Masallı (şəhər)
Masallı — Azərbaycan Respublikasının Masallı rayonunun inzibati mərkəzi. 1960-cı ildə rayon tabeli şəhər statusu almışdır.[2] Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 5 mart 2013-cü il tarixli, 590-IVQ saylı Qərarı ilə Masallı rayonunun Ərkivan qəsəbə inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Ərkivan qəsəbəsinin ərazisindən 245,72 ha (bundan bələdiyyə mülkiyyətində olan 5,72 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 240,0 ha), Şərəfə kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Ağakişibəyli kəndinin ərazisindən bələdiyyə mülkiyyətində olan 14,62 ha və Şərəfə kəndinin ərazisindən 248,0 ha (bundan bələdiyyə mülkiyyətində olan 5,0 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 243,0 ha), Banbaşı kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Banbaşı kəndinin ərazisindən 44,20 ha (bundan bələdiyyə mülkiyyətində olan 1,0 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 43,20 ha), Sığdaş kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Babakücə kəndinin ərazisindən xüsusi mülkiyyətində olan 14,9 ha, Ninəlov kəndinin ərazisindən xüsusi mülkiyyətdə olan 9,2 ha və Sığdaş kəndinin ərazisindən 40,60 ha (bundan bələdiyyə mülkiyyətində olan 4,0 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 36,60 ha), Kalinovka (Viləş) kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Öncəqala kəndinin ərazisindən 29,49 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 24,49 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 3,0 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 2,0 ha), Qodman kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Qodman kəndinin ərazisindən 41,33 ha (bundan bələdiyyə mülkiyyətində olan 1,0 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 40,33 ha) torpaq sahələri, habelə ləğv edilərək Azərbaycan Respublikasının ərazi vahidlərinin Dövlət reyestrindən çıxarılmış Dadva kəndinin 401,0 ha təşkil edən ərazisi, Digah kəndinin 438,0 ha təşkil edən ərazisi, İsgəndərli kəndinin 188,0 ha təşkil edən ərazisi, Seybətin kəndinin 312,0 ha təşkil edən ərazisi və Kosagül kəndinin 160,03 ha (bundan bələdiyyə mülkiyyətində olan 94,0 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 66,03 ha) təşkil edən ərazisi bütövlükdə Masallı şəhər inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Masallı şəhərinin inzibati ərazisinə birləşdirilmişdir.[3]
| Şəhər | |
| Masallı | |
|---|---|
 | |
| 39°01′56″ şm. e. 48°40′20″ ş. u. | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Əsası qoyulub | 1960 |
| Mərkəzin hündürlüyü | 5 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Poçt indeksi | AZ 4400 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Toponimikası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Masallı adının mənşəyi haqqında bir neçə mülahizə var. Belə danışırlar ki, guya buranın camaatı söhbət əsnasında çox məsəl çəkərək danışdığına görə "məsəlli yer" adı verilib. Başqa bir fərziyyəyə görə, İraqın şimalındakı Mosul şəhərinin əhalisinin köç edərək, buraya yerləşməsindən sonra "mosullu" adlandırıblar. Masallı adına ilk dəfə orta əsr Azərbaycan əsərlərində rast gəlinir. XVII əsrin əvvəllərində Səfəvi şahının (Sultan Hüseyn) verdiyi fərmanda Şıxlar kəndi və Masallının adı çəkilir ("Əxbərnamə", Mirzə Əhməd Mirzə Xudaverdi oğlu, 1882). Əsərə əsasən, bu ərazi Masal bəy adlı şəxsə mənsub olub.
İran İslam Respublikasının Gilan ostanında hal-hazırda Masal adlı kiçik bir şəhər vardır. Masallı yaşayış məntəqəsinin əhalisinin buradan gəlməsi də ehtimal edilə bilər.
