Şərq qadını (jurnal)

Azərbaycan qadını — Azərbaycanda ədəbi, ictimai və siyasi qadın jurnalı. Jurnal 1923-cü ildə təsis edilmiş və 1938-ci ilə qədər "Şərq qadını" adlandırılmışdır. "Şərq qadını" Azərbaycanda qadın hüquqlarını müdafiə edən və qadınlar arasında azadlıq ideyalarını yayan ilk jurnal olmuşdur.[1] Jurnal Azərbaycan “Jenotdel”inin əsas nəşriyyat orqanı idi. “Şərq qadını” müsəlman qadınları üçün nəzərdə tutulmuşdu və onları öz hüquqları haqqında maarifləndirmək, həmçinin Kommunist partiyasının Azərbaycanda müsəlman qadınların sosialist dövlətin iqtisadi, siyasi və sosial həyatına daxil edilməsinə dair gündəliyini təbliğ etmək məqsədi daşıyırdı.[2]

Azərbaycan qadını
İlk buraxılışın üz səhifəsi
İlk buraxılışın üz səhifəsi
Baş redaktor Fatma Abdullazadə
(1997–bu günə kimi)
Növ ictimai jurnal
Təsis tarixi 1923
Ölkə Azərbaycan Azərbaycan
Qərargah Bakı şəhəri
Dil azərbaycan, rus
a-q.az
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

"Şərq qadını” jurnalına bəzi mənbələrdə Azərbaycanda ilk qadın nəşri kimi də istinad edilir. Buna səbəb isə “İşıq” qəzetinin uzun illər diqqətdən kənarda qalmasıdır.[3][4]

Jurnal hal-hazırda Bakıda Fatma Abdullazadənin redaktorluğu ilə yeni formatda nəşr olunur.[5]

Arxa fon

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1920-ci illərdə Azərbaycanda Sovet rəhbətləri qadınlara qarşı cinsi ayrı-seçkiliyə, çadraya, savadsızlığa və yetkinlik yaşına çatmayanların nikahlarına son qoymağı qarşılarına məqsəd qoymuşdular. Onlar ictimai həyatda, iş həyatında, əmək haqqında və torpaq mülkiyyətində müsəlman qadınlara kişilər ilə bərabər hüquqlar verərək və bu prosesi məhkəmələr və hüquq-mühafizə orqanları vasitəsilə dəstəkləyərək bu istiqamətdə əhəmiyyətli addımlar atdılar. Kommunist liderlər dəstək toplamaq üçün nəşriyyatdan istifadə edir, bu yolla müsəlman qadınların sosialist dövlətinin iqtisadi, siyasi və sosial həyatına inteqrasiyasını təbliğ edirdilər.[2]

1914-cü ildə Vladimir Leninin göstərişi ilə Jenotdel-in rəsmi nəşri kimi "Rabotnitsa" jurnalı fəaliyyətə başladı. “Rabotnitsa”nın ardınca daha geniş auditoriyaya çatmağı hədəfləyən Kommunistka (1920-1930), Krestyanka (1922) və Deleqatke (1927) kimi nəşrlər qadın əməyini, işləyən qadınların problemlərini və burjua feminizmini müzakirə etməyə başladı. Lakin bu nəşrlər rus dilində yazıldığına və müxtəlif regionların dinamikasına uyğunlaşmadığına görə daha sonralar hər bir regionun öz ana dilində yazılmış və regionun spesifik dinamikasını əks etdirən “Krasnaya Sibiryaçka” (Novosibirsk), “Rabotnitsa i Krestyanka” (Simbirsk və Leninqrad), “Trujenitsa” (Tiflis), “Rabotnitsa Armenii” (İrəvan), “Svobodnaya Jenşina” (Kazan) imi jurnallar nəşr edildi.[6]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Jurnalın fəalları və ilk redaksiya heyətinin üzvləri[1]

Azərbaycanda ilk qadın jurnalı 1923-cü ilin noyabrında təsis olunub.[7] "Şərq qadını" adlanan həmin jurnalın adı 1938-ci ildə dəyişdirilərək "Azərbaycan qadını" adlandırılıb.[8]

1920-ci illərdə onun redaktoru ilk azərbaycanlı inqilabçılardan biri olan Ayna Sultanova idi. Şəfiqə Əfəndizadə, Mirvarid Dilbazi, Nigar Rəfibəyli, Ələviyyə Babayeva, Xalidə Hasilova, Əzizə Cəfərzadə, Xanımana Əlibəyli və başqaları ilk burada əsərlərini nəşr etdilər.[8]

"Şərq qadını" jurnalının nəşrə başlaması Azərbaycanda qadın hərəkatı tarixində əlamətdar hadisə oldu. Gülarə Qədirbəyova (Köylüqızı) "Şərq qadını" jurnalı ilk fəaliyyətə başladığı gündən onun səhifələrində çıxış edən ilk müxbir qız olmuşdur.[8]

1934–1938-ci illərdə jurnalın məsul katibi Pəri (Əliyeva) Həsənova olmuşdur[9][10] 1976–2010-cu illərdə "Azərbaycan qadını" jurnalının məsul katibi tarix elmləri doktoru, yazıçı jurnalist Sabir Gəncəli idi. Bu ad altında, müntəzəm olaraq bu günə qədər (1940-cı ildən 1951-ci ilə və 2001-ci ildən 2009-cu ilədək olan dövrlər istisna olmaqla) əsirlər boyu mövcud olan ən mühüm hadisələri əhatə edir və tarixi bir nəşr olur.[8]

14 may 1973-cü ildə jurnalın 50 illk yubileyi dövlət səviyyəsində qeyd edilmişdir. Yubiley mərasimində dünyada ilk qadın kosmonavt Valentina Tereşkova da iştirak etmişdir.[8]

2009-cu ildən etibarən jurnal iki dəfə — Azərbaycan və rus dillərində nəşr olunur.

