Yohan fon Tünen

Yohan Henrix fon Tünen (alm. Johann Heinrich von Thünen‎; 24 iyun 1783^[1], Vaddevarden^[d], Anhalt-Tserbst knyazlığı^[d] – 22 sentyabr 1850^[1], Varnkenhagen^[d], Meklenburq-Şverin^[d]) — Alman iqtisadçısı^[2], marjinalizmin sələflərindən biri olan iqtisadiyyatdakı alman coğrafi məktəbinin nümayəndəsi.

Yohan fon Tünen
Doğum tarixi	24 iyun 1783(1783-06-24)[1]
Doğum yeri	Vaddevarden[d], Anhalt-Tserbst knyazlığı[d]
Vəfat tarixi	22 sentyabr 1850(1850-09-22)[1] (67 yaşında)
Vəfat yeri	Varnkenhagen[d], Meklenburq-Şverin[d]
Elm sahəsi	iqtisadi coğrafiya
Təhsili	Rostok Universiteti
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Yohan Tünen 24 iyun 1783-cü ildə atası torpaq sahibi Edo Kristian fon Tünen (1760–1786) və Yever şəhərindən kitab satıcısının qızı olan Anna Katerina Marqaret Trendtelin anası (1765-ci il təvəllüdündə) ailəsində anadan olmuşdur^[3].

Yohan Yever şəhərində böyüdü, qarışıq bir məktəbdə oxudu, 16 yaşında onu təsərrüfatda oxumaq üçün tərk etdi və 1802–1803-cü illərdə əkinçilik təhsili həvəskarı olan Lukas Andreas Ştaudinqer ilə mülkündə qurulan aqronomiya təhsilinə başladıqda 19 yaşında təhsilini davam etdirdi. Qross Flotbek, gələcək aqronomlar üçün bu tip ilk internat məktəbidir. Bundan əlavə, Tselle şəhərində Albrext Daniel Teyer ilə oxumuşdur. Sonra qısaca, yalnız iki dövr, Göttingen Universitetində təhsil almışdır.

Ömrünün qalan hissəsi, adi bir Alman kursant (torpaq mülkiyyətçisi) olaraq, əmlakı qış mövsümündə sahibinin mənəvi ehtiyaclarını ödəmək üçün yetərli olduğu əmlakında əkinçilik etdi.

1818-ci ildə fon Tünen Meklenburq Vətənpərvərlər Birliyinin daimi üzvü oldu və hətta mahalının bir şöbəsinə rəhbərlik etdi.

1830-cu ildə elmi ləyaqəti sayəsində von Tünen Rostok Universitetinin fəxri doktoru adına layiq görülür.

1844-cü ildə Meklenburq Entomoloji Cəmiyyətinin üzvü oldu və 1848-ci ildə Meklenburq Vətənpərvərlər Birliyinin fəxri üzvü və Teter şəhərinin fəxri vətəndaşı seçildi.

1850-ci ildə İzolə edilmiş Dövlətin ikinci hissəsi nəşr olundu, burada əmək haqqı məsələsini araşdırdı^[4].

Hal-hazırda Tünen Cəmiyyəti fəaliyyət göstərir, fon Tünen Muzeyi Tünenin əmlakında fəaliyyət göstərir

Tünen istehsalın yerini əsaslandırmaq üçün riyazi hesablamalar tətbiq edərək iqtisadiyyatda diferensial hesablama tətbiq edən ilk şəxs idi və ekonometrik fikirlərin qabaqcılı oldu. Tünen statistikaya sahib olmaq üçün əmlakının balans hesabatlarını tərtib etmək üçün 10 il sərf etmişdir.

Tünen ayrıca formulda ifadə edərək marjinal məhsuldarlıq nəzəriyyəsinin əsaslarını inkişaf etdirdi

${\displaystyle R=Y(p-c)-YFm}$,

burada ${\displaystyle R}$ ərazi vahidi üçün kirayə verilir, ${\displaystyle p}$ məhsul vahidi üçün bazar qiymətidir, ${\displaystyle c}$, məhsul vahidi üçün istehsal xərcləri, ${\displaystyle Y}$ vahid sahə üzrə gəlirdir, ${\displaystyle F}$ kənd təsərrüfatı vahidinin məsafə vahidi üçün nəqliyyat tarifidir, ${\displaystyle m}$ bazara olan məsafəsidir.

