Rüknəddin Məsud Məsihi

Məsihi (1580, Kaşan, İsfahan ostanı – 1655) — mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan məşhur şair və həkim.

Məsihi
Rüknəddin Məsud Məsihi
Doğum tarixi 1579/1580
Doğum yeri Təbriz
Vəfat tarixi 1655/1656
Vəfat yeri Kaşan
Vətəndaşlığı Səfəvilər
Milliyyəti azərbaycanlı
Fəaliyyəti şair, yazıçı
Əsərlərinin dili Azərbaycan dili
Tanınmış əsərləri
Vikimənbənin loqosu Rüknəddin Məsud Məsihi Vikimənbədə

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Məsihi XVII əsrin ən gorkəmli şair və həkimlərindən biridir. Əslən həkimlər sulaləsindən olan Məsihinin atası Nizaməddin Əli İran və Hindistanın müxtəlif hökmdarlarının saraylarında həkimbaşı olmuşdur. Onun qardaşları Qütbə və Nasir, eləcə də oğlu Məhəmməd Hüseyn də həkim olmuşlar. Onların hamısı o dövrün butun savadlı adamları kimi şer yazmışlar.

Nizaməddin Əli oğlunun təbabət sahəsində savadlanması ilə şəxsən məşğul olur və Məsihi artıq gənc yaşlarından nəinki müalicə fəaliyyətinə başlayır, hətta müalicə həkimləri üçün sonralar böyük şöhrət qazanmış "Zabitət ül-əlac" ( "Müalicə qaydaları") adlı kitab da yazır. Lakin poetik irsinin əksər qisminin itirilməsinə baxmayaraq, Məsihi hazırda daha çox şair kimi məşhurdur. Bir sıra kiçik həcmli lirik və epik əsərləri ilə yanaşı onun 1629-cu ildə Azərbaycan türkcəsində qələmə aldığı "Vərqa və Gülşa" poeması da bizə çatmış və şairə böyük şöhrət qazandırmışdır. Bu əsərin nadir əlyazma nüsxələri Britaniya muzeyində və Tehran universitetinin kitabxanasında saxlanır. Həmin nüsxələrdən ikincisi əvvəlcə alim və şairlərə himayədarlığı ilə şöhrət tapmış, özü də ortabab şair olan Qarabağ bəylərbəyi Uğurlu xan Ziyadoğlu Qacara (bu vəzifəyə 1664-cü ildə təyin olunub) məxsus olmuşdur. Nüsxədə bu haqda qeyd də var. Sonradan bu nüsxə müəmmalı bir tərzdə Moskvada üzə çıxır və Məhəmməd Hatəmi oğlu Hüseynqulu Kahdamini 1749-1750-ci ildə onu oradan alıb, Tehrana aparır. London nüsxəsi poemanın yazılıb başa çatmasından 17 il sonra köçürülüb. Qarabağ nüsxəsi isə ondan 4 il sonra köçürülüb. Uğurlu xana məxsus nüsxəni cildləmiş ustanın adı da məlumdur: o, tanınmış Azərbaycan xəttatı Həbibullah ibn Əsədullah Dumbulidir.

Məsihi oz əsərlərində "Dane və dam" (Buğda və tələ), "Zənbur və əsəl" (Arı və bal) adlı, həmçinin Azərbaycan dilində yazdığı əsərlər haqqında məlumat verir. Lakin nə bu əsərlər, nə də Nizami poemalarının mövzularında yazdığı əsərlər bizə gəlib çatmamışdır, bunlar barədə şairin müasirləri məlumat verirlər. Məsihinin həyat və yaradıcılığı haqqında məlumatlar orta əsr təzkirəçilərinin əsərlərinin təhlili əsasında ədəbiyyatşünas Əliyar Səfərli tərəfindən nizama salınmışdır.

Həkim-şairin həyat dovru təqribən 1579/80-1655/56-cı illər arasında müəyyənləşdirilib. Məsihinin əsli Təbrizdəndir. Orası da məlumdur ki, onun atası əvvəlcə şah I Təhmasibin başqa saray əyanları ilə birlikdə Təbrizdən Qəzvinə, sonra isə Şah I Abbas paytaxtı köçürəndə İsfahana gəlib.

