Büdcə məhdudiyyəti

Büdcə məhdudiyyəti — mikroiqtisadiyyatda (İstehlakçının davranış nəzəriyyəsində) istifadə olunan, istehlak xərclərini onun gəlirləri və (və ya) iqtisadi malların ilkin ehtiyatları ilə məhdudlaşdırmaq kimi başa düşülən iqtisadi (büdcə) məhdudiyyətlər nəzərə alınmaqla qəbul edilə bilən alternativlər (istehlak dəstləri) dəstinin alt hissəsini ifadə edən konsepsiya.

${\displaystyle X}$ (qəbul edilə bilən alternativlər (istehlak dəstləri), ${\displaystyle p}$ iqtisadi malların qiymətlərinin mənfi olmayan bir vektoru, ${\displaystyle R}$ istehlakçının gəliri olsun. Sonra büdcə çoxluğu ${\displaystyle px\ leqslantR}$ bərabərsizliyinin təmin edildiyi ${\displaystyle X}$ alternativlər çoxluğu olaraq təyin olunur, yəni:

${\displaystyle B(p,R)=\{x\in X|px\leqslant R\}}$

Büdcə məhdudluğu ilkin mal ehtiyatı ilə əlaqəli ola bilər ${\displaystyle x_{0}}$, yəni bu halda gəlir yalnız bəzi ilkin hissələrin satışından əldə edilə bilər. Sonra büdcə çoxluğu aşağıdakı kimi müəyyən edilir:

${\displaystyle B^{*}(p,x_{0})=\{x\in X|px\leqslant px_{0}\}=\{x\in X|p(x-x_{0})\leqslant 0\}}$

Yəni alışların dəyəri satışların dəyərini aşmır.

Təbii olaraq birləşdirmək də mümkündür, yəni gəlir həm xarici ola bilər, həm də ilkin ehtiyatlarla əlaqələndirilə bilər.

Hər şeydən əvvəl büdcə dəstlərinin boş olmadığı qəbul edilir. Büdcə çoxluğu ${\displaystyle B(p,R)}$ üçün bunun üçün kifayətdir ki, ${\displaystyle R}$ gəlirinin ən azı bir etibarlı dəsti, yəni ${\displaystyle R>\inf _{x\in X}px}$ əldə etmək üçün tələb olunan minimumdan böyük olmasıdır. Büdcə çoxluğu ${\displaystyle B^{*}(p,x_{0})}$ vəziyyətində bu şərt yalnız başlanğıc vektorunun əvvəlcə qəbul edilən ${\displaystyle X}$ çoxluğuna aid olması deməkdir.

Büdcə çoxluğu qapalıdır, məhdudlaşdırılır və qabarıqlıq qoyulur. Məhdudiyyət üçün qiymət vektorunun sıfırdan çox olması rəsmi olaraq (və kifayətdir) lazımdır (yəni bütün qiymətlər müsbət olmalıdır). Büdcə çoxluğunun qapalılığı və məhdudluğu istehlakçı probleminə həll yolunun mövcudluğunu təmin edir.

Büdcə çoxluğu ${\displaystyle B(p,R)}$ "sıfır dərəcədə homojen" dir, yəni qiymətlər və gəlir eyni saya vurulursa, eyni büdcə çoxluğunu alırıq. Büdcə çoxluğu ${\displaystyle B^{*}(p,x_{0})}$ üçün bu qiymət vektorunda "sıfır dərəcənin homojenliyi" deməkdir.

Sabit qiymət vektoru ilə aşağı gəlirli büdcə çoxluğu daha yüksək gəlirli büdcə çoxluğunun bir hissəsidir. Sabit gəlirlə yüksək qiymətli büdcə çoxluğu aşağı qiymətli büdcə çoxluğunun bir hissəsidir.

Büdcə məhdudiyyəti birbaşa (marşallian) istehlakçı problemində istifadə olunur ki, bu da alternativ büdcə çoxluğunda ${\displaystyle u(x)}$ kommunal funksiyasını maksimuma çatdırmaqdır ${\displaystyle B}$:

${\displaystyle {\begin{cases}u(x)\rightarrow \max \\x\in B\subset X\end{cases}}}$

Xüsusilə, gəlirlərdəki büdcə məhdudiyyəti üçün problem budur:

${\displaystyle {\begin{cases}u(x)\rightarrow \max \\px\leqslant R,x\in X\end{cases}}}$

Büdcə məhdudiyyətin kompaktlıq (sərhədlilik və qapalılıq) xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq davamlı kommunal funksiyası ilə istehlakçının problemi həmişə həll yolu tapır.

• Бусыгин В.П., Е.В. Желободько, А.А. Цыплаков. Микроэкономика - третий уровень. Новосибирск. 2003.
• Черемных Ю.Н. Микроэкономика. Продвинутый уровень. М.: ИНФРА-М. 2008.(Учебники экономического факультета МГУ и. М.В. Ломоносова)
• Фридман А. А. Лекции по курсу микроэкономики продвинутого уровня. М.: Издательский дом ГУ ВШЭ. 2007. ISBN 978-5-7598-0335-5.