin mövzunu yaxşı bilən mütəxəssislər tərəfindən həll edilməsinin məqsədəuyğunluğu, dövlət məhkəməsi ilə müqayisədə daha sürətli və daha qənaətli bir şəkildə bir həll yolu tapılması. Arbitraj razılaşması tərəflər arasında mövcud hüquqi münasibətlərdən yaranan və ya yarana biləcək mübahisələrin hamısını və ya bəzilərini arbitraj yolu ilə həll etməyə dair bir razılaşmadır.
Arbitraj-prosessual hüququ
Arbitraj-prosessual hüququ– arbitraj məhkəməsində konkret hüquqi mübahisənin baxılması və həlli ilə bağlı meydana gəlmiş ictimai münasibətlər kompleksini nizamlayan hüquq sahəsi; arbitraj məhkəməsinin, həmçinin iqtisadiyyat sahəsində meydana gəlmiş mübahisələrin baxılması və həlli prosesi iştirakçılarının fəaliyyətini nizamlayan hüquqi normalar məcmusu. Arbitraj prosesində məhkəmə müdafiəsinin predmeti sahibkarlıq, yaxud digər iqtisadi fəaliyyət sahəsindəki müxtəlif hüquqi münasibətlərdən (vətəndaşlıq, maliyyə, vergi, torpaq və s.) irəli gələn qanuni maraqlar və subyektiv hüquqlardır. Hüquqi münasibətlərdə tərəflər kimi iqtisadi bazarın peşəkar iştirakçıları olan hüquqi şəxslər və fərdi sahibkarlar çıxış edirlər. Bu sahədə mövcud münasibətlərin nizamlanma keyfiyyəti meydana çıxan mübahisələrin baxılması və həll olunması qaydasına əhəmiyyətli təsir göstərir.
İdman arbitraj məhkəməsi
İdman Arbitraj Məhkəməsi (ing. Court of Arbitration for Sport, CAS, fr. Tribunal arbitral du sport, TAS) — idman hüququ ilə bağlı mübahisələri həll etmək üçün yaradılan beynəlxalq məhkəmə.
1981-ci ildə o zaman ki, Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi rəhbəri olmuş Xuan Antonio Samaranç idmanda yaranan mübahisələri həll edəcək ayrıca bir məhkəmənin yaranması fikri ilə ilk dəfə çıxış etmişdir.
İdman Arbitraj Məhkəməsinin Statusu və Nizamnaməsi 30 iyun 1984-cü il tarixində qüvvəyə minmiş və eyni tarixdən də fəaliyyətə başlamışdır. İdman Arbitraj Məhkəməsinin rəhbəri hakim Keba Mbaye və baş katibi Gilbert Schwaar olmuşdur. İdman Arbitraj Məhkəməsinə ilk müraciət 1986-cı ildə olmuşdur və ilk qərar isə 1987-ci ildə qəbul edilmişdir. İdman Arbitraj məhkəməsinin səlahiyyətlərini qəbul edən ilk beynəlxalq idman federasiyası isə Beynəlxalq Atçılıq Federasiyası olmuşdur. 22 iyun 1994-cü il tarixində Beynəlxalq İdman Arbitraj Məhkəməsinin yaradılması haqqında Paris Müqaviləsi imzalanmışdır. Yaradılan bu idarəetmə forması ilə Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin İdman Arbitraj Məhkəməsi üzərindəki nəzarəti aradan qaldırılmışdır.
Başqırdıstan Respublikası Arbitraj Məhkəməsi
Başqırdıstan Respublikası Arbitraj Məhkəməsi (başq. Башҡортостан Республикаһының Арбитраж суды) — Başqırdıstan Respublikası ərazisində məhkəmə hakimiyyətini həyata keçirən arbitraj məhkəmələri sisteminin məhkəmə orqanıdır.
== Tarixi ==
1922-ci ildə iqtisadi mübahisələri həll etmək üçün Başqırd Muxtar Sovet Sosialist Respublikası Xalq Komissarları Sovetinin yanında arbitraj komissiyası yaradıldı.
1935-ci ildə (1931-ci ildə digər mənbələrə görə) komissiya Başqırd Muxtar Sovet Sosialist Respublikası Nazirlər Sovetinin yanında Dövlət Arbitrajına çevrildi.