"Şərq qadını" jurnalının redaktoru Gülarə Qədirbəyova (solda) və məsul katibi Pəri Həsənova (1935-ci il)

Günümüzdə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sovet dövründən sonra jurnalın dirilişi onun tərcümeyi-halında yeni bir səhifə açır. 1997-ci ildən etibarən onun baş redaktoru Azərbaycan Prezidenti Administrasiyasının Humanitar siyasət şöbəsinin müdiri Fatma Abdullazadə idi.[11][12]

2009-cu ildən bəri jurnalın rəsmi saytı fəaliyyət göstərir. Bütün məsələlərin arxivi M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanasında saxlanılır.[13]

Müəlliflər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Jurnalın yaradıldığı gündən etibarən, Azərbaycan ədəbiyyatının bir çox tanınmış şəxsləri onunla əməkdaşlıq edir, o cümlədən onun quruluşunun mənbəyində olan Məmməd Səid Ordubadi. Nəşrdə Mir Cəlal, Mirzə İbrahimov, İlyas Əfəndiyev, Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın, Nigar Rəfibəylinin, Mirvarid Dilbazinin, digər görkəmli Azərbaycan şairlərinin və yazıçılarının əsərləri yer alıb.[14]

Baş və məsul redaktorlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 1931 № 7-8 - 1936 məsul redaktor Gülarə Qədirbəyova (Köylüqızı təxəllüsü ilə yazırdı) (Gülarə Köylüqızı);
  • 1937 № 1—12 məsul redaktor Gülər ​​Qədirbəyova (Gülərə Qədirbəyova);
  • 1937 № 13 məsul redaktor Həmidə Sultanova;
  • 1937 № 15 - 1938 məsul redaktor Zəhra Kərimova;
  • 1938 № 13 məsul redaktor Barat Kərimova;
  • 1940-cı ildə məsul redaktor Züleyxa Əliyeva;
  • 1951-1961-ci illərdə məsul redaktor R.Zeynalova;
  • 1962-ci il № 7 məsul redaktor Ə.Babayeva;
  • 1962 № 10 redaktor Şəfiqə Ağayeva;
  • 1972-1996-cı illərdə baş redaktor Xalidə Hasilova;
  • 1997 – hazırda baş redaktor Fatma Abdullazadə.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Алмас Мурадова. Вовлечение женщин Азербайджанской сср в органы государственной власти (20-30-е годы XX века). Б.: Нурлан. Под ред. Т. А. Мусаевой. 2007. 5 (иллюстрации).
  2. ↑ 1 2 Abdullayeva, Yelena, Literature and the Journal "Sharg Gadini" as a Mirror of Gender Reforms in Azerbaijan // Crafting the Modern Woman in Azerbaijan: Muslim Women, the State, and Modernity, 1900–1939 (ingilis), Vaterloo, Ontario, Kanada: Vaterloo Universiteti, 2020, 158–173
  3. ↑ Hüseynova, Ülkər. ""İşıq" hayandan gəlir?..." 525-ci qəzet. 2023-02-04. 20–21. 2024-02-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-19.
  4. ↑ Qasimova, Amaliya. ""İşıq" - qadın azadlığının bayraqdarı". Ayna. 2011-01-29. 19. 2022-05-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-19.
  5. ↑ Əliyeva, Aytən. ""Sovetdənqalma" jurnallar-3: "Mədəni-Maarif" adından imtina edir, "Azərbaycan qadını" hər fəsildə bir dəfə çıxır". modern.az. 2011-03-01. 2024-02-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-07.
  6. ↑ Köse Kizir, Elanur. "Azerbaycan'da Sosyalist Bir Kadın Dergisi: 'Şark Kadını (1923-1938)'". Türk Dünyası Araştırmaları (türk) (268). February 2024: 51–68. doi:10.55773/tda.1348215.
  7. ↑ "Mətbuat tarixi" (az.). azerbaijans.com. 16 July 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 may 2021.
  8. ↑ 1 2 3 4 5 История Азербайджанской прессы Arxivləşdirilib 2014-07-04 at the Wayback Machine, Официальный сайт Министерства культуры и туризма Азербайджанской Республики, 2014
  9. ↑ "Pəri Həsənova (Həsənzadə) "Şərq qadını" jurnalının məsul katibi (1934-1935)". alizadeh.narod.ru. 8 February 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 may 2021.
  10. ↑ "İş yerindən arayış (1937)". 2018-02-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-02-08.
  11. ↑ "Фатма Абдуллазаде". 2014-09-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-07-02.
  12. ↑ Фатма Абдуллазаде Arxivləşdirilib 2014-09-03 at the Wayback Machine на официальном сайте президента Азербайджанской Республики.
  13. ↑ "Указ Президента Азербайджанской Республики «Об осуществлении государственной женской политики в Азербайджанской Республике» от 6 марта 2000 года". 2014-09-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-07-10.
  14. ↑ сайт журнала. Архив всех номеров издания хранится в Азербайджанской национальной библиотеке имени М. Ф. Ахундова. Arxivləşdirilib 2014-06-26 at the Wayback Machine

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]