İmam Hüseyn məscidi (Yasamal)

"İmam Hüseyn" məscidi — Bakı şəhərinin Yasamal rayonunda yerləşən məscid.

İmam Hüseyn məscidi
40°22′09″ şm. e. 49°49′33″ ş. u.
Ölkə  Azərbaycan
Şəhər Bakı
Yerləşir Yasamal rayonu, Abdulla Şaiq küçəsi, 14
Memar Adolf Eyxler
Sifarişçi Hacı Hacıbaba
Tikilmə tarixi 1896
Xəritədə yeri
Map
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Məscid 1890-cı illərdə xeyriyyəçi Hacı Hacıbaba tərəfindən inşa olunmuşdur. Bolşevik çevrilişindən sonra məscid bir müddət bağlı qalmışdır. Lakin sonralar yenidən açılmış və Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra təmir edilmişdir[1].

Hazırda İmam Hüseyn məscidi adlandırılan ibadət ocağında dövlət qeydiyyatından keçmiş dini icma fəaliyyət göstərir[2].

Məscid binasının təşəbbüskarı Hacı Baba Aşumov idi. Məscid Çəmbərəkənd məhəlləsində, amfiteatr yüksəkliklərində inşa edilmişdir.[3][4]

1895-ci ildə Aşumov binanı tikməsi üçün Adolf Eichleri seçmiş və 1896-cı ildə məscid binasının tikintisi başa çatdırılmışdır.[4][5]

Xalq buna “Aşumovun məscidi” adını vermişdir. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarına əsasən İmam Hüseyn məscidi “Yerli əhəmiyyətli tarix və mədəniyyət abidəsidir”[4][5]

Memarlıq xüsusiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bakının yuxarı hissəsi, Poçtovaya 31-in tinində yerləşən Eyxlerin Aşumov məscidi (İmam Hüseyn məscidi — 1899-1909-cu illərdə tikilmişdir) şəhər inşaatında görkəmli nümunədir.[4]

Aşumov məscidi küçələrin qırmızı xəttindən bir qədər arxada dayanıb və hündür hasarlar ilə əhatə olunmuşdur. Hasardan adlayan insan ensiz həyət zolağına düşür, həmin zolağın oxu üzərində dartılmış proporsiolarda olan portalla qarşılaşır. Portalı belə narahat mühitdə yerləşdirərkən, arxitektorun hansı parametrləri rəhbər tutduğu məlum deyil. Mənə elə gəlir ki, Eyxlerin məscidi tikdiyi dövrdə orada daş hasar olmamışdır. Əslində, normal Bakı-Abşeron məktəbinin ən yaxşı ənənlərində işlənilib. Portalın ardınca vestibül ondan sonra zalın üç nefli strukturu açılır və zal ox boyunda yerləşən mehrabla başa çatır. Günbəzin daşıyıcı tağlarının profili ənənəvi qaydada çatma tağdır. Belə memarlıq plan sistemi XIX-XX əsrin məscidləri üçün klassikaya çevrilmişdir. Mərkəzi nefin axırıncıdan əvvəlki tağ aşırımı ilə kəsişdiyi yerdə barabanla günbəz yüksəlir. Günbəz sütunlar üstündə olan tağların sakit ritminə, məscidin daxili fəzasına dinamiklik bəxş edir. Memarlıq repertuarının artikulyasiyası zənginləşir. Mehrab qarşısında günbəz seksiyasına qədər boş meydançanın yaradılması nəticəsində xüsusi fəza kompozisiyası yaranır, bu da ibadət zalının məsul hissəsini nəzərən genişləndirir.[4]

Sütunlu və çatma tağlı zalın üç nefli mühiti perspektivdə “canlı” orqanizm təsiri bağışlayır və ziyarətçi bu memarlığın sehrli təsiri altına düşür. Çoxsaylı işıq gözləri olan günbəz barabanla birlikdə memarlıq formalarının lokal halqasını pozaraq ibadət zalının kompoziyasını səsləndirir, eyni zamanda həcm və siluetlərin küçədəki fəza təsirini təmin edir.[4]