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]5 mart 2013-cü ildə Masallı şəhər inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Dadva, Digah, İsgəndərli, Seybətin kəndləri ləğv edilərək Azərbaycan Respublikasının ərazi vahidlərinin Dövlət reyestrindən çıxarılmışdır.[4]
Coğrafiyası və iqlimi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Masallı rayonu Lənkəran ovalığında yerləşir. Yayı mülayim-isti və qışı isə hava mülayim və quraq keçir. Yayda bəzi dövrlərdə temperatur +40°-yə qalxır. Qışda ən soyuq temperatur −10°, ən isti temperatur isə +15° dərəcə olur.
İstisu
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstisu hidrogen-sulfidli müalicə ocağıdır. Yerlilər buna "möcüzə su" deyirlər. Isti su yerin altından təbii halda 69 dərəcə C temperaturla çıxır. Ona görə adı belə də qalıb: İstisu. Bu su ilə oynaq-əzələ, dəri-zöhrəvi və bir çox xəstəlikləri müalicə edirlər. Sanatoriyada müalicə mineral su vannalarında aparılır. İstisudakı qayaların arasından çıxan su isə buz kimi soyuqdur. Hidrogen-sulfidlə zəngin olan bulaq sularından kəskin lax yumurta qoxusu gəlir. Suyu dərman kimi stəkanlara doldurur və dadını hiss etməmək üçün birnəfəsə içirlər. Bulaqların üstündə "böyrək suyu" və "mədə suyu" sözlərini oxumaq olar. Bulaq sularının mədə yarası və böyrək ağrılarını sağaltdığı söylənilir. Istisuda suyun müalicəvi tərkibi XX əsrin 50-ci illərində aparılan araşdırma işləri zamanı məlum olub. Əslən Masallıdan olan geoloq–alim Mir Kazım Aslanlı 1955-ci ildə isti suyun müalicəvi əhəmiyyəti ilə bağlı dissertasiya müdafiə edib. Burada 60-cı illərdə yaradılan müalicə-istirahət zonası 2007-ci ildə sanatoriya statusu qazanıb. Subtropik iqlimə malik olduğundan, Masallıya düşən yağıntının miqdarı regionun digər yerlərinə görə daha çoxdur. Tez-tez yağan yağış Talış meşələrinə romantik çalar qatır. Rənglərin sıxlaşdığı İstisu meşələri rayon mərkəzindən 12 km aralıdır. İstisu ilin bütün fəsillərində gözəl olur. Payızda təbiətin bütün rənglərini Talış meşələrində görmək olur. Bu mövsümdə tək–tük otel çalışır. Istisunun bütün gözəlliyini yaşamaq üçün yaz, payız və qış aylarında getmək məsləhətdir. Həm adam az olur, həm də nisbətən sərin havada istisu vannasını qəbul etmək rahat olur. Əgər yayın qızmar istisində vannada 3 – 5 dəqiqədən artıq dayanmaq çətindirsə, sərin havada saatlarla hovuzda üzmək olur. İstisu vannasından sonra yüngüllük hiss edirsən. Bədəninizdə yara yaxud ağrı varsa, suyun yaratdığı möcüzənin şahidi olursunuz. Yay mövsümünün gəlməsi ilə meşədə mənzərə tamamilə dəyişir. Kurort mövsümünün qızışdığı iyul–avqust aylarında buraya müalicə olunanların axını baş verir. İstisu şəlalələri ilə də məşhurdur. Buranın gözəlliyini birə min qat artırır. Yay aylarında meşənin dərinliyində gizlənən şəlalələr ətrafı sərin tutduqlarına görə insanlar onlara yaxın yerlərdə istirahət edirlər.
Əhalisi
[redaktə | mənbəni redaktə et]| Etnik qrup | Sayı, 1939 sa.[5] | Nisbəti, 1939 sa.[5] |
|---|---|---|
| toplam | 2 422 | 100 % |
| Azərbaycanlılar | 2 187 | 90.3 % |
| rus | 160 | 6.6 % |
| erməni | 7 | 0.3 % |
| digər | 50 | 2.1 % |
Texniki problemlərə görə qrafiklər müvəqqəti olaraq söndürülüb. |
| |||||||||||||||
Tanınmış şəxslər
[redaktə | mənbəni redaktə et]• Cəlal Mirzəyev — diplomat, hüquqşünas, Azərbaycan Respublikasının İndoneziya Respublikasındakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri.
