Mədinə Qiyasbəyli

Mədinə Qiyasbəyli (aprel 1889, Yuxarı Salahlı, Qazax qəzası – 1938, Bakı) — Azərbaycan maarif xadimi, pedaqoq, məktəbdar, jurnalist, tərcüməçi.

Mədinə Qiyasbəyli
Mədinə Vəkilova
Doğum tarixi
Doğum yeri Salahlı, Qazax qəzası, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi güllələnmək
Həyat yoldaşı Şəhriyar bəy Qiyasbəyov
Atası Mehdi ağa Vəkilov
Fəaliyyəti pedaqoq, maarifçi, jurnalist, tərcüməçi, məktəbdar
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Azərbaycanda bir neçə məktəbin əsasını qoyub və onlara rəhbərlik edib. "Şərq qadını" jurnalının yaradıcılarından biri.

Əksinqilabi Müsavat təşkilatının üzvü ittihamı ilə XDİK tərəfindən həbs olunub. Qısa dövr ərzində 12 dəfə dindirilib. Bütün əmlakı müsadirə olunub. Özü isə 1937-ci il sentyabrın 28-də güllələnib.

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mədinə Vəkilova 1889-cu il aprel ayında Qazax qəzasının Salahlı kəndində anadan olub. Tiflisdə "Müqəddəs Nina" pedaqoji məktəbində təhsil alıb.[1] 1904-cü ildə buradakı təhsilini bitirdikdən sonra gimnaziyada birillik əlavə kursa daxil olub. 1905-ci il mayın 18-də buranı da əla qiymətlərlə başa vurub.[2]

1906-cı ildə Salahlı kəndində öz yaşadığı evdə birsinifli ilk kənd qız məktəbini açıb. Burada türk dili, hesab, rus dili, təbiətşünaslıq fənləri ilə yanaşı əmək və nəğmə dərsləri də keçirilirdi. Ana dilini Əhməd ağa Gülməmmədov, təbiətşünaslığı atası Mehdi ağa, qalan fənləri isə özü keçirdi. Məktəbə gələn qızların sayı artandan sona 1906-cı il oktyabrın 15-də bu təhsil ocağı qəza maarif idarəsi tərəfindən rəsmiləşdirildi[3] və Mədinə xanım Salahlı qız məktəbinin müdiri və müəlliməsi təyin edildi.

1910-cu ildə ailə həyatı qurduqdan sonra Dağ Kəsəmən kəndinə köçüb. Burada da qızlar məktəbi açıb və fəaliyyətini davam etdirib[2]. Bir müddət həyat yoldaşı ilə birlikdə Gədəbəyə köçən o burada da müəllimlik edib. 1917-ci ildə həyat yoldaşı dünyasını dəyişdikdən sonra Tiflisdə Zaqafqaziya komissarlığında çalışıb. Komissarlıq dağıldıqdan sonra 1918-ci ildə Qazaxa qayıdıb və burada xalq məktəblərinin inspektoru vəzifəsinə təyin olunub.[4]

1919-cu ildə Bakıya köçüb. 1920-ci ilin martında yaşadığı mənzildə axşam kursları təşkil edib. Martın 10-da isə onun rəsmiləşdirilməsinə nail olub. Kursda Üzeyir Hacıbəyli, Xədicə Ağayeva, Şəfiqə Əfəndizadə də dərs deyirdilər.

Aprel işğalından sonra 1920-ci il dekabrın 20-də Mədinə Qiyasbəyli qız məktəbləri üçün ibtidai sinif müəllimləri hazırlayan ilk pedaqoji təhsil ocağı olan Darülmüəllimatın müdirəsi və müəlliməsi təyin edilir.[5] 1926-cı ildə bu vəzifəsindən azad edilir və burada rus dili müəllimi kimi fəaliyyət göstərməyə davam edir. "Şərq qadını" jurnalının yaradıcılarından və oradakı yazıların müəlliflərindən biri olub.

Bakıda orta məktəblərdə, Kənd Təsərrüfatı İnstitutunda müəllimlik etmiş, Azərbaycan Dövlət Tibb Institutunda assissent vəzifəsində çalışıb.[6]

1932-ci il noyabrında Azneft meydanında tramvaydan düşərkən yıxılır, onurğa sütunundan ağır zədə alır.[2] Müəllimliklə yanaşı tərcüməçiliklə də məşğul olur. Səməd Vurğunun, Süleyman Rüstəmin, Rəsul Rzanın, Nigar Rəfibəylinin bir çox şeirləri, M. S. Ordubadinin "Dumanlı Təbriz", Əbülhəsən Ələkbərzadənin "Yoxuşlar" romanlarını rus dilinə tərcümə edib.[3]

Həbs olunması

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mədinə Qiyasbəylinin həbsdə çəkilmiş şəkli