Əsərlərində marjinal xərc konsepsiyasını ilk təqdim edən, daha sonra Alfred Marşall tərəfindən "İqtisadi Elmin Əsasları" (1890) adlı əsərində populyarlaşdı və həmçinin vəsiyyətnaməyə uyğun olaraq Tellovda yerləşən məzar daşının üzərində "təbii əmək haqqı səviyyəsi" formulu həkk olunmuşdur.

${\displaystyle W={\sqrt {a\cdot p}}}$,

burada ${\displaystyle W}$ — əmək haqqı miqdarıdır (Mark Blauqa görə əməyin marjinal məhsulu), ${\displaystyle a}$ — yaşayış səviyyəsidir (M. Blauqa görə işçi ailəsinin mövcudluğu üçün tələb olunan taxıl miqdarı, bir işçinin xərclədiyi daimi əmək haqqı Yozef Şumpeter), ${\displaystyle p}$ — işin maliyetidir (M. Blauqa görə ortalama ailə məhsulu, Y. Şumpeterə görə xalis milli məhsuldakı dəyər)^[5].

Məhsulların satış yerindən asılı olaraq kənd təsərrüfatı istehsalının yerini izah edən Tünen modelinin müəllifidir

Model ilkin şərtləri^[5]:

1. içərisində kənd təsərrüfatı məhsullarının yeganə bazarı və sənaye mallarının mənbəyi olan mərkəzi bir şəhərin olduğu, iqtisadi cəhətdən təcrid olunmuş bir dövlətin olması;
2. hər bir məhsulun kosmosun istənilən nöqtəsindəki qiyməti şəhərdəki qiymətindən yükün çəkisi və nəqliyyat məsafəsi ilə birbaşa mütənasib olan nəqliyyat xərclərinin miqdarı ilə fərqlənir.

Məhsulların istehsal olunduğu yerdən bazara daşınması üçün nəqliyyat xərclərini müqayisə edərək, müəyyən kənd təsərrüfatı məhsullarının növlərini öz ərazilərinə yerləşdirmək üçün ən əlverişli (nəqliyyat xərclərini minimuma endirmək baxımından) zonalar müəyyən edilir.

Tünen aşağıdakı nəticələrə gəlmişdir^[6]:

• tez xarab olan qida məhsulları, habelə nəqliyyat dəyəri yüksək olan ərzaq məhsulları və mallar birbaşa şəhərin yaxınlığında istehsal olunmalıdır;
• şəhərdən məsafənin artması ilə ərazi nəqliyyat xərcləri az olan məhsullar yetişdirmək üçün istifadə ediləcək;
• eyni istehsal xərcləri və çəki ilə eyni məhsuldarlıq ilə torpağı daha çox tükəndirən məhsul şəhərdən daha çox istehsal olunmalıdır;
• çəki vahidi üçün daha çox istehsal xərcləri tələb edən məhsul (o qədər bahalıdır) şəhərdən daha çox istehsal olunmalıdır;
• bir məhsulun çəkisi ilə məhsuldarlığı nə qədər yüksəkdirsə, şəhərə bir o qədər yaxın istehsal edilməlidir;
• Bu və ya digər məhsulun əsas məhsulu olacağı şəhər ətrafında müəyyən konsentrik dairələr yaranır.

• Тюнен И. Təcrid vəziyyət. — М.: Экономическая жизнь, 1926. (alm. Der isoli[e]rte Staat in Beziehung auf Landwirtschaft und Nationalökonomie, oder Untersuchungen über den Einfluß, den die Getreidepreise, der Reichthum des Bodens und die Abgaben auf den Ackerbau ausüben. — Hamburg : Perthes, 1826) (Первое издание — Уединённое государство в отношении к общественной экономии. — Карлсруэ: Б. Гаспер, 1857) (первый том)
• Thünen J. H. Der naturgemäße Arbeitslohn und dessen Verhältniß zum Zinsfuß und zur Landrente. Erste Abtheilung. — Rostock : Leopold, 1850 (первая часть второго тома) — текст онлайн (нем.)
• Thünen J. H. Der naturgemäße Arbeitslohn und dessen Verhältniß zum Zinsfuß und zur Landrente. Zweite Abtheilung, hrsg. von Hermann Schumacher. — Rostock : Leopold, 1863 (вторая часть второго тома и третий том) — текст онлайн (нем.)
• "Изолированное государство". Том 1. Том 2 (обе части). Том 3. — Издания разных лет онлайн (нем.)