16 iyun 1992-ci ildə Başqırdıstan Respublikası Ali Sovetinin 12-ci iclasında Başqırdıstan Respublikası Ali Məhkəməsi yaradıldı..
2001-ci ildən — Başqırdıstan Respublikasının Arbitraj Məhkəməsi adlandırıldı. Məhkəmənin vəzifəsi Başqırdıstan Respublikasının müəssisələri arasında əmlak və ticarət mübahisələrini həll etməkdir. 2004-cü ilə qədər, Başqırdıstan Respublikasının Arbitraj Məhkəməsində bir hakim üçün ortalama aylıq iş yükü 96 məhkəmə işidir (Rusiya Federasiyasında — ayda 55 iş).
== Sədrləri ==
Adıqamov, Məhəmməd Kəmaləddinov (1921—)
N. A. Tolstoy (1931—)
Feodor Staymov Vasilyeviç (1936–1943)
Hizatullin Niqamədcan Xəlilov (1943–1969)
Fayzrahman Zaqafuranov (1969–1971)
Kərəm Rəhmətullin (1971–1975)
Asqad Şəmsuddinov Əhmodoviç (1975–1986)
Əmir Dövlətşin Niqmatoviç (1986–1987)
Vil Şayhuddinoc Xərisoviç (1987–2000)
Fanil Safin Maqsudov (2000–2008)
İqor Arsyonov Qennadoviç (2008–2020)
== Ünvanı ==
Başqırdıstan Respublikası Arbitraj Məhkəməsi, Ufa şəhərində iki ünvanda, aşağıdakı ünvanlarda yerləşir:
Oktyabr inqilabı küç, 63 A
Salavat Yulayev prospekti, ev.7
== Etimadnaməsi ==
Rusiya Federasiyası Ali Məhkəməsinin səlahiyyətinə aid edilən hallar istisna olmaqla, Rusiya Federasiyasındakı arbitraj məhkəmələrinin yurisdiksiyasına aid olan bütün işlərə birinci instansiyada baxır;
Qanunla müəyyən edilmiş qaydada əldə edilmiş hüquqi şəxs olmayan təşkilatlar, hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan və fərdi sahibkar statusuna sahib olan vətəndaşların iştirakı ilə iqtisadi mübahisələri həll edir və digər işlərə baxır; Rusiya Federasiyası, Rusiya Federasiyasının təsis qurumları, bələdiyyələr, dövlət orqanları, yerli hökumətlər, digər qurumlar, vəzifəli şəxslər, statusu olmayan qurumların iştirakı ilə Rusiya Federasiyasının Arbitraj Prosessual Məcəlləsində və digər federal qanunlarda nəzərdə tutulmuşdur.
Yenidən aşkar edilmiş hallara görə, onun qəbul etdiyi və qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə aktlarına yenidən baxılır.
Haaqa Daimi Arbitraj məhkəməsi
Haaqa Daimi Arbitraj məhkəməsi — Hollandiyanın Haaqa şəhərində yerləşən hökumətlərarası təşkilat. Ənənəvi mənada məhkəmə deyil,üzv dövlətlər, beynəlxalq təşkilatlar və ya özəl tərəflər arasındakı beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn mübahisələri həll etmək üçün arbitraj məhkəməsi xidmətlərini göstərir.
İnstansiyalar ərazi və dəniz sərhədləri, suverenlik,insan hüquqları, beynəlxalq sərmayə və beynəlxalq və regional ticarətlə əlaqəli bir sıra hüquqi məsələləri əhatə edir. Daimi Arbitraj məhkəməsi, 122 dövlətin birləşmiş üzvlüyü ilə iki ayrı çoxtərəfli konvensiya yolu ilə qurulur. Məhkəmə BMT-nin əsas qurumlarına aiddeyil,Daimi Arbitraj məhkəməsi rəsmi Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Baş Məclisinin müşahidəçisidir.
Dünya Sülh Sarayı 1907-1913-cü illərdə Haaqada Daimi Arbitraj məhkəməsi üçün inşa edilmişdir. Bundan əlavə, binada Haaqa Beynəlxalq Hüquq Akademiyası, Sülh Sarayı Kitabxanası və Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi yerləşir.
