Sosioiqtisadiyyat

Sosyoiqtisadiyyat — Amitay Etsioni tərəfindən qurulan istiqamət əsasən neoklassik yanaşmanın tənqidinə əsaslanan iqtisadi sosiologiyaya paralel olaraq inkişaf edir. Etsioni neoklasik paradiqmanı inkar etmir, əksinə onu deontoloji paradiqmaya daxil etməyə, onları sintez etməyə çalışır. Neoklasik paradiqma utilitar (ehtiyac əsaslı), rasionalist və bireyseldir. Fərdləri məqsədlərinə çatmaq üçün ən yaxşı vasitələri rasional olaraq seçərək (ehtiyaclarını maksimum dərəcədə artırmaq üçün) faydalılığı artırmaq istəyənlər kimi təqdim edir^[1]. Rasional fərdlər qərar qəbul edən vahidlərdir. Xalq, neoklasik paradiqmada təmsil olunduğu dərəcədə, çox vaxt fərdi rasional qərarların cəmi kimi qəbul edilir^[2].

Etsioni əsərində fərqli bir paradiqma nümunəsi təklif edir. Neoklassiklər tərəfindən “modelləşdirilmiş” özünəməxsus, rasional davranış cəmiyyət və şəxsiyyət quruluşu kontekstində yaranır. Onlar da öz növbəsində yalnız fərdi hərəkətlərin əks olunan cəmi kimi deyil, böyük ölçüdə neoklassik paradiqmada qəbul edilənlərdən əsaslı şəkildə fərqli qüvvələr və dinamiklər tərəfindən formalaşmış kimi qəbul olunurlar. Başqa sözlə, burada istifadə olunan yanaşma kodlaşdırma adlandırıla bilər. Bazarları və rasional olaraq qəbul edilmiş qərarları müəyyən edən neoklassik amillərlə yanaşı cəmiyyəti və şəxsiyyəti təyin edən amillərdən ibarətdir.

Etsioni paradiqması, neoklassik yanaşmanın dayandığı qüvvələrin artıq fəaliyyət göstərmədiyi konteksti təsvir etməyə çalışır; bu qüvvələr üçün bir çərçivə təmin edən və hərəkət istiqamətini təyin edən bir kontekst. Neoklasik paradiqma, ehtiyaclarını mümkün qədər təmin etməyə çalışan bir insan haqqında bir fikir verir (zövq, xoşbəxtlik, istehlak və ya ümumi bir ümumi məqsədin rəsmi mənası olsun). Etsioni, bir insanın ən azı iki əsas ehtiyacı və iki qiymətləndirmə mənbəyi olduğunu düşünməyi təklif edir: zövq və əxlaq. İnsanların rasional şəkildə qərar verdikləri neoklassik fərziyyəni, insanların adətən məqsədlərini deyil^[3], ilk növbədə dəyərlərinə və duyğularına əsaslanan vasitələri seçdikləri fərziyyəsi əvəz edir. Və bu, yalnız sosial davranışa deyil, həm də iqtisadi cəhətə aiddir.

Etsioninin özünə görə, yeni elm yalnız pozitivist deyil, həm də normativdir, çünki mütləq birbaşa ictimai, siyasi və hüquq elmləri ilə qarşılıqlı əlaqədədir.

Sosial elm spektrindəki bir çox sahə kimi, sosial iqtisadiyyat da mikro və makro səviyyələrə bölünür. Bu səviyyələrin hər birində ənənəvi iqtisadiyyatdan əhəmiyyətli fərqlər var.

Mikro səviyyədə sosioiqtisadiyyat aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir. Bu səviyyədə yeni elm Etsioni konsepsiyasına əsaslanır, yəni istehlakçıların və digər iqtisadi agentlərin yalnız rasional səbəblərdən deyil, həm də bir çox digər qeyri-iqtisadi amillərə uyğun hərəkət etdiklərini qəbul edir.

Makro səviyyədə bir sıra xarakterik xüsusiyyətlər də müşahidə olunur. Sosioiqtisadiyyatın fərqli bir xüsusiyyəti iqtisadi proseslərin cəmiyyətdən təcrid olunmuş şəkildə deyil, iqtisadiyyatın qapalı bir sistem olaraq deyil, müxtəlif xarici amillərlə sıx əlaqəli bir sosial həyat sahəsi kimi öyrənilməsidir. Bundan əlavə, bu elmin əsaslarından biri də bazarın sosial, hüquqi və digər normalarla xarici tənzimləməyə ehtiyacı olmasıdır.

• A.Etzioni «The Moral Dimension. Toward A New Economics»
• A.Etzioni «Essays in Socio-Economics (Studies in Economic Ethics and Philosophy)»

• Sosioiqtisadiyyat İnkişaf Cəmiyyətinin veb saytı