Paylanma (iqtisadiyyat)

Paylanma (ing. distribution), iqtisadiyyatda — maddi sərvətin iqtisadi münasibətlər subyektləri arasında bölünməsi. İlkin bölüşdürmə ümumiyyətlə əmək bölgüsü nəzərə alınmaqla maddi sərvət yaratmaq prosesində mülkiyyət hüquqlarının reallaşması əsasında baş verir. Yenidən bölüşdürülmə vergi, xeyriyyəçilik, sosial təminat, kommunal xidmətlər, torpaq münasibətləri, pul siyasəti, müsadirə, ailə hüququ kimi sosial mexanizmlər vasitəsilə pul və ya digər müavinətlərin bir şəxsdən digərinə ötürülməsi zamanı baş verir. Bu termin ümumiyyətlə fərdlər arasında deyil, bütövlükdə iqtisadiyyatda paylanmaya aiddir.

Paylanma ehtiyacı əmək bölgüsü — cəmiyyətin inkişafı prosesində əmək fəaliyyətinin keyfiyyətcə fərqlənməsi, müxtəlif növlərinin təcrid olunmasına və qarşılıqlı təsirinə səbəb olur. Əməyin vasitələrini və əşyalarını əvvəlcədən iştirakçılar arasında paylamaq üçün əmək "bölmək"; yalnız bundan sonra istehsalata başlamaq olar:

Paylama məhsulların paylanmasına çevrilməzdən əvvəl, bu 1) istehsal alətlərinin paylanması və 2) ... cəmiyyət üzvlərinin müxtəlif istehsal növləri üzrə paylanmasıdır (fərdləri müəyyən istehsal münasibətlərinə cəlb etmək). Karl Marks, "Siyasi iqtisadiyyatın tənqidinə" giriş[1]

İstehsal tapşırığı (istehsal dövrü başa çatdıqdan) sonra, ayrı-ayrı təcrid olunmuş əməyin nəticələri işçilər arasında bölüşdürülməlidir. Hər biri fərdi istehlakından qat-qat çox olan bir şey istehsal etdi; bununla birlikdə istehlak etdiyi qidanın əsas hissəsini onun özü yox, başqaları istehsal edirdi. Beləliklə, bu dövrdə daha bir paylama proseduru tələb olunur, lakin bu dəfə “paylanmanın” məqsədi hazır məhsul, əməyin nəticəsidir.

Zəhmət nəticəsinin paylanacağı nisbətlər, işə başlamazdan əvvəl bütün prosesdəki iştirakçıların rollarının paylandığı nisbətlərlə əvvəlcədən təyin olunur: "Məhsulların bölüşdürülməsi istehsal prosesinin özü tərəfindən qəbul edilən və təşkilatının əvvəlcədən təyin olunduğu paylanmanın nəticəsidir." Üstəlik, bir tərəfdən "Dağıtım, hər bir fərdin istehsal olunan məhsulda iştirak etdiyi nisbətini təyin edir ...", və digər tərəfdən - "Dağıtım məhsulların fərdlərə verildiyi nisbətini (miqdarını) təyin edir"[2]

Gəlirin paylanması müəyyən bir iqtisadiyyatda müşahidə olunan məlum müşahidələrin təsvir edilməsi üçün istifadə edilə bilər. Məsələn, artıq baş vermiş gəlirin bölüşdürülməsini izah edən nəzəriyyələrdə giriş kimi istifadə olunur. "insan kapitalı" nəzəriyyəsində və iqtisadi ayrı-seçkilik nəzəriyyələrində (Becker, 1993, 1971).

İqtisadiyyata baxışlar — Zənginliyin yaradılması, paylanması qanunları. Elmin adı Siyasi İqtisadiyyatdır. Zənginliyin mahiyyəti maddi istehsalda işləyənlərin əməyidir. Zənginlik mənbələri əmək bölgüsü, pul, pul yığmaqdır. Dövlətin rolu iqtisadi liberalizmdir.

Dağıtım, ictimai təkrar istehsalın mərhələlərindən biridir, istehsal ilə mübadilə arasındakı əlaqələndirici əlaqədir.

Avstriya iqtisadiyyat məktəbi, istehsal nəticələrinin istehsal amilləri (torpaq, işçi qüvvəsi, kapital) arasında paylanmasının nisbətlərinin qurulmasını vacib sayırdı.

Neoklasik nəzəriyyələrdə istehsal amillərinin hər biri üçün bazarlarda tələb və təklifin kəsişməsi tarazlıq məhsulu, gəlir və gəlir bölgüsünü təyin edir. Amillərə tələb, öz növbəsində, bazarda bu amil üçün marjinal-məhsuldar nisbəti nəzərdə tutur^[3][4][5][6]. Bu analiz yalnız kapital və torpaq sahələrinə deyil, eyni zamanda əmək bazarlarında gəlirlərin paylanmasınada aiddir^[7].

• Распределение  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.