1936-cı il dekabrın 8-dən 9-na keçən gecə 1747 №-li orderə əsasən "qanunsuz əksinqilabi Müsavat təşkilatının üzvü" ittihamı ilə XDİK tərəfindən həbs olunub.[7][8] Həbs olunduğu tarixdən 8 sentyabr 1937-ci ilə kimi 12 dəfə dindirilib.[6] Sentyabrın 23-də tərtib olunmuş ittihamnamədə onu Müsavat partiyasına üzv olmaqda, Müsavatın gizli mərkəzi ilə əlaqə saxlamaqda, öz ətrafına əksinqilabi ruhda olan gəncləri yığmaqda, 1930–1933-cü illərdə İranda olan müsavatçılarla və əksinqilabi-millətçi təşkilatın üzvləri Ruhulla Axundov, Bəkir Çobanzadə ilə gizli əlaqə saxlamaqda ittiham olunub. Göstərilənlərə əsasən onu Azərbaycan SSR-nin Cinayət Məcəlləsinin 72 və 73-cü maddələri ilə təqsirləndirərək istintaq işini bitirib qərarın icrasının Azərbaycan XDİK nəzdində olan Xüsusi üçlüyə həvalə ediblər. Azərbaycan SSR XDİK-nın Xüsusi Üçlüyünün 1937-ci il 26 sentyabr tarixli qərarına əsasən 45 yaşında olan Qiyasbəyli Mədinə xanım Mehdi qızının əmlakının müsadirə edilməsi və güllələnməsi haqda qərar verilib. Qərar 1937-ci il sentyabrın 28-də gecə saat 01:25 dəqiqədə yerinə yetirilib.[9] Mədinə Qiyasbəyli 1956-cı il avqustun 24-də Azərbaycan Ali Məhkəməsinin Cinayət İşləri üzrə Məhkəmə Kollegiyası tərəfindən ölümündən sonra bəraət alıb.[10]

Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1909-cu ildə Şəhriyar bəy Qiyasbəyovla ailə həyatı qurub. Şəhriyar bəy Qiyasbəyov 1890-cı ildə anadan olub.[2] Qori Seminariyasını bitirib və bir müddət müəllimlik edib. Sonradan Qazax qəzası rəisi ştabs-kapitan Reuttun dəftərxanasında dilmanc işləyib.[2] 1917-ci ildə vərəm xəstəliyindən dünyasını dəyişib.[2]

Bu evlilikdən 1911-ci ildə Gülzar, 1914-cü ildə Güləndam, 1916-cı ildə isə Mehdi adlı övladları dünyaya gəlib.[6]

Xatirəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2019-cu ildə Bakıda açılmış "Siyasi Repressiya Qurbanları Muzeyi"-ndə repressiya qurbanı olan qadınlara həsr olunmuş lövhədə güllələnmiş beş qadın o cümlədən də Mədinə Qiyasbəyli haqqında məlumat verilib.[11]

Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyində Mədinə Qiyasbəyliyə aid fotoşəkillər qorunur.[12]

2022-ci il dekabrın 17-də Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında Stalin repressiyaları dövründə repressiyaya məruz qalmış siyasi məhbusların həyat yoldaşlarının, qızlarının eləcə də repressiyaya məruz qalan qadınların başına gələn hadisələr haqqında "Kod adı: "V. X. A."" və ya Kod adı "Vətən xainlərinin arvadları" tamaşasının premyerası olub.[13][14] Tamaşada Mədinə Qiyasbəylinin də dindirilməsi təsvir edilib.[15]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Şahverdiyev, Akif. Azərbaycan mətbuatı tarixi (PDF). Bakı: Təhsil nəşriyyatı. 2006. səh. 80. 2019-07-12 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-10-13.
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 "Mədinə xanım Vəkilova ölkənin istiqlalının qızğın tərəfdarı idi". Xalq Cəbhəsi qəzeti. 2011-09-08. 2023-10-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-19. (#first_missing_last)
  3. ↑ 1 2 Zivər Ay. "Güllələnən azərbaycanlı qadın tərcüməçi" (az.). kulis.az. 2014-12-20. 2023-10-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-13.
  4. ↑ "Mədinə xanım Qiyasbəyli (1889 - 1938)". web.archive.org. 2023-07-05. Archived from the original on 2023-07-05. İstifadə tarixi: 2023-10-13.
  5. ↑ Əliyev, Yusif, "Bilik və mənəviyyat ocağı", Azərbaycan müəllimi (qəzet), Bakı, 2009-11-13, 2010-03-06 tarixində arxivləşdirilib
  6. ↑ 1 2 3 "Repressiya qurbanı Mədinə xanım Qiyasbəyli | Azadliq". web.archive.org. 2016-09-18. Archived from the original on 2016-09-18. İstifadə tarixi: 2023-10-13.
  7. ↑ "Repressiya qurbanı - Mədinə xanım Vəkilova". Xalq Cəbhəsi Qəzeti | Bütöv Azərbaycanın qəzeti (az.). 2014-07-09. 2022-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-19.
  8. ↑ Bünyadov, Ziya. Qırmızı terror (PDF) (az.). Bakı: Azərnəşr. 1993. 61. 2024-08-27 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-08-26.
  9. ↑ Nəsiman Yaqublu. Azərbaycan Milli Azadlıq Hərəkatı Ensiklopediyası. Bakı: Qanun Nəşriyyatı. 2018. səh. 117. ISBN 978-9952-36-521-4.
  10. ↑ "Çətin ömrün gündəliyi". medeniyyet.az (ingilis). 2020-01-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-19.
  11. ↑ ""Siyasi repressiya qurbanlari" muzeyi". web.archive.org. 2023-02-03. Archived from the original on 2023-02-03. İstifadə tarixi: 2023-10-13.
  12. ↑ "Muzeydə XX əsr Azərbaycan maarifçilərindən biri olan Mədinə Qiyasbəyliyə aid fotoşəkillər qorunur" (az.). azhistorymuseum.gov.az. 2023-09-15. 2023-10-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-13.
  13. ↑ ""Kod adı: V.X.A" tamaşası növbəti dəfə səhnədə" (az.). Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi. 2023-02-27. 2023-02-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-06.
  14. ↑ "Kod adı – V.X.A – (Xalq düşmənlərinin arvadları...)" (az.). 525-ci qəzet. 2022-06-17. 2022-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-06.
  15. ↑ ""Kod adı "V.X.A" – Gənc Tamaşaçılar Teatrında premyera" (az.). medeniyyet.az. 2022-12-18. 2022-12-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-27.