Şairin tam adı Ruknəddin Məsud Məsihidir. Cox zaman onu sadəcə Rukna da cağırırlar. Məsihi (Məsih, Məsiha) onun ədəbi təxəllüsüdür. Məsihi İsfahanda yaxşı təhsil alıb. Azərbaycan, fars və ərəb dillərində gözəl danışır, təbabət, fəlsəfə, məntiq, nücum, ilahiyyat və şerşunaslıq elmlərini dərindən bilirmiş. Müasirlərinin əksəriyyəti kimi xəttatlıqla maraqlanıb və bu sahədə özünün dediyinə görə, boyuk uğurlar qazanıb. Şerlərini əsasən, Azərbaycan turkcəsi və fars dilində yazıb. Əsərlərinin tam külliyyatı 100 min beytə çatır.

Estafeti oz atasından qəbul edən Məsihi də şah Abbasın sarayında həkim kimi çalışıb. Özünün geniş dünyagörüşü, yüksək savadı və saray mühiti üçün vacib amil sayılan böyük poetik istedadı sayəsində tezliklə I Şah Abbasla yaxınlaşır və onun ən yaxın müşavirinə çevrilir. Orta əsr təzkirəçilərinin dediyinə görə, şah tez-tez Məsihinin evində qonaq olur və onun məclislərində iştirak edirdi. Məsihi şahın müşaviri kimi onu bir çox hərbi yürüşlərində də müşayiət edir. Lakin onların arası dəyir və Məsihi digər məşhur həkim dostu Heydərlə Hindistana üz tutur.

Hindistanda Məsihi muxtəlif səviyyəli hakimlərin, o cumlədən Böyuk Moğollar sülaləsindən olan şah Əkbər və Cahangirin saraylarında müalicə həkimi olur. Bir həkim kimi sarayda böyük nüfuza malik idi. Şah Cahangirin sarayında çalışdığı dövrə aid bir məşhur əhvalat da bunu sübut edir. Hansısa qəbahətinə görə həkim Rüknadan tələb edirlər ki, saraydan getsin. Lakin üstündən heç bir il keçməmiş şah ağır xəstələnir və həkimlərdən heç biri onu sağalda bilməyəndə Məsihidən üzr istəyib, onu yenidən saraya qaytarırlar.

O, Allahabadda, Caypurda, Aqrada və Hindistanın başqa şəhərlərində yaşayır. Burada o, tez-tez həmyerlilərimizlə görüşürdü. Məsihi sarayda görkəmli Azərbaycan şairi Saib Təbrizi ilə tanış olur. Bir çox təzkirəçilər Saibi Məsihinin tələbəsi hesab edirdilər. Onların bu dostluğu hər iki şairin yaradıcılığına müsbət təsir göstərmişdi.

Məsihinin ilk "Divan"larından biri onun ölümündən sonra Saib tərəfindən tərtib olunmuşdur. Məsihinin şəxsi tanışlarından olan təzkirəçi Mirzə Tahir Nəsrabadi yazır ki, Saibin evində onun on "Divan"ı varmış. Benqalda olarkən Məsihi "Bürhane qate" lüğətinin müəllifi, Azərbaycan alimi Hüseyn ibn Xələf Bürhan Təbrizi ilə görüşmüşdür. 1632-ci ildə Məsihi Hindistanda 20 il yaşayandan sonra vətənə qayıdır. Onun qayıtması münasibətilə şair Övci Nətənzi təxminən bu məzmunda bir şer də yazmışdı: "Allaha min şükürlər olsun ki, mənə həkim Rüknünü görmək qismət oldu. Onun həkimliyindən təptəzə qalmış çoxillik şərab kimi həkimlər can alır. Allah o adamın camını doldursun ki, mənim əllərimi bu qədəhə yetirdi."

Vətənə qayıtdıqdan sonra Məsihi hələ Hindistana getməzdən əvvəl Səfəvi şahı I Abbasın şərəfinə yazmağa başladığı "Vərqa və Gülşa" poemasını şah Səfiyə təqdim edir. Buna baxmayaraq, saray onu qəbul etmir və bu böyük şəxsiyyət ömrünün qalan hissəsini kasıblıqla keçirir.

Həkim Rukna 81 yaşında Kaşan şəhərində vəfat edir. Deyilənlərə görə, o, özünün həkimlik fəaliyyətini son günlərinə qədər dayandırmamışdır.

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikimənbədə Müəllif:Rüknəddin Məsud Məsihi ilə əlaqəli mətnlər var.