Rifah iqtisadiyyatı

Rifah iqtisadiyyatı — iqtisadi sakitçilik, firavanlıq, bütövlükdə iqtisadiyyat səviyyəsində qiymətləndirmək üçün mikroiqtisadi yanaşma və texnika ilə işləyən iqtisadi elm bölməsi; böyük ölçüdə iqtisadi səmərəlilik və faydaların son bölgüsü arasında iqtisadiyyatda ümumi tarazlığın təmin edilməsidir[1].

Sosial rifah iqtisadiyyatının vacib vəzifəsi nəyin arzuolunan və nəyin olması lazım olduğunu mühakimə edə biləcəyi etik meyarların hazırlanmasıdır. Bu meyarlar kifayət qədər subyektivdir; onların həqiqəti və ya yalanlığı qətiyyətlə müəyyən edilə bilməz. Bununla birlikdə, məntiq və empirik biliklərə əsaslanaraq, uyğun etik meyarları inkişaf etdirmək və bu meyarlara dair sosial razılığın “məqbul səviyyədə” olmasını təmin etmək mümkündür[2].

Rifah iqtisadiyyatı prinsiplərini tətbiq etmək cəhdləri, ictimai rifahı yaxşılaşdırmaq üçün hökumətin müdaxiləsini araşdıran iqtisadiyyat bölməsi olan dövlət sektoru iqtisadiyyatının ortaya çıxmasına səbəb oldu. Rifah iqtisadiyyatı, eyni zamanda dövlət sektoru iqtisadiyyatının, xərc-mənfəət təhlili daxil olmaqla xüsusi tədbirlərinin nəzəri əsaslarını inkişaf etdirir, rifah iqtisadiyyatı və davranış iqtisadiyyatı birləşməsi yeni bölünməyə — davranış rifahı iqtisadiyyatına səbəb oldu.[3]

Rifah iqtisadiyyatının öyrənilməsi sahəsi iki əsas teoremlə sıx əlaqəlidir. Birincisi, müəyyən şərtlər daxilində sərbəst rəqabət bazarının effektiv son nəticələr yaratdığını söyləyir (Paretoya görə)[4]; Adam Smithin görünməz əli prinsipini əks etdirir [5]. İkincisi, əlavə məhdudiyyətlər altında Pareto-səmərəli nəticələrin hər hansı birinin rəqabətli bazarların tarazlıq vəziyyəti kimi çıxış edə biləcəyini iddia edir [4]. Nəticə etibarilə bərabərliyi təmin edən təsirli bir son nəticə tapmaq üçün birdəfəlik köçürmələr sistemi ilə sosial rifah funksiyasından istifadə etməklə rəqabətli ticarətə nail olmaq mümkündür [4][5]. Rifah iqtisadiyyatı ilə sosial seçim nəzəriyyəsi arasındakı sıx əlaqəyə görə, Errou teoremi bəzən üçüncü əsas teorem kimi bilinir[6].

Metodologiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İqtisadiyyatın bu bölməsinin ənənəvi metodologiyası ilkin mərhələdə sosial rifah funksiyasını tapmağı əhatə edir, bundan sonra iqtisadi cəhətdən əldə edilə bilən pay bölgülərini rəhbərlik etdikləri sosial rifah səviyyəsinə görə sıralamaq üçün istifadə olunur. Bu cür funksiyalar adətən iqtisadi səmərəlilik və bərabərlik tədbirlərini əhatə edir, baxmayaraq ki, son dövrlərdə ictimai rifahın ölçülməsi cəhdləri iqtisadi azadlıq da daxil olmaqla daha geniş göstəricilər dəsti ilə həyata keçirilmişdir (fürsət yanaşmasında olduğu kimi).

Rifah iqtisadiyyatı elmi bilik metodu müsbət iqtisadi fənlər metodologiyasından fərqlənir. Bu elm məntiqi nəticələrin köməyi ilə ilkin nəzəri mövqelər üzərində qurulan deduktiv idrak metoduna əsaslanır. Xarici amillər rifah iqtisadiyyatının elmi bilikləri prosesində xüsusi rol oynayır, çünki bu sahə qeyri-iqtisadi amillərdən çox asılıdır. Bundan əlavə, rifah iqtisadiyyatı sistematik bir yanaşma göstərir və bu müddət ərzində iqtisadi sistemin ayrı-ayrı elementləri özlərini bir sistem kimi qəbul edə bilər[7].

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Deardorff, Alan V., "Welfare economics", Deardorffs' Glossary of International Economics, 2014, 20 March 2017 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 9 June 2014
  2. ↑ Рейнолдс, М.; Смоленский, Ю., "Экономическая теория благосостояния: условия, при которых изменение означает улучшение", Современная экономическая мысль, М.: Прогресс, 1981, 632-660, 4 April 2022 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 11 July 2019
  3. ↑ Bernheim, B. Douglas, Behavioral Welfare Economics, NBER, December 2008, doi:10.3386/w14622, 2022-04-26 tarixində arxivləşdirilib
  4. ↑ 1 2 3 Hindriks, Jean; Myles, Gareth D., Intermediate Public Economics (2nd), Cambridge, MA: MIT Press, 2013, ISBN 978-0262018692
  5. ↑ 1 2 Mas-Colell, Andreu; Whinston, Michael D.; Green, Jerry R., Chapter 16: Equilibrium and its Basic Welfare Properties // Microeconomic Theory, Oxford University Press, 1995, ISBN 0-19-510268-1
  6. ↑ Feldman, Allan M., "Welfare Economics", The New Palgrave: A Dictionary of Economics (online), 4, 2008, 889–95, 2 April 2015 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 9 June 2014
  7. ↑ Жадан И. Э. Научные принципы и методы исследования экономики благосостояния (Известия Оренбургского государственного аграрного университета). 2010.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]