== Təşkilat ==
Daimi Arbitraj məhkəməsi,bu müddətin şərti anlayışında məhkəmə deyil,beynəlxalq arbitraj və digər əlaqəli prosedurların,o cümlədən istintaq və barışıq komissiyalarının qeydiyyatı kimi məsələlər üçün daimi və asanlıqla əldə edilə bilən vasitələrə sahib olan inzibati bir təşkilatdır.
İnzibati Şura (rəsmi olaraq Daimi İdarə Şurası), Hollandiyada akkreditə olunmuş üzv dövlətlərin bütün diplomatik nümayəndələrindən ibarət bir orqandır. Şuraya üzv olan Hollandiyanın Xarici İşlər Naziriliyi rəhbərlik edir.
Tatarıstan Respublikasının Arbitraj Məhkəməsi
Tatarıstan Respublikasının Arbitraj Məhkəməsi (tatar. Татарстан Республикасы Арбитраж суды) — Tatarıstan Respublikası ərazisində məhkəmə hakimiyyətini həyata keçirən Rusiya Federasiyası arbitraj məhkəmələri sisteminin orqanı. 3 aprel 2018-ci ildən bəri TR AM sədri — Maksim Borovkov.
23 sentyabr 1922-ci ildə RSFSR Xalq Komissarları Sovetinin 21 sentyabr 1922-ci il tarixli qərarı əsasında TASSR-in İqtisadi Konfransında Ali Arbitraj Komissiyası (1926-cı ildən - Şurada) quruldu. TASSR Xalq Komissarlarının). 3 may 1931-ci ildə Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin və SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin qərarı ilə komissiya TASSR Xalq Komissarları Sovetinin yanında Dövlət Arbitraj adlandırıldı (1946-cı ildən - Nazirlər Sovetinin nəzdində) TASSR). O illərdə, arbitraj əsasən yerli müəssisə, təşkilat və qurumları dövlət intizamına və müqavilə öhdəliklərinə riayət etməyə məcbur etməyə yönəldilmiş idarəetmə fəaliyyəti ilə məşğul idi. Baş Dövlət Hakimlərindən, müavinlərindən və Hökumət tərəfindən təyin olunmuş Dövlət Hakimlərindən ibarətdir. Dövlət orqanlarının islahatı çərçivəsində, 11-17 aprel 1990-cı il tarixli sessiyada qəbul edilmiş Tatar SSR Ali Şurasının qərarları ilə Tatar SSR Dövlət Arbitrajı quruldu. 22 May 1992-ci ildə Tatarıstan Respublikası Ali Şurasının qərarı ilə Tatarıstan Respublikası Ali Arbitraj Məhkəməsinə çevrildi.
Müqaviləyə əsaslanan İnvestor-Dövlət Arbitrajında şəffaflıq haqqında Birləşmiş Millətlər Konvensiyası
Müqaviləyə əsaslanan İnvestor-Dövlət Arbitrajında şəffaflıq haqqında Birləşmiş Millətlər Konvensiyası — 10 dekabr 2014-cü ildə qəbul edilmiş və 18 oktyabr 2017-ci ildə qüvvəyə minmiş, tərəflər arasında beynəlxalq müqavilələr əsasında İnvestor-Dövlət Arbitrajı Kontekstində Şəffaflığa dair Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Beynəlxalq Ticarət Hüququ üzrə Komissiyası qaydalarını, cavabdehin bildirişinin dərc olunmasını təmin edir.
Eyni zamanda, konvensiya ticarət sirrini təşkil edən və ya nəşri qanunların icrasına müdaxilə edəcək və ya beynəlxalq müqaviləyə əsasən yayımlanmaqdan qorunan və ya cavabdeh tərəfindən təqdim edildiyi gizli məlumatların dərc edilməsini nəzərdə tutmur. Milli qanuna uyğun olaraq, ya da qanuna və ya arbitrajın bu məlumatların açıqlanması baxımından uyğun hesab etdiyi qaydalara uyğun olaraq.
Konvensiya UNCITRAL veb saytında.