• Əsgərov Əli Əhməd oğu-29/12/1911 il Masallı Rayonu, Qızılağaç kəndi, SSRİ Ali Sovetinin deputatı, NMR Kənd Təsərüfatı Naziri, 1941/-1945 illərdə Bakı şəhər Baş Polis İdarəsinin rəis müavini və sair
• Məmməd Kazım — Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin, şair, yazıçı, dramaturq, jurnalist, publisist, "Qızıl Qələm" mükafatı laureatı.
- Qubad Nəsirov — Sosialist Əməyi Qəhrəmanı.
- Fərahim Sadıqov — Naxçıvan Universitetinin rektoru (1993-2001), Azərbaycan Universitetinin rektoru (2006-2008), Beynəlxalq Türk Akademiyasının həqiqi üzvü, akademik, dövlət mükafatı laureatı, pedaqoji elmlər doktoru, professor.
- Teymur bəy Bayraməlibəyov — Etnoqraf.
- Ağaddin Niftiyev — Fransanın Nant Universiteti və BDU-nun professoru, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru.
- Baloğlan Əşrəfov — Azərbaycanın əməkdar artisti.
- Zəbi Quliyev — Azərbaycan SSR dövlət xadimi.
- Vaqif Yusifli — Filologiya elmləri doktoru.
- Cavanşir Yusifli — Filologiya elmləri doktoru.
- Əvəz Cəbiyev — Tibb elmləri doktoru, Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetinin professoru.
- Ədalət Fərəcov — Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin kafedra müdiri, biologiya elmlər doktoru, professor.
- Elşad Əhədov — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı.
- Elşad Hüseynov — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı.
- Səfa Axundov — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı.
- Səfəralı Məmmədov — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı.
- Sucəddin Mirzəyev — Lənkəran Dövlət Dram teatrının aktyoru, əməkdar artist.
- Qulamhüseyn Əlibəyli — Aydınlar Partiyasının sədri.
- Aliq Nağıoğlu — Yazıçı-jurnalist.
- Adəm Seyfullayev (Qızılbaşlı) — Şair.
- Ələddin Məlikov — AMEA Fəlsəfə və sosiologiya İnstitutu, Fəlsəfə üzrə elmlər doktoru.
- Araz Seyfullayev — Vətən müharibəsi şəhidi
- Əsədulla Cəfərov Qüdrət oğlu – Tarix elmləri doktoru, professor, AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya institutunda şöbə müdiri, beynəlxalq İNTAS-2000 proqramının qrant lauretı. (Bağlaküçə məhəlləsi)
- Yəhyayev Şahin Xanoğlan oğlu- AMEA Şərqşünaslıq İnstitutunun İran tarixi və iqtisadiyyatı şöbəsinin elmi işçisi
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1989).
- ↑ Президиум Верховного Совета Азербайджанского ССР. "Азербайджанская ССР, Административно-территориальное деление на 1 января 1961-го года". Азербайджанское государственное издательство, Баку, 1961, стр.
- ↑ "Masallı rayonunun inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 5 mart 2013-cü il tarixli, 590-IVQ Qərarı". 2022-08-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-25.
- ↑ "Masallı rayonunun inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının 5 mart 2013-cü il tarixli Qanunu" (az.). president.az. 15 mart 2013, 21:40. 2013-05-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-05-06.
- ↑ 1 2 Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Масаллинский район (1939 г.) Arxivləşdirilib 2012-04-25 at the Wayback Machine
- ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1959).
- ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1970).
- ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1979).
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Территория города Масаллы будет увеличена в 7 раз[ölü keçid]
- Discovery Azerbaijan — Masallı Arxivləşdirilib 2013-04-24 at the Wayback Machine
- Masallı füsunkar təbiəti, müasir görkəmilə zövq oxşayır
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]
|
Masallı rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |