Torsteyn Veblen

Torsteyn Bud[5] Veblen (ing. Thorstein Bunde Veblen; 30 iyul 1857[1][2][…] – 3 avqust 1929[2][3][…]) — amerikalı iqtisadçı, sosioloq, publisist və futurist. Siyasi iqtisadiyyatda institusional istiqamətin [6] banisi. Fəlsəfə doktoru (1884). Kornell (1890-1892), Çikaqo (1892-1906), Stenford (1906-1909) universitetlərində, Missuri Universitetində (1910-1917) dərs demişdir.

Torsteyn Veblen
ing. Thorstein Bunde Veblen
Doğum tarixi 30 iyul 1857(1857-07-30)[1][2][…]
Vəfat tarixi 3 avqust 1929(1929-08-03)[2][3][…] (72 yaşında)
Elm sahəsi iqtisadiyyat
Elmi dərəcəsi
İş yerləri
Təhsili
Elmi rəhbəri Samner Uilyam[4]
İmza
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Torsteyn Veblen, Viskonsin kəndində Norveçli köçkünlər ailəsində — XIX əsrin 1840-cı illərinin sonlarında ABŞ-yə mühacirət edən həyat yoldaşı Tomas Veblen və Keti Veblenin ailəsində anadan olmudur. Atası fabrik işçisi, daha sonra dülgər idi. Müəyyən bir miqdar yığıldıqdan sonra ailə, altıncı övladı Torsteyn erkən uşaqlığını keçirdiyi Minnesota ştatındakı Nerstrandda bir təsərrüfat əldə etdi. 1865-ci ildə ailə yenidən T. Veblenin atasının əkinçiliyə davam etdiyi Uillinqə köçdü.

1874-cü ildə, on yeddi yaşında Torsteyn , xarici tələbə olaraq imtahan verərək vaxtından bir il əvvəl bitirdiyi Nortfild Karlton Kollecinə daxil oldu. 1880-ci ildə, kolleci bitirdikdən sonra T. Veblen Medison ştatında müəllimlik vəzifəsi aldı, lakin bir il sonra təhsil müəssisəsi bağlandı, işsiz qaldı və atasının təsərrüfatında yerləşdi. Bir il sonra Hopkins Universitetinə daxil oldu, burada fəlsəfə və siyasi iqtisad oxudu. Torsteyn Veblen Hopkins Universitetində gözlənilən təqaüd ala bilmədiyi üçün yalnız yarımçıq semestr oxudu. Atası onun üçün bir bank krediti götürdü və 1884-cü ildə fərqlənmə diplomu ilə məzun olduğu Yel Universitetinə [7] daxil oldu, fərqlənmə ilə bitirdi "Bir intiqam doktrininin etik əsasları" adlı dissertasiyasını müdafiə etdi. İntiqam) və doktorluq dərəcəsi almışdır. Universiteti bitirdikdən sonra almadı və növbəti 7 ili keçirdiyi ata təsərrüfatına qayıtmaq məcburiyyətində qaldı. 1890-cı ildə Veblen ABŞ-də Kornell Universitetində köməkçi vəzifəsi aldı, lakin orada uzun müddət çalışmadı. Akademik dünyada özünə çevrilmədi və radikal baxışlarına və çətin təbiətinə görə kollec və universitetləri tez-tez dəyişdirməyə məcbur oldu.

1888-ci ildə Torsteyn Veblenin toyu hələ Karleton Kollecində tələbə ikən tanış olduğu Ellen Rolf ilə baş tutdu.

Bir sıra fundamental iqtisadi və sosioloji əsərlərin müəllifidir. 1895-ci ildə ilk kitabı "İstirahət Dərsləri Nəzəriyyəsi" üzərində işləməyə başladı. Tədqiqat üçün əsas materialı o dövrün Çikaqo reallığından – gecəqondular və saraylar dövründən götürdü. 1896-cı ilin yayında Avropaya getdi, burada da kitabı üçün material topladı. Sonrakı illərdə K.Marks, Çarlz Darvin, Q. Spenseri fəal şəkildə oxudu. Veblen kitab üzərində işlədiyi bütün dövrlərdə bütün fəsilləri dəfələrlə yenidən yazdı. 1899-cu ilin fevralında kitab nəşr olundu və Veblen şəxsinin ətrafında populyarlıq və həyəcan dalğasına səbəb oldu. 1904-cü ilin yayında ikinci kitabı olan "İşgüzar Sahibkarlıq Nəzəriyyəsi" nəşr olundu, lakin bu, ona eyni uğur gətirmədi, eyni zamanda müəllifin populyarlığı sürətlə artdı. Bu dövrdə Veblen yalnız böyük elmi deyil, həm də pedaqoji iş aparmağa başladı. 1910-cu ildə 1914-cü ildə nəşr olunan "Sənətkarlıq instinkti və istehsal texnologiyasının inkişaf səviyyəsi" kitabı üzərində işləyir.

1892-1906-cı illərdə Çikaqo Universitetində dərs demişdir. 1906-1909-cu illərdə Stenford Universitetində dərs verdi, 1910-1917-ci illərin sonundan Missuri Universitetində (Kolumbiya) mühazirə oxudu.

1920-ci illərin əvvəllərində Veblen Nyu-Yorkda Yeni Sosial Araşdırmalar Məktəbini təsis etdi. Siyasi İqtisadiyyat jurnalını redaktə etdi.

Sonradan Veblen Kaliforniyaya getdi və ömrünün qalan hissəsini yoxsulluq içində keçirdi.

Elmə töhfəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Veblen bazar iqtisadiyyatı şəraitində istehlakçıların hər cür sosial və psixoloji təzyiqlərə məruz qaldıqlarını və onları əsassız qərarlar qəbul etməyə məcbur etdiklərinə inanırdı. Məhz Veblen sayəsində "Veblen effekti (paradoks)" [8] adlanan "gözə çarpan istehlak" anlayışı iqtisadi nəzəriyyəyə daxil oldu. Veblen təsiri, sahiblərinin sosial əhəmiyyətini vurğulayan yüksək qiymətlərinə görə əksər adi istehlakçılar üçün əlçatmaz olan mallar istehlak edildikdə ortaya çıxan kifayət qədər yayılmış bir göstəricidir. Belə istehlakla birbaşa əlaqə mövcuddur: hər hansı bir məhsulun qiyməti nə qədər yüksək olarsa, istehlak səviyyəsi də bir o qədər yüksək olur.

"Boş vaxt sinfi" termini işlənmişdir.

Əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kitabları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Theory of the leisure class, 1924
  • «Asudə sinif nəzəriyyəsi: qurumların iqtisadi tədqiqatları» (ing. The Theory of Leisure Class, An Economic Study of Institutions, 1899)
  • «Ticarət müəssisəsi nəzəriyyəsi» (ing. The Theory of Business Enterprise, 1904).
  • «Ustalıq instinkti» (ing. The Instinct of Workmanship, 1914)
  • «İmperator Almaniya və Sənaye İnqilabı» (ing. Imperial Germany and the Industrial Revolution, 1915)
  • «Dünyanın təbiətinin və onun qorunması şərtlərinin öyrənilməsi» (ing. An Inquiry into the Nature of Peace and the Terms if its Perpetuation, 1917).
  • «Amerikada ali təhsil» (ing. The Higher Learning in America, 1918)
  • «Sahibkarlar və sadə insanlar» (ing. The Vested Interests and the Common Man, 1919)
  • «Mühəndislər və qiymət sistemi» (ing. The Engineers and the Price System, 1921).
  • «Müasir dövrdə qiyabi mülkiyyət və iş: Amerika işi» (ing. Absentee Ownership and Business Enterprise in Recent Times: The Case of America, 1923).

Məqalələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑ 1 2 3 4 Thorstein Bunde Veblen // Norsk biografisk leksikon (бук.). Kunnskapsforlaget. ISSN 2464-1502
  3. ↑ 1 2 Thorstein Bunde Veblen // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
  4. ↑ Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
  5. ↑ Веблен Arxivləşdirilib 2018-04-28 at the Wayback Machine // Новейший философский словарь / Гл. научн ред. и сост. Грицанов, Александр Алексеевич. — Минск, 1999.
  6. ↑ Под ред. акад. А. А. Фурсенко. Словарь американской истории. С колониальных времен до первой мировой войны. Санкт-Петербург: Дмитрий Буланин. 1997. ISBN 5-86007-076-4.
  7. ↑ Ronald Fernandez. Thorstein Veblen // Mappers of Society: The Lives, Times, and Legacies of Great Sociologists. London: Praeger. 2003. 177. ISBN 0-275-97434-0.
  8. ↑ Вечканов Г. С. Экономическая теория: учебник для вузов (3-е издание). СПб.: Питер. 2011. 97. ISBN 978-5-459-00302-4.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]