Planın memarlıq həlli, eləcə də Aşumov məscidi binasının ümumi kompoziyası yüksək plastikası ilə seçilir. Daş divar və detallar mükəmməl şəkildə işlənilmişdir. Bakı binalarının tikinti keyfiyyətinə olan belə münasibət ənənəvidir və dövrümüzə qədər çatmış binalar buna sübutdur.[4]

İbadət zalının şərq fasadının qarşısında üzvi şəkildə geniş qalereya yerləşir. Qalereyaya iri formalı tağlı girişlər açılır. XIX-XX əsrlərin keçidində Bakı-Abşeron regionundakı dini tikililərin fasadında tağlı qalereyaların tətbiqi üsulundan fəal şəkildə istifadə edilirdi. Bakı memarlarının yaradıcılığında müşahidə olunan bu yeniləşmiş, memarlıq kompoziyası Şirvanşahlar Saray Kompleksinin Divanxanasındakı taxt sırası və onu əhatə edən həyətin təsiri altında formalaşmışdır. Milli memarlıq irsindən qaynaqlanan üsul və motivlərdən istifadə Qasım bəy məscidi (arxitektor Qafar İsmayılov, 1890-cı illər), mülki mühəndis Zivər bəy Əhmədbəyovun Təzə Pir məscidi (1905-1914-cü illər), Hacı Əjdər bəy Aşurbəyov məscidində (1912-1913-cü illər) müşahidə olunmuşdur.[4]

Aşumov məscidinin şərq fasadı bütövlükdə şəhərə üz tutub və ərazinin relyefi sayəsində hündür stilobat üzərindədir. Cənubda məscidin memarlıq kompoziyasını yuxarıya doğru nazikləşən zərif minarə təşkil edir.[4]

Bakı-Abşeron regionunun digər məscid minarələri ilə ümumi oxşar cəhətlərə malik olsa da, minarə fərdiliyi ilə seçilir.[4]

Məscid binası ətraf tikililərin arasında sıxışdırıldığından, günbəz və minarə istisna olmaqla, bu maraqlı tikilinin həcm-fəza kompoziyasını dolğunluğu ilə hiss etmək mümkün olmur. Binanın korpusu şaquli bölümlərin ritmi ilə pilonlara bölünmüşdür. Pilonlar memarlıq kütlələrinin plastikasına təsir edərək karnizin stalaktit zolağına və merlonlara keçir.[4]

Arxitektor A. Eyxler tikilinin fasad memarlığının həllində məşhur Kordova məscidinin inşasında tətbiq edilmiş üsul və motivlərdən açıq-aşkar istifadə etmişdir. Onun şaquli pilonları, tamamlayıcı elementləri və memarlıq detalları memar üçün ilham mənbəyi olmuşdur.[4]

Kordovanın müsəlman memarlığı Bakı mühitinə uğurla yavuşur. Vahid mənbələri olan və eyni üsullarla yaradılan memarlıq yerli tarixi mühitə uyğunlaşdırılmışdır.[4]

Aşumov məscidinin yastı damı üzərində həcm-fəza kompoziyasında iki əks funksiyalı element çıxış etməkdədir: günbəz və minarə. Lakin onlar sinxron formada işləyərək, bir-birini tamamlayırlar. Minarə ənənəvi Abşeron üslubunda olsa da, günbəz Məmlüklər dövrünün ənənəvi Qahirə məscidlərinin forma və memarlıq fəndlərinin təsvirini əks etdirir.[4]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ ""İmam Hüseyn" məscidi scwra.gov.az saytı". 2022-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-04.
  2. ↑ "Mediaforum.az: 450 DİNİ İCMA QEYDİYYATA ALINIB (Siyahı)". 2014-10-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-04.
  3. ↑ Fatulaev, Shamil. Urban planning of Baku XIX — early XX centuries. Стройиздат.
  4. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Figarov, Shamil. The artistic appearance of Baku at the turn of the XIX — XX. Elm. 2001.
  5. ↑ 1 2 "132 - Azərbaycan Respublikası ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcələrinə görə bölgüsünün təsdiq edilməsi haqqında". www.e-qanun.az. 2017-04-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-25.

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]